Η διεκδικητικότητα δεν είναι απλά μια συμπεριφορά, είναι ένας τρόπος ζωής που διατηρούμε απέναντι σε καταστάσεις και ανθρώπους και σχετίζεται με την ικανότητα του ατόμου να εκδηλώνει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, να εκφράζει τα δικαιώματά του χωρίς να παραβιάζει τις ίδιες ελευθερίες των άλλων. Ξεχωρίζει από την επιθετική συμπεριφορά που διακρίνεται από εκρήξεις θυμού, εχθρότητα και έλλειψη σεβασμού απέναντι στους άλλους, καθώς και από την παθητικότητα που χαρακτηρίζεται από έλλειψη αυτοσεβασμού, αδικαιολόγητους φόβους και στασιμότητα. Καλλιεργώντας τη διεκδικητική συμπεριφορά επιτυγχάνουμε αποτελεσματικότερη επικοινωνία ικανοποιώντας τις προσωπικές μας ανάγκες ενώ ταυτόχρονα σεβόμαστε τις επιθυμίες και τα δικαιώματα των άλλων.
Αρχικό και καθοριστικό στάδιο για την ανάπτυξη της διεκδικητικής συμπεριφοράς είναι η αναγνώριση των δικαιωμάτων μας, η αποδοχή της ύπαρξής τους και η εφαρμογή τους στην καθημερινότητα. Το δικαίωμα να λέμε «όχι», να εκφράζουμε απόψεις και επιθυμίες όποτε χρειάζεται, να έχουμε δική μας γνώμη και να μπορούμε να την αλλάξουμε όταν αυτό χρειαστεί, να ρωτάμε, να λέμε «δεν ξέρω», «δεν καταλαβαίνω», να κάνουμε λάθη θεωρούμε πολλές φορές ότι δεν μας ανήκει. Δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στην ικανοποίηση των άλλων αντλώντας επιβεβαίωση από την επιβράβευσή τους, αγνοούμε όμως τις δικές μας ανάγκες με αποτέλεσμα να συσσωρεύουμε θυμό απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Σε άλλη περίπτωση, προσπαθούμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από κάθε διαφορετική άποψη και κριτική και «οχυρωνόμαστε» πίσω από τον θυμό και την επιθετικότητα που αυτή τη φορά εκδηλώνουμε προς τους άλλους.
Πώς αναπτύσσονται οι τεχνικές διεκδικητικότητας;
Ας μην ξεχνάμε ότι οι περισσότερες συμπεριφορές μαθαίνονται. Μπορούμε να τις εντοπίσουμε, να τις αλλάξουμε ή να τις εξελίξουμε. Δεν είναι μια εύκολη και απλή διαδικασία, όμως η θέληση είναι το πρώτο σημαντικό βήμα για να πετύχουμε.
- Εκφράστε αυτό που θέλετε σύντομα, συγκεκριμένα και με σαφήνεια: αποφύγετε τις υπεραναλύσεις που μπορεί να κουράσουν ή να αποπροσανατολίσουν τους συνομιλητές σας. Εστιάστε στο συγκεκριμένο ζήτημα, γεγονός που φανερώνει σιγουριά, σταθερότητα, αποφασιστικότητα.
- Παρατηρήστε την εξωλεκτική σας επικοινωνία (γλώσσα του σώματος): προσπαθήστε να παρατηρήσετε τον εαυτό σας πώς κάθεται, πώς μιλάει και που κοιτάει όταν επικοινωνείτε με κάποιον και πολύ περισσότερο όταν εκφράζετε επιθυμίες και σκέψεις. Τον κοιτάτε στα μάτια; Διατηρείτε ευθεία στάση σώματος; Η φωνή σας είναι ήρεμη και σταθερή; Σκεφτείτε ότι εσείς είστε αυτοί που «προτείνετε» στους άλλους τον τρόπο με τον οποίο θα σας αντιμετωπίσουν. Η ανασφάλεια που μπορεί να υποδηλώνει η αποφυγή βλεμματικής επαφής, η ταραγμένη φωνή ή η μαζεμένη στάση σώματος φανερώνουν ένα άτομο φοβισμένο που επιτρέπει κάθε είδους κριτική.
