ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Θα μου πεις, λοιπόν, τι συμβαίνει;
ΝΕΟΣ: Με ρωτάτε γιατί ήρθα ξανά σε αυτό το γραφείο; Δυστυχώς δεν είμαι εδώ για να κάνουμε απλώς παρέα και να ανανεώσουμε την παλιά μας φιλία. Είμαι σίγουρος ότι είστε πολύ απασχολημένος, και η αλήθεια είναι πως κι εγώ δεν έχω πολύ χρόνο για τέτοια πράγματα. Οπότε προφανώς ένα αρκετά πιεστικό ζήτημα ήταν που με οδήγησε ξανά εδώ.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ναι, φυσικά, έτσι φαίνεται.
ΝΕΟΣ: Τα ξανασκέφτηκα τα πράγματα. Με έχουν απασχολήσει σε βαθμό εμμονής για πολύ καιρό και τα επανεξέτασα όλα. Πράττοντάς το αυτό, κατέληξα σε μια πολύ σημαντική απόφαση, την οποία και ήρθα να μοιραστώ μαζί σας. Ξέρω ότι έχετε πολλά να κάνετε, αλλά, σας παρακαλώ, αφιερώστε μου τον χρόνο σας μόνο για αυτό το βράδυ. Γιατί αυτή θα είναι μάλλον και η τελευταία μου επίσκεψη.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Τι συνέβη;
ΝΕΟΣ: Δεν το έχετε καταλάβει ακόμα; Είναι το ίδιο πρόβλημα που με ταλανίζει εδώ και τόσον καιρό: Να εγκαταλείψω τον Άντλερ ή όχι;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Α, μάλιστα…
ΝΕΟΣ: Θα μπω απευθείας στο θέμα. Οι θεωρίες του Άντλερ είναι κομπογιαννιτισμός. Σκέτος κομπογιαννιτισμός. Θα το πάω και ακόμα παραπέρα και θα πω ότι είναι επικίνδυνες, ακόμα και επιβλαβείς. Παρ’ ότι εσείς είστε σίγουρα ελεύθερος να επιλέξετε τις ιδέες που θέλετε να ακολουθήσετε, αν ήταν δυνατόν, θα ήθελα να σας κάνω να πάψετε να μιλάτε για εκείνες μια για πάντα. Όπως είπα, είμαι αποφασισμένος αυτή να είναι η τελευταία μου επίσκεψη, ξέροντας ότι χρειάστηκε να εγκαταλείψω τις θεωρίες του Άντλερ, και θα το υποστηρίξω αυτό ενώπιόν σας.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Συνέβη κάποιο γεγονός που πυροδότησε αυτή την αντίδραση;
ΝΕΟΣ: Θα το συζητήσω ήρεμα και με κόσμιο τρόπο. Πρώτα απ’ όλα, θυμάστε εκείνη την τελευταία μέρα τρία χρόνια
πριν, όταν σας είχα δει τελευταία φορά;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Φυσικά και τη θυμάμαι. Ήταν μια χειμερινή ημέρα, με αστραφτερό λευκό χιόνι παντού τριγύρω.
