"Νεκρός για τον κόσμο" - "Νέκρωση του κόσμου":
δυο σλόγκαν πολύ συνηθισμένα στην πνευματική παράδοση της Ορθοδοξίας. Ποια είναι η σημασία τους;
Όταν ένας άνθρωπος γίνεται χριστιανός και αρχίζει τον αγώνα για πνευματική πρόοδο (δηλ. προσέγγιση στο Θεό, αγιότητα), πρέπει η καρδιά του να πάψει να είναι ηφαίστιο των παθών και παιδική χαρά της αμαρτίας και να γίνει χώρος γεμάτος αγάπη και κατοικία της θείας Χαρης, δηλαδή, όπως λέμε, "ναός του Αγίου Πνεύματος".
Ο Χριστός γεννήθηκε σε μια σπηλιά-στάβλο, αλλά αυτή τη σπηλιά, τη γεμάτη κοπριές και ζώα, την έκανε παλάτι του ουρανού. Έτσι πρέπει να γίνει και η "σπηλιά" της καρδιάς μας: να γεμίσει Θεό.
Για να γίνει αυτό, πρέπει να σκουπίσουμε ό,τι "κόσμο"* έχει μέσα. Να αδειάσουμε τα μπάζα και να κάνουμε χώρο για το Θεό. Όσο συμβαίνει αυτό -στο βαθμό που συμβαίνει- λέμε ότι "σταυρώνουμε τα πάθη μας" (επειδή στην αρχή πονάει αυτή η αλλαγή), "σταυρώνουμε" τον παλαιό άνθρωπο που ήμασταν, για να αναστηθεί μέσα μας και στη ζωή μας ο καινούργιος εαυτός μας, ένα νεογέννητο, νήπιο, αθώο, γεμάτο αγάπη, θεία Χάρη, γεμάτο Χριστό και Φως.
Αλλάζουμε ζωή δηλαδή και γινόμαστε όπως θέλει ο Θεός να είμαστε: γεμάτη αγάπη για το Θεό και το συνάνθρωπο και όλα τα πλάσματα της γης.
Νεκρός για τον κόσμο λοιπόν = ελεύθερος από τα πάθη, καθαρός σα διαμάντι, ανεπηρέαστος από αυτά που μπορούν να τον διαφθείρουν, ανεπηρέαστος από ό,τι λένε οι άλλοι γι' αυτόν, ανεπηρέαστος από όσα λένε οι άλλοι ΣΕ αυτόν. Αδιάφορος για το αν είναι φτωχός ή πλούσιος, άρρωστος ή υγιής, αν ζει πολυτελώς ή στους δρόμους, αν τον επαινούν και τον βραβεύουν ή τον συκοφαντούν, αν τον βασανίσουν ή τον σκοτώσουν κ.τ.λ.
Δεν είμαι βέβαια εγώ αυτός, αλλά οι άγιοι - είναι ο στόχος, προς τον οποίο τείνει ο δρόμος σου και ο αγώνας σου, αν δίνεις αυτόν τον αγώνα.
Είναι φανερό ότι μόνο με τη βοήθεια του Θεού μπορεί κάποιος να έχει αυτή την απάθεια (τη "ζωοποιό νέκρωση") χρειάζεται αγώνα και οπωσδήποτε τη χάρη του Θεού (την οποία προσκαλεί με τον αγώνα του).
Ένας μεγάλος δάσκαλος του χριστιανικού αγώνα δίδαξε κάποιον αρχάριο ως εξής:
Του είπε: "Πήγαινε στο νεκροταφείο και βρίσε τους νεκρούς". Εκείνος υπάκουσε. Όταν ξαναγύρισε, ο άγιος δάσκαλος τού είπε: "Ξαναπήγαινε τώρα και πες τους κολακείες και επαίνους".
Όταν ο μαθητής γύρισε πάλι, ο άγιος τον ρώτησε: "Πώς αντέδρασαν οι νεκροί;". "Δεν αντέδρασαν καθόλου" είπε ο μαθητής, "ούτε στις βρισιές ούτε στις κολακείες". Και ο άγιος είπε: "Αυτό να κάνεις κι εσύ, και θα σωθείς", θα σωθείς αιώνια, θα φτάσεις στην ενότητα με το Θεό).