- Αποφύγετε ή περιορίστε παράλογες ιδέες: ως «παράλογες ιδέες» ορίζονται οι πεποιθήσεις που υιοθετούμε με βάση τα «πρέπει» και την ανάγκη αποδοχής μας από τους άλλους. (π.χ. «πρέπει να είμαι καλός σε όλα» «πρέπει να με αγαπούν και να με αποδέχονται όλοι» «πρέπει να φαίνομαι πάντα δυνατός» «πρέπει να τα καταφέρνω» «πρέπει να πετυχαίνω πάντα») Ποιος ορίζει όλα αυτά τα «πρέπει» και γιατί «απαγορεύονται» τα λάθη και οι αδυναμίες; Αναγνωρίστε στον εαυτό σας το δικαίωμα να μην γνωρίζει τα πάντα, να θέλει να σταματήσει, να επαναπροσδιορίσει τους στόχους του, να έχει άποψη και επιθυμίες με τις οποίες δεν συμφωνούν όλοι. Άλλωστε μην ξεχνάτε, η ευτυχία και η επιτυχία κρύβονται στην αναγνώριση του λάθους και στην προσπάθεια βελτίωσης, όχι στην άρνηση της προσωπικότητάς μας και στην προσπάθεια «κατασκευής» ενός μη ρεαλιστικού τέλειου ατόμου.
- Προσπαθήστε να λέτε «όχι» χωρίς να νιώθετε ενοχές: είναι και αυτό δικαίωμά σας. Μπορεί να διαφωνείτε ή να μην σας αρέσει κάτι, μπορεί να μη θέλετε να κάνετε κάτι ή να μην έχετε τον χρόνο τη δεδομένη χρονική στιγμή. Αρνηθείτε χωρίς να νιώθετε ότι δυσαρεστήσατε ή στενοχωρήσατε τους άλλους και δεχτείτε το ίδιο και από εκείνους.
- Εξηγήστε την κατάσταση που σας δυσαρέστησε χωρίς να ασκείτε κριτική για το άτομο: εστιάστε στη συμπεριφορά και όχι στην προσωπικότητα του ατόμου (π.χ. «Καθυστερείς το κομμάτι της εργασίας που έχεις αναλάβει και κινδυνεύουμε να χάσουμε την προθεσμία» αντί «Είσαι αναξιόπιστος και ανεύθυνος γιατί δεν τήρησες τον χρόνο που είχες») Είστε συγκεκριμένοι και εξηγείτε τη συμπεριφορά που σας ενόχλησε ζητώντας βελτίωση, δεν κρίνετε το άτομο με αποτέλεσμα να προκαλέσετε την αντίδραση ή τον θυμό του.
- Δείξτε επιμονή: επιμείνετε στην αρχική σας θέση έτσι ώστε να δείξετε τη σταθερότητα των λεγομένων σας αλλά και να αποφύγετε τον αποπροσανατολισμό που κάποιος άλλος μπορεί να επιδιώκει (π.χ. «Δεν θέλω να πάω σινεμά σήμερα» «Θα περάσουμε πολύ ωραία, σου το υπόσχομαι, έχουμε πολύ καιρό να πάμε» «Επιμένω ότι δεν θέλω να πάω σινεμά σήμερα»)
- Εκφράστε τα συναισθήματά και τις σκέψεις σας χωρίς ενοχές: προτιμήστε το πρώτο πρόσωπο ώστε να γίνετε κατανοητοί, να εκφράσετε αυτό που εσείς πιστεύετε αλλά και να μη φανείτε προκλητικοί απέναντι στον συνομιλητή σας (π.χ. «αισθάνομαι αδικημένος, πικραμένος, ενοχλημένος» «η συμπεριφορά σου με πληγώνει» αντί «είσαι πολύ άδικος, δεν ενδιαφέρεσαι για μένα, είσαι αδιάφορος άνθρωπος»)
- Δυναμώστε απέναντι στις κριτικές και χρησιμοποιήστε τες προς όφελός σας: αναγνωρίστε και στους άλλους το δικαίωμα να εκφράζουν την άποψη και τις επιθυμίες τους. Ενισχύστε την αυτοεικόνα σας ώστε να μην αποθαρρύνεστε από κάθε διαφορετική άποψη. Κρατείστε αυτά που μπορούν να σας βελτιώσουν και φιλτράρετε όσα λέγονται με μοναδικό σκοπό τη χειραγώγηση και αποθάρρυνσή σας.