ΝΕΟΣ: Ναι, έτσι ήταν. Ο νυχτερινός ουρανός είχε ένα υπέροχο μπλε χρώμα και τον φώτιζε ένα ολόγιομο φεγγάρι. Επηρεασμένος από τις θεωρίες του Άντλερ, εκείνη τη μέρα έκανα ένα μεγάλο βήμα μπροστά. Παραιτήθηκα από τη δουλειά μου στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου και βρήκα μια θέση καθηγητή στο παλιό μου γυμνάσιο. Σκέφτηκα να εφαρμόσω ένα είδος εκπαίδευσης που θα βασίζεται στις θεωρίες του Άντλερ και να την κάνω κτήμα των παιδιών.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Δεν είναι υπέροχη αυτή η απόφαση;
ΝΕΟΣ: Ναι, αμέ. Φλεγόμουν από ιδεαλισμό τότε. Δεν μπορούσα με τίποτα να κρατήσω αυτές τις υπέροχες, κοσμογονικές ιδέες μόνο για τον εαυτό μου. Έπρεπε να κάνω κι άλλους ανθρώπους να τις κατανοήσουν. Αλλά ποιους; Κατέληγα σε ένα μόνο συμπέρασμα: Οι ενήλικες –σε καμία περίπτωση αγνοί και άσπιλοι πλέον– σίγουρα δεν είναι εκείνοι που πρέπει να μάθουν για τον Άντλερ. Μόνο μέσω των παιδιών, τα οποία θα κτίσουν μια νέα γενιά, θα μπορέσουν οι ιδέες του να συνεχίσουν να εξελίσσονται. Αυτή ήταν η αποστολή που μου είχε ανατεθεί. Η φωτιά μέσα μου έκαιγε με τέτοιο πάθος, που θα μπορούσα να καώ κι εγώ ο ίδιος.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Κατάλαβα. Και μιλάς γι’ αυτό το γεγονός μόνο σε παρελθοντικό χρόνο;
ΝΕΟΣ: Ακριβώς. Είναι πλέον παρελθόν. Μην παρερμηνεύετε τα λόγια μου όμως. Δεν έχω χάσει την πίστη μου στους μαθητές μου. Ούτε έχω χάσει την πίστη μου στην εκπαίδευση· και σίγουρα δεν έχω παραιτηθεί από εκείνη. Απλώς έχω χάσει την πίστη μου στον Άντλερ, που είναι σαν να λέω ότι έχω χάσει την πίστη μου σε εσάς.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Γιατί το λες αυτό;
ΝΕΟΣ: Εσείς πρέπει να το αναλογιστείτε αυτό και να αναρωτηθείτε. Οι ιδέες του Άντλερ δεν έχουν καμία εφαρμογή στην πραγματική κοινωνία. Δεν είναι παρά αφηρημένες, κενές θεωρίες. Ειδικά εκείνη η αρχή που υπαγορεύει ότι δεν πρέπει να επαινούμε, ούτε να επιπλήττουμε. Κι αν θέλετε να ξέρετε, την ακολούθησα αυτή την αρχή κατά γράμμα: ούτε επαίνεσα, ούτε επέπληξα. Δεν επαίνεσα ούτε τους άριστους βαθμούς στα διαγωνίσματα ή ένα πολύ καλό συμμάζεμα της αίθουσας· δεν επέπληξα κανέναν που ξέχασε να κάνει τα μαθήματά του ή που ήταν θορυβώδης. Ποιο νομίζετε ότι ήταν το αποτέλεσμα;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Μία απείθαρχη τάξη.
ΝΕΟΣ: Εντελώς. Αλλά όταν το ξανασκέφτομαι τώρα, ήταν απολύτως φυσικό. Εγώ φταίω, που πιάστηκα κορόιδο τέτοιου φθηνού κομπογιαννιτισμού.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Και τι έκανες τελικά;
ΝΕΟΣ: Περιττό να πω ότι, για τους άτακτους μαθητές, επέλεξα την οδό της αυστηρής επίπληξης. Ξέρω ότι θα το απαξιώσετε αυτό και θα μου πείτε ότι ήταν μια ανόητη απόφαση από μέρους μου. Κοιτάξτε όμως. Εγώ δεν ασχολούμαι όλη μέρα με τη φιλοσοφία, ούτε και χάνομαι σε ατέρμονες ονειροπολήσεις. Είμαι εκπαιδευτικός, που ζει και διαχειρίζεται κάθε μέρα πραγματικές, χειροπιαστές καταστάσεις, και που φροντίζει για τις ζωές και το μέλλον των μαθητών του. Γιατί η πραγματικότητα που ορθώνεται μπροστά μας ποτέ δεν περιμένει· μετακινείται συνεχώς από στιγμή σε στιγμή! Δεν μπορείς απλώς να κάθεσαι άπραγος!