Αυτή την ιστορία τη διαβάζουμε στο Γεροντικό, ένα βιβλίο της βυζαντικής εποχής, που γράφει για τη ζωή των αγίων της ερήμου.
Ο αγώνας για κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη μπορεί να κρατήσει μια ολόκληρη ζωή. Αλλά είναι το μόνο που αξίζει τον κόπο, γιατί είναι και το μόνο που έχει ανταπόκριση στην αιωνιότητα. Ο Χριστός, και οι άγιοι δάσκαλοι του χριστιανικού αγώνα (που πολλοί ήταν παπάδες ή καλόγεροι αλλά πολλοί ήταν απλοί λαϊκοί [=μη ιερείς]), έχουν θεσπίσει σοβαρά βοηθητικά μέσα για ενίσχυση του ανθρώπου που θέλει να δώσει αυτό τον αγώνα.
Οι ορθόδοξοι άγιοι έχουν μελετήσει πολύ τον αγώνα αυτό και έχουν τόσο προσεχτικές διδασκαλίες γι' αυτόν, που ο άνθρωπος μπορεί να μάθει σχεδόν τα πάντα γι' αυτό το θέμα διαβάζοντας τα βιβλία τους. Βιβλία που μπορούν να γίνουν μια αρχή σ' εκείνον που θέλει να μελετήσει είναι π.χ. αυτά & αυτά.
Μετά την κάθαρση της καρδιάς ακολουθούν κι άλλα στάδια. Στα πιο προχωρημένα στάδια αυτού του δρόμου, ο άνθρωπος είναι άγιος, έχει εμποτιστεί με το άκτιστο και αιώνιο Φως του Θεού, έχει φτάσει στη θέωση. Αυτή η κατάσταση είναι ο Παράδεισος που λένε τα βιβλία, οι παπάδες & οι (συχνά σοφές ή και αγιασμένες) γιαγιάδες.
Οι χριστιανοί που έχουν αποφασίσει πιο σοβαρά από όλους να δώσουν αυτό τον αγώνα είναι, κανονικά, οι μοναχοί. Ο μοναχός είναι εκείνος που πηγαίνει κατ' ευθείαν στη μάχη, για να γίνει νεκρός για τον κόσμο. Η νέκρωση του κόσμου είναι ο σκοπός του μοναχισμού.
Γι' αυτό οι μοναχοί φοράνε πάντα μαύρα και έχουν στο "σχήμα" τους, δηλ. στο διακριτικό της μοναχικής ζωής, μια ζωγραφισμένη νεκροκεφαλή.
Για να είναι προσανατολισμένοι στη νέκρωση του κόσμου μέσα στην καρδιά τους.
Αυτό είναι και το νόημα του σλόγκαν των μοναχών,
"Αν πεθάνεις πριν πεθάνεις (=αν νεκρώσεις τα πάθη μέσα σου), δε θα πεθάνεις όταν πεθάνεις" (=θα κερδίσεις την αιώνια ζωή, δηλ. το Φως του Χριστού, όταν φύγεις απ' αυτό τον κόσμο, όταν "κοιμηθείς").
Πολλοί καθημερινοί άνθρωποι, χωρίς να είναι μοναχοί, φτάνουν σ' αυτή τη "ζωοποιό νέκρωση", ενώ και πολλοί μοναχοί δε φτάνουν ποτέ. Ωστόσο, αυτά που κάνουν οι άνθρωποι μέσα στις πόλεις για τον αγώνα τους, είναι ένα κομμάτι από αυτά που κάνουν οι μοναχοί. Ο μοναχός απαρνιέται τις εγκόσμιες υποχρεώσεις ακριβώς γι' αυτό το λόγο.
Τρεις απαραίτητες εξηγήσεις
α) Ο ορθόδοξος χριστιανικός αγώνας ΔΕΝ είναι ηθικιστικός.
