Δερμοειδής κύστη (κυστικό τεράτωμα) με πλήρως ανεπτυγμένα
δόντια και μαλλιά. Συλλογές Παθολογίας UCL.
Το δείγμα που φαίνεται εδώ είναι μια δερμοειδής κύστη ή κυστικό τεράτωμα, που έχει σχηματιστεί μέσα σε μια ωοθήκη. Όταν το συνάντησα για πρώτη φορά, αντιμετώπισα μια έντονη σπλαχνική αντίδραση: δεν χρειαζόταν να είμαι φοιτητής ιατρικής για να αναγνωρίσω ότι αυτό το δόντι, μπερδεμένο με μακριά μαλλιά που παρασύρονται στη γεμάτη με υγρό βιτρίνα, δεν ήταν στη θέση του – τόσο πολύ , ότι η θέα του προκάλεσε μια άμεση και ταυτόχρονη αίσθηση αποστροφής και γοητείας. Ο όρος τεράτωμα προέρχεται από το ελληνικό tera, που σημαίνει τέρας, και κυριολεκτικά σημαίνει «τερατώδης ανάπτυξη». ήταν εύκολο για μένα να δω πώς τέτοιες βιολογικές ανωμαλίες θα μπορούσαν να γίνουν εφιάλτες. Παρά το δυσοίωνο όνομα, ωστόσο, τα τερατώματα των ωοθηκών είναι συνήθως καλοήθη και προκύπτουν από πανίσχυρα βλαστοκύτταρα που είναι ικανά να εξελιχθούν σε οποιοδήποτε τύπο σωματικού κυττάρου. Ένα κείμενο παθολογίας του 1941 περιγράφει αυτούς τους όγκους ως εξής:
Οι δερμοειδείς κύστεις έχουν συνήθως σφαιρικό σχήμα και θαμπό λευκό χρώμα
Περιέχουν δομές που σχετίζονται με επιδερμικούς ιστούς, όπως μαλλιά, δόντια, οστά, σμηγματογόνο υλικό που μοιάζει με λίπος… Ακολουθεί μια μερική λίστα ιστών που έχουν βρεθεί στα δερμοειδή: Δέρμα και τα παράγωγά του, σμηγματογόνοι αδένες, μαλλιά, ιδρωτοποιοί αδένες και των οστών, ιδιαίτερα των δοντιών που περιέχουν την άνω γνάθο. Έχουν βρεθεί έως και 300 δόντια σε μία κύστη… Έχουν βρεθεί μακριά οστά, δάκτυλα, νύχια και κρανίο. Περιστασιακά μπορεί να εντοπιστούν εγκεφαλικός ιστός και τα παράγωγά του, εντερικοί βρόχοι, θυρεοειδής ιστός, μάτια, σιελογόνοι αδένες. Έχουν περιγραφεί ακόμη και υποτυπώδη έμβρυα, όπως μια λεκάνη με τριχωτές πύλες και αιδοίο και κλειτορίδα. Έχουν παρατηρηθεί εγκέφαλοι με κοιλίες, νωτιαίο μυελό και μερικά ολόκληρα άκρα.
Αν και τα τερατώματα μπορούν να αναπτυχθούν σχεδόν σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος - συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου, του λαιμού, της ουροδόχου κύστης και των όρχεων στους άνδρες - η αντιμετώπισή του με έναν οδοντωτό όγκο στα γυναικεία αναπαραγωγικά όργανα έφερε στο μυαλό μυθικά αρχέτυπα της σεξουαλικά καταβροχθισμένης και θανατηφόρας γυναίκας. Με εντυπωσίασαν αμέσως οι παραλληλισμοί μεταξύ αυτού του δείγματος και της εικόνας του οδοντικού κόλπου. Δεν είμαι ο πρώτος που κάνει μια τέτοια παρατήρηση, και ενώ δεν προτείνω ότι υπάρχει κάποια επεξηγηματική σχέση μεταξύ των βιολογικών φαινομένων και των μύθων, είναι σίγουρα μια ενδιαφέρουσα συσχέτιση. Ο οδοντωτός κόλπος εμφανίζεται στους μύθους της δημιουργίας και στις λαϊκές ιστορίες πολλών πολιτισμών, από την Ιθαγενή Αμερική, τη Ρωσία και την Ιαπωνία (μεταξύ των Ainu), μέχρι την Ινδία, τη Σαμόα και τη Νέα Ζηλανδία.