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Και πόσο αποτελεσματικό είναι αυτό;
ΝΕΟΣ: Ναι, προφανώς δεν ωφελεί και πολύ η περαιτέρω επίπληξη. Γιατί με υποτιμούν πλέον, με θεωρούν μαλθακό… Πραγματικά, καμιά φορά ζηλεύω τους καθηγητές παλιότερων εποχών, τότε που η σωματική τιμωρία όχι απλώς επιτρεπόταν· ήταν ο κανόνας.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Δεν είναι εύκολη κατάσταση.
ΝΕΟΣ: Όντως. Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, πρέπει να προσθέσω πως δεν αφήνω τα συναισθήματά μου να με κυριεύσουν, ούτε και θυμώνω. Η επίπληξη γίνεται με λογικό τρόπο, ως τελευταία διέξοδος, για αμιγώς εκπαιδευτικούς σκοπούς. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι «συνταγογραφώ» ένα αντιβιοτικό που ονομάζεται «επίπληξη».
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Και τότε ήταν που ένιωσες ότι θέλεις να εγκαταλείψεις τις θεωρίες του Άντλερ;
ΝΕΟΣ: Βασικά το ανέφερα αυτό για να σας δώσω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι θεωρίες του Άντλερ είναι σίγουρα υπέροχες. Ταρακουνούν το σύστημα αξιών σου και σε κάνουν να αισθάνεσαι σαν να ξανοίγει κάπως ο συννεφιασμένος ουρανός από πάνω σου· σαν να άλλαξε η ζωή σου. Φαντάζουν υπεράνω κάθε μομφής, ακόμα και σαν κάποια παγκόσμια αλήθεια. Αλλά το μόνο μέρος στο οποίο στέκουν είναι εδώ, σε αυτό το γραφείο! Μόλις ανοίξεις την πόρτα και βγεις στον πραγματικό κόσμο, οι θεωρίες του Άντλερ είναι υπερβολικά αφελείς. Τα επιχειρήματα που προβάλλουν δεν είναι καθόλου πρακτικά, παρά μόνο κενός ιδεαλισμός. Έχετε απλώς κατασκευάσει έναν κόσμο που εξυπηρετεί τους σκοπούς σας εδώ, σε αυτό το δωμάτιο, και έχετε χαθεί σε ονειροπολήσεις. Δεν έχετε ιδέα για τον πραγματικό κόσμο και τις ορδές ανθρώπων που τον κατοικούν.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Μάλιστα… Και μετά;
ΝΕΟΣ: Εκπαίδευση χωρίς έπαινο και επίπληξη; Εκπαίδευση που ενστερνίζεται την αυτονομία και αφήνει τους μαθητές να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους; Αυτό δεν είναι παρά μια αποκήρυξη των επαγγελματικών καθηκόντων ενός εκπαιδευτικού. Από εδώ και στο εξής, θα αντιμετωπίζω τα παιδιά με έναν τρόπο που διαφέρει πολύ από τον τρόπο που προτείνει ο Άντλερ. Δε με νοιάζει αν είναι σωστό ή λάθος. Γιατί δεν έχω άλλη επιλογή. Θα επαινώ και θα επιπλήττω. Κι ως εκ τούτου, θα πρέπει να επιβάλλω και αυστηρές τιμωρίες.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Δε θα σταματήσεις να εργάζεσαι ως εκπαιδευτικός, έτσι;
ΝΕΟΣ: Όχι βέβαια. Ποτέ δε θα εγκαταλείψω το μονοπάτι που ακολούθησα όταν αποφάσισα να γίνω εκπαιδευτικός. Γιατί το διάλεξα αυτό το μονοπάτι. Δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα. Είναι τρόπος ζωής.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Είναι πολύ καθησυχαστικό αυτό που ακούω.
ΝΕΟΣ: Οπότε απλώς θεωρείτε ότι αυτό είναι πρόβλημα κάποιου άλλου. Αν είναι να συνεχίσω ως εκπαιδευτικός, πρέπει να παρατήσω τις θεωρίες του Άντλερ εδώ και τώρα. Αν δεν το κάνω, θα είναι σαν να αποκηρύσσω τις αρμοδιότητές μου ως εκπαιδευτικού και να εγκαταλείπω τους μαθητές μου.
