Από την άποψη της ψυχικής υγείας, η διαφορά μεταξύ συνήθειας και εθισμού είναι τόσο περίπλοκη όσο και συντριπτική. Η γραμμή που χωρίζει αυτά τα δύο είναι ασαφής και οι συμπεριφορές που δημιουργούν συνήθεια αλλά και οι εθιστικές συμπεριφορές επικαλύπτονται με πολλούς απροσδόκητους τρόπους.
Μια συνήθεια μπορεί να συνοψιστεί ως μια ρουτίνα ή μια τακτική συμπεριφορά που γίνεται πιο δύσκολο να την εγκαταλείψετε όσο περισσότερο συνεχίζεται αυτή η συμπεριφορά. Τα καλύτερα παραδείγματα συνηθειών φαίνονται στο πώς οι άνθρωποι ξεκινούν τη μέρα. Τα πρωινά τελετουργικά αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από διάφορες συνήθειες, όπως το βούρτσισμα των δοντιών, το ντους, η παρασκευή καφέ κ.λπ. Με την πάροδο του χρόνου, η σειρά αυτών των συμπεριφορών σταθεροποιείται για τους ανθρώπους.
Αυτού του είδους οι υγιεινές συνήθειες προκύπτουν μόνο όταν οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των δικών τους συμπεριφορών.
«Ως «λογικοί εξαρτημένοι», οι άνθρωποι μπορούν να σταθμίσουν το κόστος και τα οφέλη της τρέχουσας συμπεριφοράς τους λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της για το μέλλον, ώστε/και να επιλέξουν να ασχοληθούν. Όταν οι άνθρωποι γνωρίζουν περισσότερα για το πώς οι θετικές συμπεριφορές τους ωφελούν τη ζωή τους – και πώς οι αρνητικές τους συμπεριφορές κάνουν το αντίθετο – είναι πολύ πιο πιθανό να υιοθετήσουν υγιεινές συνήθειες.
Η πιο σημαντική διάκριση μεταξύ συνήθειας και εθισμού είναι πώς η επιλογή, σε κάποιο βαθμό, είναι ακόμα δυνατή με συμπεριφορές που δημιουργούν συνήθεια.
Όσον αφορά τον εθισμό, οι άνθρωποι γενικά δυσκολεύονται να λάβουν αποφάσεις λόγω της εξάρτησής τους από μια ουσία ή μια συμπεριφορά.
Ο σχηματισμός συνήθειας βασίζεται περισσότερο στην επιλογή, ενώ οι εθιστικές συμπεριφορές συνδέονται περισσότερο νευρολογικά και βιολογικά .
Ο εθισμός θεωρείται πλέον μια εγκεφαλική ασθένεια. Είτε είναι αλκοόλ, συνταγογραφούμενα χάπια για τον πόνο, νικοτίνη, τζόγος ή κάτι άλλο, το να ξεπεράσεις έναν εθισμό δεν είναι τόσο απλό όσο απλά να σταματήσεις ή να ασκήσεις μεγαλύτερο έλεγχο στις παρορμήσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή ο εθισμός αναπτύσσεται όταν τα κυκλώματα ευχαρίστησης στον εγκέφαλο κατακλύζονται, με τρόπο που μπορεί να γίνει χρόνιος και μερικές φορές ακόμη και μόνιμος. Αυτό παίζει ρόλο όταν ακούτε για «συστήματα» ή «μονοπάτια» ανταμοιβής και για τον ρόλο της ντοπαμίνης όταν πρόκειται για τον εθισμό. Αλλά τι πραγματικά σημαίνει κάτι από αυτά;
Ποιες καταστάσεις ενεργοποιούν το σύστημα ανταμοιβής;
Το σύστημα ανταμοιβής είναι στην πραγματικότητα μια προσαρμοστική λειτουργία. Επομένως, σχετίζεται με τις βασικές ανάγκες που μας επιτρέπουν να επιβιώσουμε ατομικά και ως είδος.
Κατ' αρχάς είναι υπεύθυνο για θέματα όπως το φαγητό, το ποτό ή το σεξ. Η γεύση του φαγητού μας δίνει ευχαρίστηση, όπως το πόσιμο νερό όταν διψάτε ή συμμετέχετε σε σεξουαλική δραστηριότητα. Έτσι, διεγείρει τη μάθηση και την επανάληψη αυτών των δράσεων.