«Το αιδοίο που δαγκώνει»
Τη λατινική έκφραση vagina dentata μπορούμε να την αποδώσουμε ως «οδοντωτό κόλπο», «κόλπο με δόντια» ή «οδοντοφόρο κόλπο», συνείροντας εύστοχα την έκφραση «ήλιος με δόντια». Υποκύπτοντας, αφενός, στη γοητεία των παρηχήσεων, θα μπορούσα να το αποδώσω ως «αιδοίον το δηκτικόν», δηλαδή «αιδοίο που δαγκώνει»
(από το ρήμα «δάκνω» το οποίο σημαίνει «δαγκώνω», εξ ου και «δήγμα» δηλαδή «δάγκωμα»)· αφετέρου, πολλά από τα ανθολογούμενα αποσπάσματα μπορούν κάλλιστα να περιγραφούν ως «δηκτικά», ότι διέπονται δηλαδή από μια οξύτητα και μια καυστικότητα.
Η έκφραση, έλκει την καταγωγή της από μια πανάρχαια δοξασία και έναν προαιώνιο αντρικό φόβο, ότι η είσοδος στα γεννητικά όργανα της γυναίκας περιφρουρείται από κοφτερούς οδόντες. Ότι δηλαδή, αν ο άντρας εισαγάγει το πέος του στον κόλιιο της γυναίκας, θα κινδυνεύσει να το αδράξουν τα δόντια, που περιβάλλουν τη γυναικεία οπή, και να το αποκόψουν, ευνουχίζοντας τον.
Η κλινική ψυχολογία περιγράφει αυτή την ανδρική ανησυχία ως «άγχος του ευνουχιομού» (castration anxiety). Και εξαιτίας αυτής της φοβίας, ο άνδρας φτάνει συχνά σε σημείο να απέχει από την ερωτική συνεύρεση με τις γυναίκες.
Τι σκεφτόταν λοιπόν ο Φρόιντ, στον οποίο αποδίδεται η επινόηση της έκφρασης vagina dentata; Με λίγα λόγια, έχει να κάνει με την ιστορία όπου ένα αγοράκι κι ένα κοριτσάκι αντικρίζουν για πρώτη φορά το ένα το άλλο έτσι όπως τα έπλασε ο θεός. Το κοριτσάκι ρωτάει «μπορώ να το αγγίξω;» και το αγοράκι απαντάει με φροϊδικό τρόμο «Όχι! Ήδη έκοψες το δικό σου!». Με άλλα λόγια, η εικόνα του οδοντωτού κόλπου παραπέμπει σε αυτό που ο Φρόιντ περιέγραψε ως φόβο του ευνουχισμού, ένα φόβο που, σύμφωνα με τον ίδιο, νιώθουν όλα τα αγόρια όταν αντικρίζουν για πρώτη φορά τα γυναικεία γεννητικά όργανα.
CLICK FOR FULL PICTURE,
WARNING:EXPLICIT CONTENT
Περιέργως, ο Φρόιντ χρησιμοποιεί την εικόνα της αποκομμένης κεφαλής της Μέδουσας η οποία έχει φίδια για μαλλιά, ως απεικόνιση του ανδρικού φόβου του ευνουχισμού’.