Σκοπό έχει να θεραπεύσει τον άνθρωπο από τα πάθη, ΟΧΙ να τον τιμωρήσει ή να τον ενοχοποιήσει ή να τον ταλαιπωρήσει. Ούτε και απλά να τον κάνει "να μην κάνει αμαρτωλές πράξεις". Η κάθαρση από τα πάθη είναι θεραπεία της ψυχής και οδηγεί σε μια κατάσταση υγείας και χαράς, και ειρήνης με όλους τους συνανθρώπους, με όλα τα πλάσματα του κόσμου αλλά & με τον εαυτό μας. Φυσικά η ειρήνη αυτή πηγάζει από την ειρήνη που θα έχουμε με τον Τριαδικό Θεό (το Θεό της Αγάπης), γι' αυτό δεν εξαντλείται ποτέ ούτε υποχωρεί ποτέ.
Ναι! Έχουν φτάσει άνθρωποι σ' αυτή την κατάσταση! Και παλιότερα και σήμερα.
β) Ο ορθόδοξος χριστιανός, όταν γίνεται "απαθής" (νεκρός για τον κόσμο) ΔΕΝ είναι αναίσθητος και ασυγκίνητος. Αντίθετα, είναι απαθής για όσα συμβαίνουν στον ίδιο, αλλά ευαίσθητος & γεμάτος αγάπη για τους άλλους, ακόμη και για τους εχθρούς του! Γι΄αυτό οι άγιοι αγωνίζονται πάρα πολύ να βοηθήσουν τους φτωχούς & κατατρεγμένους και, ακόμα κι όταν δεν έχουν τίποτα να δώσουν ή αν ζουν μακριά από τον κόσμο, προσεύχονται με δάκρυα και πόνο ψυχής για όλο τον κόσμο! Και η προσευχή τους μετράει, γιατί υπάρχει Θεός που τους ακούει!
"Να προσεύχεσαι για τους ανθρώπους σημαίνει να χύνεις το αίμα σου" (=να νιώθεις πόνο για τον πόνο των άλλων & να προσεύχεσαι με όλη σου τη δύναμη, συχνά όλη νύχτα)
γ) Όταν κάποιος δίνει αυτό τον αγώνα, οι άλλοι τις πιο πολλές φορές τον χτυπάνε αλύπητα. Με κάθε τρόπο τον εμποδίζουν! (Τους βάζει βέβαια ο διάβολος να το κάνουν αυτό, αν και εκείνοι δεν το καταλαβαίνουν και, αν τους το πεις, θα γελάνε). Τον κοροϊδεύουν, του βάζουν πειρασμούς, του λένε πως κάνει λάθος, πως είναι κορόιδο, πως οι παπάδες και οι καλόγεροι είναι διεφθαρμένοι, πως στα μοναστήρια κάνουν όργια κ.τ.λ.
Λοιπόν, ακόμα κι αν όλοι οι παπάδες κι οι μοναχοί ήταν διεφθαρμένοι, καθώς και όλος ο κόσμος γύρω σου, αδελφέ μου, εσύ είσαι προσκαλεσμένος από το Χριστό, Εκείνος σού δίνει τη χάρη Του για να μπορέσεις να φτάσεις κοντά Του (μέσω της αγάπης, της συγγνώμης, της ευαισθησίας - με δυο λόγια της κάθαρσης της καρδιάς σου) και δε σε νοιάζει τι κάνουν οι άλλοι γύρω σου. Αντίθετα, μάλιστα, έχεις ένα λόγο παραπάνω ν' αγωνιστείς πιο πολύ: να φτάσεις κοντά στο Θεό, για να μπορέσεις (τότε & μόνο τότε) να τραβήξεις με την προσευχή σου και με το παράδειγμα της σεμνής και ενάρετης ζωής σου και τους άλλους (τους διεφθαρμένους, αυτούς που σου κάνουν πόλεμο κ.τ.λ.) κοντά στο Θεό!
Κι όμως, σου λέω πως γνωρίζω ότι υπάρχουν μοναχοί που είναι σε καλό δρόμο. Το ίδιο και πολλοί παπάδες, και πολλοί απ' αυτούς που ξημεροβραδιάζονται στις εκκλησίες όπως και κάποιοι που έχουν νικηθεί από τον πόλεμο κατά των παθών κι έχουν γίνει υποκριτές & σκληροί, μερικοί είναι εγωιστές ή συμφεροντολογοι ή καραγκιόζηδες, αλλά κάποιοι άλλοι είναι άγιοι ή έστω "μικροί άγιοι", "άγιοι της γειτονιάς". Καλύτερα λοιπόν να μην τους περιφρονείς και να μη βρίσκεις δικαιολογία ότι αυτοί που πάνε στις εκκλησίες είναι "θεούσες" ή ψεύτες - πολλοί, το τονίζω, δεν είναι τίποτα τέτοιο, αλλά είναι κατάλληλοι για δάσκαλοι δικοί σου και των φίλων σου και των παιδιών σου.