Ωστόσο, αυτές δεν είναι οι μόνες λειτουργίες που παρακινούν αυτό το σύστημα. Για παράδειγμα, μπορείτε να απολαύσετε κάποια παιχνίδια, αθλήματα και, φυσικά, τα ναρκωτικά. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η κοκαΐνη, μεταξύ άλλων ουσιών, ενεργοποιεί επίσης αυτό το κύκλωμα.
Αναπόφευκτα, αυτό μπορεί να σας οδηγήσει να σκεφτείτε τους κινδύνους του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου. Οι εθισμοί είναι το αρνητικό μέρος αυτού του υπέροχου μηχανισμού προσαρμογής.
Το σύστημα ανταμοιβής είναι ένα από τα πιο πρωτόγονα μέρη του εγκεφάλου, αναπτύχθηκε ως ένας τρόπος για να ενισχύσουμε συμπεριφορές που χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε – όπως το φαγητό. Όταν τρώμε τρόφιμα, οι οδοί ανταμοιβής ενεργοποιούν μια χημική ουσία που ονομάζεται ντοπαμίνη, η οποία, με τη σειρά της, απελευθερώνει ένα τράνταγμα ικανοποίησης. Αυτό σας ενθαρρύνει να φάτε ξανά στο μέλλον. Όταν ένα άτομο αναπτύσσει εθισμό σε μια ουσία, είναι επειδή ο εγκέφαλος έχει αρχίσει να αλλάζει. Αυτό συμβαίνει επειδή οι εθιστικές ουσίες προκαλούν μια υπερμεγέθη απόκριση όταν φτάνουν στον εγκέφαλο. Αντί για μια απλή, ευχάριστη έκρηξη ντοπαμίνης, πολλά ναρκωτικά κατάχρησης —όπως τα οπιοειδή, η κοκαΐνη ή η νικοτίνη— αναγκάζουν τη ντοπαμίνη να πλημμυρίσει την οδό ανταμοιβής, 10 φορές περισσότερο από μια φυσική ανταμοιβή.
Ο εγκέφαλος θυμάται αυτό το κύμα και το συσχετίζει με την εθιστική ουσία. Ωστόσο, με τη χρόνια χρήση της ουσίας, με την πάροδο του χρόνου τα κυκλώματα του εγκεφάλου προσαρμόζονται και γίνονται λιγότερο ευαίσθητα στην ντοπαμίνη. Η επίτευξη αυτής της ευχάριστης αίσθησης γίνεται ολοένα και πιο σημαντική, αλλά ταυτόχρονα, δημιουργείτε ανεκτικότητα και χρειάζεστε όλο και περισσότερη από αυτή την ουσία για να δημιουργήσετε το υψηλό επίπεδο που λαχταράτε.
Ο εθισμός μπορεί επίσης να προκαλέσει προβλήματα με την εστίαση, τη μνήμη και τη μάθηση, για να μην αναφέρουμε τη λήψη αποφάσεων και την κρίση. Η αναζήτηση ναρκωτικών, επομένως, καθοδηγείται από τη συνήθεια — και όχι από συνειδητές, ορθολογικές αποφάσεις.
Δυστυχώς, κυριαρχεί η πεποίθηση ότι τα άτομα με εθισμούς κάνουν απλώς κακές επιλογές. Υπάρχει επίσης ένα στίγμα που περιβάλλει τις μεθόδους θεραπείας, δημιουργώντας πρόσθετες προκλήσεις. Αν και οι τρόποι θεραπείας διαφέρουν ανάλογα με το ιστορικό ενός ατόμου και τον συγκεκριμένο εθισμό που έχει αναπτύξει, τα φάρμακα μπορούν να κάνουν τη διαφορά. «Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ο στόχος της θεραπείας για τη διαταραχή χρήσης οπιοειδών, για παράδειγμα, δεν είναι η λήψη κανενός φαρμάκου», λέει ο David A. Fiellin, MD, ειδικός πρωτοβάθμιας φροντίδας και εθισμού στο Yale Medicine.