Είμαι με το μαχαίρι στον λαιμό, όπως λένε. Ποια είναι, λοιπόν, η απάντησή σας σε όλο αυτό;
***
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Κατ’ αρχάς, επίτρεψέ μου να κάνω μια διόρθωση. Χρησιμοποίησες τη λέξη «αλήθεια» νωρίτερα. Ωστόσο, εγώ δεν παρουσιάζω τον Άντλερ ως μια απόλυτη, αμετάκλητη αλήθεια. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι δίνω μια συνταγή για φακούς γυαλιών οράσεως. Πιστεύω ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι των οποίων το πεδίο ορατότητας διευρύνθηκε ως αποτέλεσμα της χρήσης αυτών των φακών. Από την άλλη, υπάρχουν πιθανώς και άλλοι που υποστηρίζουν ότι η όρασή τους έγινε πιο θολή από πριν. Δε σκοπεύω να επιβάλω με το ζόρι τους φακούς του Άντλερ στους συγκεκριμένους ανθρώπους.
ΝΕΟΣ: Α, ώστε το βάζετε στα πόδια;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Όχι. Ας το δούμε ως εξής: Καμία άλλη σχολή σκέψης δεν είναι τόσο εύκολο να παρανοηθεί και τόσο δύσκολο να γίνει σωστά αντιληπτή όσο η αντλεριανή ψυχολογία.
Οι περισσότεροι από αυτούς που ισχυρίζονται ότι ξέρουν τον Άντλερ παρερμηνεύουν τα διδάγματά του. Δεν έχουν το θάρρος να τον προσεγγίσουν απεκδυόμενοι κάθε στοιχείο που
θα αλλοίωνε την ειλικρίνεια των προθέσεων, και δεν προσπαθούν να κοιτάξουν το τοπίο που απλώνεται πέρα από αυτόν τον τρόπο σκέψης.
ΝΕΟΣ: Οι άνθρωποι παρερμηνεύουν τον Άντλερ;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ακριβώς. Αν κάποιος έρθει σε επαφή με τις θεωρίες του και νιώσει αμέσως ότι τον αγγίζουν βαθιά μέσα του κι ότι «η ζωή είναι πιο εύκολη τώρα», το άτομο αυτό έχει παρερμηνεύσει σε τεράστιο βαθμό τον Άντλερ. Γιατί άμα κάποιος καταλάβει πραγματικά τι απαιτεί από εμάς, το πιθανότερο είναι να σοκαριστεί από τη δριμύτητα του πράγματος.
ΝΕΟΣ: Άρα λέτε ότι κι εγώ τον παρερμηνεύω;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ναι, κρίνοντας από αυτά που μου λες, έτσι φαίνεται. Αλλά σίγουρα δεν είσαι ο μόνος. Υπάρχουν πολλοί Αντλεριανοί που αρχικά παρερμηνεύουν τα διδάγματά του, αλλά μετά αρχίζουν να ανεβαίνουν τη σκάλα της κατανόησης. Εσύ μάλλον δεν έχεις βρει ακόμα τη σκάλα που πρέπει να ανέβεις. Ούτε εγώ τη βρήκα αμέσως όταν ήμουν νέος.
ΝΕΟΣ: Α, περάσατε κι εσείς μια περίοδο κατά την οποία νιώθατε χαμένος;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ναι, πέρασα.
ΝΕΟΣ: Τότε θέλω να με διδάξετε. Τι είναι αυτή η σκάλα που οδηγεί στην κατανόηση – ή ό,τι είναι τέλος πάντων; Και τι εννοείτε όταν λέτε «σκάλα»; Πού τη βρήκατε;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ήμουν τυχερός. Γιατί είχα επιλέξει να μείνω σπίτι και να μεγαλώνω ένα μικρό παιδάκι. Και τότε ήταν που γνώρισα τον Άντλερ.