Επίσης και πολλοί βαριά άρρωστοι και ανάπηροι άνθρωποι είναι άγιοι. Δεν είναι όλοι θυμωμένοι ενάντια στο Θεό. Υπάρχουν κάμποσοι που Τον δοξάζουν, γιατί αγαπάνε τόσο και Του έχουν ανοιχτεί τόσο, που η θεία Χάρη έχει μπορέσει να μπει μέσα τους και να τους δώσει την ουράνια χαρά που είναι από τώρα στον παράδεισο! Χωρίς να είναι "ιδέα τους", εννοείται, όπως θα καταλάβεις αν ψάξεις να βρεις κάποιον απ' αυτούς. Και αξίζει τον κόπο να το ψάξεις, έστω κι αν δεν κάνεις τίποτ' άλλο για 20 χρόνια!
*"Κόσμος", στη παραδοσιακή γλώσσα των ορθόδοξων χριστιανών, σημαίνει κάθε σημείο της κοινωνίας, που είναι κλειστό απέναντι στο Θεό και δεν Τον αφήνει να μπει μέσα, να το φωτίσει και να το καθαγιάσει με την άκτιστη Χάρη Του, δηλ. την αγαθή ενέργειά Του, που αγιάζει, φωτίζει, θεραπεύει και σώζει.
Μπορεί αυτό το σημείο να είναι αραχνιασμένο και μίζερο, μπορεί να είναι και πολυτελές! Μια τρύπια παράγκα ή ένα πλουσιόσπιτο - πάντως είναι μια περιοχή χωρίς πίστη και χωρίς αγάπη...
Μπορεί να είναι ένα πορνείο ή μια αίθουσα δεξιώσεων ή ένα κυβερνητικό μέγαρο ή ένα εργαστήριο βιολογίας ή ένα χρηματιστήριο ή το στρατόπεδο κάποιων ανταρτών ή ακόμα και ένας ορθόδοξος ναός...
Στο πρώτο απ' αυτά, οι άνθρωποι ικανοποιούν το πάθος τους για ηδονή (Χωρίς αγάπη - μιλάω για τους "πελάτες" κυρίως), στο δεύτερο τη ματαιοδοξία τους, στο τρίτο το πάθος τους για εξουσία, στο εργαστήριο πάλι το πάθος τους για εξουσία (μέσω της γνώσης τώρα, που κάνει να αισθάνονται θεϊκοί) ή για πλούτο, στο χρηματιστήριο το πάθος για πλούτο, στο στρατόπεδο ανταρτών το πάθος για εκδίκηση (ενάντια στους εξουσιαστές που καταπιέζουν και καταστρέφουν την κοινωνία), στον ορθόδοξο ναό (όταν γίνεται "κόσμος") ένα άλλο πάθος, μπορεί να είναι το πάθος να φανούμε "καλοί" και "δίκαιοι", σαν το Φαρισαίο που έλεγε ο Χριστός, "ανώτεροι από τους άλλους", τους οποίους περιφρονούμε ως "αμαρτωλούς"!...
Φυσικά ακόμα κι ένα ιατρείο μπορεί να εξυπηρετεί πάθος, αντί για την αγάπη και το ενδιαφέρον για το συνάνθρωπο - τότε γίνεται "κόσμος".
"Κόσμος" λοιπόν είναι και τα πάθη, που ικανοποιούνται στα διάφορα μέρη, τα κλειστά και κλειδωμένα για το Θεό. Είναι λοιπόν και οι περιοχές της ψυχής μας, της "καρδιάς" μας, που τις έχουμε κλειστές και κλειδωμένες για το Θεό και μέσα εκεί βράζει το ηφαίστιο των παθών μας!...
Γι' αυτό ο Χριστός είπε ότι ο διάβολος είναι "ο άρχοντας του κόσμου τούτου" (π.χ. στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, κεφ. 12, στίχ. 31, κ.α.).