Σε ένα άλλο δοκίμιο, ο μισογύνης Φρόιντ έγραψε ότι «πιθανώς κανένας άντρας δεν απαλλάσσεται από το τρομακτικό σοκ του επαπειλούμενου ευνουχισμού άμα τη θέα των γυναικείων γεννητικών οργάνων». Βέβαια από την άλλη μπορούμε να ισχυριστούμε ότι καμία γυναίκα δεν απαλλάσσεται από την ακατανίκητη τάση να βάλει τα γέλια άμα τη θέα των ανδρικών γεννητικών οργάνων, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία που θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει το λάιτ μοτίφ ενός άλλου βιβλίου.
Ενώ οι ισχυρισμοί του Φρόιντ για την καθολικότητα αυτού του φόβου μπορεί να ακούγονται γελοίοι στους περισσότερους σημερινούς ανθρώπους, η εικόνα είναι αρκετά διαδεδομένη στις μυθολογίες του κόσμου.
Στη θεογονία για παράδειγμα, ο Ησίοδος περιγράφει κάτι που μπορούμε να εκλάβουμε ως παραλλαγή στο θέμα του οδοντωτού κόλπου: ο αγέννητος Κρόνος βγαίνει από τη μήτρα της μητέρας του και ευνουχίζει τον έκπληκτο πατέρα του Ουρανό. Σε άλλες μύθολογίες ωστόσο, η εικόνα είναι πιο σαφής.
0 Erich Neumann υποστηρίζει στο έργο του The Great Mother (Η Μεγάλη Μητέρα) ότι «το μοτίβο της vagina dentata είναι ιδιαίτερα έντονο στη μυθολογία των Ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής. Στη μυθολογία άλλων φυλών Ινδιάνων, ένα σαρκοφάγο ψάρι κατοικεί στον κόλπο της Τρομερής Μητέρας».
CLICK FOR FULL PICTURE,
WARNING: EXPLICIT CONTENT
Σύμφωνα με τον Ντελιμό υπάρχουν περισσότερες από τριακόσιες εκδοχές του μύθου της vagina dentata στους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής, μύθους που συναντάμε επίσης στην Ινδία, συχνά με μια χαρακτηριστική παραλλαγή: ο κόλπος δεν έχει δόντια αλλά είναι γεμάτος με φίδια. Εδώ ίσως θα μπορούσαμε να κάνουμε και τη συσχέτιση με τη Μέδουσα που αναφέραμε παραπάνω, η οποία είχε φίδια για μαλλιά.
Κάποιοι ψυχίατροι υποστηρίζουν ότι το ασυνείδητο του άντρα εκλαμβάνει το σεξ ως θάνατο, ότι κάθε οργασμός είναι ένας μικρός θάνατος, ο θάνατος του «μικρού ανθρωπάκου», του πέους. Ίσως εδώ να μπορούμε να δούμε και το έρεισμα του θρησκευτικού ασκητισμού, όπου η άρνηση του θανάτου εξισώνεται με την άρνηση του σεξ.
Επιστρέφοντας στον καθεαυτό φόβο του ευνουχισμού, αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχει ένα φυσικό φαινόμενο, το οποίο θα μπορούσε να δικαιολογήσει την ύπαρξη μιας τόοο ακραίας φοβίας. Πρόκειται για τον λεγόμενο κολεόσπασμο ή κολπικό σπασμό (vaginismus), έναν ακούσιο σπασμό του κόλπου της γυναίκας, που, αν συμβεί κατά την διάρκεια της συνουσίας, παγιδεύει το ανδρικό μόριο με τρόπο που να μην μπορεί να κυκλοφορήσει ελεύθερα το αίμα, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατο να χαλαρώσει η στύση. Αυτή η επώδυνη κατάσταση, η οποία τόσο προσφέρεται για δραματουργική, συχνά σατιρική, εκμετάλλευση, από το Sweet Movie [1974] του Μακαβέγιεφ, μέχρι το ελληνικό Safe Sex [1999] και το Δέσε Με (Atame) [1989] του Αλμοδόβαρ, λύεται με ιατρική παρέμβαση και, συγκεκριμένα, με μια ένεση στην υπεραιμική περιοχή ώστε να χαλαρώσουν οι μύες και να επέλθει η απελευθέρωση του ατυχούς οργάνου.