ΝΕΟΣ: Τι εννοείτε;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Μέσω του παιδιού μου γνώρισα τον Άντλερ· και μαζί με το παιδί μου, μπόρεσα να εφαρμόσω τα διδάγματά του, να τα κατανοήσω έτσι βαθύτερα και να δω και τη θετική απόδειξη των θεωριών του.
ΝΕΟΣ: Και ποια ήταν η θετική απόδειξη που λέτε;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Με μία λέξη; Αγάπη.
ΝΕΟΣ: Πώς είπατε;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Δε θέλεις όντως να το επαναλάβω, έτσι;
ΝΕΟΣ: Χα χα! Πολύ αστείο. Η αγάπη, την οποία δε χρειάζεται καν να τη συζητάμε; Μου λέτε πως αν θέλω να μάθω τον πραγματικό Άντλερ πρέπει να διδαχτώ την αγάπη;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Αν μπορείς να περιγελάς αυτή τη λέξη δεν την έχεις καταλάβει ακόμα. Η αγάπη για την οποία μιλά ο Άντλερ είναι το πιο σκληρό καθήκον απ’ όλα· κι εκείνο που απαιτεί το περισσότερο θάρρος
ΝΕΟΣ: Οχ, ελάτε τώρα! Θα αρχίσετε απλώς να απαγγέλλετε κάποιο ηθικοπλαστικό κήρυγμα περί αγάπης προς τον πλησίον. Δε μ’ ενδιαφέρει να το ακούσω.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Μόλις τώρα δήλωσες ότι έχεις φτάσει σε ένα αδιέξοδο στην εκπαιδευτική σου πορεία και αισθάνεσαι δυσπιστία απέναντι στον Άντλερ. Και μετά δεν κρατιέσαι να μου πεις ότι αποκηρύσσεις τον Άντλερ κι ότι δε θέλεις να με ακούς άλλο να μιλάω γι’ αυτόν. Γιατί είσαι τόσο ταραγμένος;
Υποθέτω ότι νόμιζες ότι οι θεωρίες του λειτουργούν με κάποιον μαγικό τρόπο· ότι θα κουνούσες ένα ραβδί και, ως διά μαγείας, όλες οι ευχές σου θα πραγματοποιούνταν. Αν είναι όντως έτσι, τότε όντως πρέπει να τον εγκαταλείψεις. Πρέπει να εγκαταλείψεις τη λανθασμένη εικόνα που έχεις για εκείνον και να γνωρίσεις τον πραγματικό Άντλερ.
ΝΕΟΣ: Όχι, κάνετε λάθος! Πρώτον, ποτέ δεν περίμενα ότι ο Άντλερ είναι μαγικός ή τίποτα τέτοιο. Και δεύτερον, όπως νομίζω ότι κι εσείς είπατε κάποτε, ο καθένας μπορεί να είναι ευτυχισμένος από σήμερα και στο εξής.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ναι, σίγουρα το είπα αυτό.
ΝΕΟΣ: Δε συνιστούν, όμως, τέτοια λόγια ένα ιδανικό παράδειγμα μαγείας; Προειδοποιείτε τους ανθρώπους λέγοντας «μη σας ξεγελούν αυτά τα πλαστά χαρτονομίσματα», ενώ εσείς προωθείτε άλλα πλαστά χαρτονομίσματα. Είναι το κλασικό κόλπο του απατεώνα!
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ο καθένας μπορεί να είναι ευτυχισμένος από σήμερα και στο εξής. Πρόκειται για αδιαμφισβήτητο γεγονός, όχι για μαγεία ή κάτι ανάλογο. Κι εσύ και οποιοσδήποτε άλλος μπορείτε να κάνετε βήματα προς την ευτυχία. Αλλά η ευτυχία δεν είναι κάτι που μπορείς να απολαύσεις μένοντας στο ίδιο σημείο. Πρέπει να συνεχίσεις να βαδίζεις στο μονοπάτι που επέλεξες. Είναι σημαντικό να το ξεκαθαρίσουμε αυτό. Έκανες το πρώτο βήμα. Έκανες ένα μεγάλο βήμα.