Μετά από μια τέτοια κολούμπρα άλλως μουνόπλακα, φυσικό είναι να προσεγγίζει κανείς στο εξής το εν λόγω όργανο διατηρώντας, δικαιολογημένα, τους αιδοιασμούς [sic] του. Ίσως, μάλιστα, δεν είναι τυχαία η ηχητική συγγένεια των όρων… θεόμουνο και θεομηνία. Η γυναίκα-θεά (ή θεία γυναίκα) μπορεί να είναι η αιτία τόσο της δημιουργίας (συνήθως υπό την μορφή της αναπαραγωγής) όσο και της καταστροφής – εν τοιαύτη περιπτώσει, ίσως θα ήταν σωστότερο να ομιλούσαμε περί θεομουνίας. Εξάλλου, τα καμάκια, γνωρίζοντας πολύ καλά τη δύναμη των γυναικών και συμβάλλοντας στη μεταφορά των ακραίων φυσικών φαινομένων, αναφέρονται σ’ αυτές, όταν βρίσκονται εν αφθονία, ως μουνοθύελλα.
Ο λαός γνωρίζει την επιρροή του γυναικείου οργάνου στον άνδρα, τόσο μάλιστα, που να χρησιμοποιούνται ευρέως γνωμικά όπως: «Είδες καράβι σε βουνό; Μουνότριχα το έσυρε» ή στην παραλλαγή της: «Το μουνί σέρνει καράβι».
Όπως η φροϊδική έννοια του ευνουχισμού από τον πατέρα (μέρος του οιδιπόδειου συμπλέγματος), ο μύθος του οδοντωτού αιδοίου αναπαριστά τη γυναίκα ως ένα είδος femme fatale, ως τέρας, το οποίο δεν είναι μόνον ικανό να γεννά και να προσφέρει τη ζωή στο αρσενικό (και, κατ’ επέκταση τη σεξουαλικότητά του), αλλά και να του στερεί τη σεξουαλική του ταυτότητα κατά τη διάρκεια της ερωτικής πράξης και, ως εκ τούτου, να το καθιστά άφυλο ευνούχο.
Αποτελεί σχεδόν ειρωνεία ότι, ενώ αρκετές γυναίκες υποφέρουν από μία φοβία η οποία σχετίζεται με το ανδρικό σεξουαλικό όργανο (το φόβο του φαλλού και επομένως το φόβο της διείσδυσης), οι άντρες έχουν τον δικό τους φόβο, ο οποίος έχει να κάνει με τα γεννητικά όργανα του άλλου φύλου και τα δήθεν κοφτερά δόντια τους.
Ο μύθος του οδοντωτού αιδοίου δηλώνει πολύ περισσότερα από όσο φαίνεται με μια πρώτη ματιά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι δείχνει, πέρα από κάθε αμφισβήτηοη, πως οι γυναίκες είναι προικισμένες με ισχυρότατη σεξουαλική δύναμη, με την οποία μπορούν να επιβληθούν στους άντρες.
Jean Delumeau, Lapeuren Occident, Paris, Fayard, 1978
Η λέξη «κολούμπρα», που τόσο ωραία συνάδει με τη λέξη «κολεόσπασμο*», προέρχεται από το ιταλικό colubra ή το γαλλικό couleuvre (=φίδι, δράκοι) και πήρε τη σημασία του «φοβερού εκνευρισμού και εκτός εαυτού κατάσταση, από την εικόνα του ατόμου που το αναγκάζουμε να καταπιεί ένα φίδι, όπως το κάνει ο θαυματοποιός στα πανηγύρια».
(Zaxos, Το Λεξικό ms Πιάτσας, 1981)
Από το βιβλίο:
“Αιδοίον το δηκτικόν”