Τώρα, όμως, όχι μόνο έχεις χάσει το θάρρος σου, κρατώντας τα πόδια σου καρφωμένα στο ίδιο σημείο, αλλά προσπαθείς και να γυρίσεις πίσω. Ξέρεις για ποιον λόγο;
ΝΕΟΣ: Λέτε ότι δεν έχω υπομονή;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Όχι. Δεν έχεις κάνει ακόμα τη μεγαλύτερη επιλογή στη ζωή. Αυτό είναι όλο.
ΝΕΟΣ: Τη μεγαλύτερη επιλογή στη ζωή; Τι πρέπει να επιλέξω;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Το είπα και νωρίτερα. Την αγάπη.
ΝΕΟΣ: Μάλιστα. Και περιμένετε τώρα να το καταλάβω αυτό;
Σας παρακαλώ, μην προσπαθείτε να ξεφύγετε με ασάφειες.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Μιλάω σοβαρά. Όλα τα θέματα που σε βασανίζουν πηγάζουν από αυτή τη μία και μοναδική λέξη· την αγάπη. Και αυτό αφορά και στο εκπαιδευτικό σου αδιέξοδο, αλλά και στον τρόπο που πρέπει να ζεις.
ΝΕΟΣ: Εντάξει. Αυτό αξίζει να το αντικρούσω. Πριν όμως ξεκινήσουμε μια κανονική πλέον συζήτηση, θα ήθελα να πω ένα πράγμα. Δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία ότι είστε ένας σύγχρονος Σωκράτης. Ωστόσο, δεν αναφέρομαι στη σκέψη του, αλλά στο «έγκλημά» του.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Στο έγκλημά του;
ΝΕΟΣ: Κοιτάξτε, ο Σωκράτης καταδικάστηκε σε θάνατο, με την κατηγορία ότι δελέαζε και διέφθειρε τους νέους της αρχαίας Αθήνας, σωστά; Αρνήθηκε τη βοήθεια των μαθητών του, οι οποίοι του ζητούσαν να δραπετεύσει από τη φυλακή, και μετά ήπιε το κώνειο και εγκατέλειψε τα εγκόσμια. Δεν είναι ενδιαφέρον; Κατά τη γνώμη μου, εσείς που ενστερνίζεστε τις θεωρίες του Άντλερ σε αυτή την αρχαία πρωτεύουσα, είστε ένοχος ακριβώς για το ίδιο έγκλημα. Με άλλα λόγια, δελεάζετε και διαφθείρετε την αφελή νεολαία με απατηλά λόγια.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Λες ότι κι εσύ ξεγελάστηκες και διεφθάρης από τα λόγια του Άντλερ;
ΝΕΟΣ: Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο αποφάσισα να σας επισκεφθώ για μία ακόμη φορά πριν χωρίσουν οριστικά οι δρόμοι μας. Δε θέλω να δημιουργήσω κι άλλα θύματα. Από φιλοσοφικής άποψης, πρέπει να σας αφανίσω.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ε τότε, θα είναι μακρά η νύχτα.
ΝΕΟΣ: Ας διευθετήσουμε το θέμα όμως απόψε, πριν από το ξημέρωμα. Δεν υπάρχει λόγος να συνεχίσω να σας επισκέπτομαι μετά από αυτό. Θα ανέβω, άραγε, τη σκάλα της κατανόησης; Ή θα τσακιστώ από αυτή τη σκάλα σας και θα εγκαταλείψω τις θεωρίες του Άντλερ μια για πάντα; Θα γίνει ή το ένα ή το άλλο. Δεν υπάρχει ενδιάμεση λύση.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Εντάξει. Αυτός μπορεί να είναι ο τελευταίος μας διάλογος· ή μάλλον, θα πρέπει να φροντίσουμε να είναι ο τελευταίος μας διάλογος, ό,τι κι αν γίνει.
Τόλμησε να είσαι ευτυχισμένος
(Ιτσίρο Κισίμι, Φουμιτάκε Κόγκα
