«Το να κρατάς θυμό είναι σαν να αρπάζεις ένα αναμμένο κάρβουνο για να το πετάξεις σε κάποιον. Αυτός που καίγεται είσαι εσύ.»
Βούδας
Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που γεννιέται όταν θέλουμε να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας ή όταν νιώθουμε ότι κάποιος μας επιτίθεται. Λόγω της κατάστασης που μπορεί να βρεθούμε όταν θυμώνουμε συνηθίζουμε να θεωρούμε το θυμό ως κάτι «κακό», κάτι που πρέπει να αποφεύγεται ή να αποκρύπτεται. Δεν είναι, όμως το συναίσθημα κακό. Άλλωστε, ο ρόλος των συναισθημάτων είναι να μας προειδοποιούν για κάτι που βιώνουμε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Εκείνο που μπορεί να μας οδηγήσει σε αδιέξοδο, να μας κάνει να νιώσουμε άσχημα, να μας φέρει σε δύσκολη θέση ή να προκαλέσει αρνητικές συνέπειες είναι η διαχείριση των συναισθημάτων μας.
Τι προκαλεί θυμό; Ο θυμός προκαλείται από απογοήτευση, από αίσθημααδικίας ή προδοσίας, μετά από έντονη κριτική ή προσβολή. Επίσης ενδέχεται να οφείλεται σε εσωτερικούς παράγοντες, να προέρχεται δηλαδή από τον ίδιο μας τον εαυτό. Οι μνήμες που επανέρχονται όταν κάποιο θέμα δεν έχει επιλυθεί, ο τρόπος που το άτομο μαθαίνει να διαχειρίζεται και να εκδηλώνει τα συναισθήματά του αλλά και ο βαθμός που τα αναγνωρίζει ή τα αποκρύπτει μπορούν να αποτελέσουν επιπλέον αιτίες πρόκλησης θυμού ακόμα και απροσδόκητων «εκρήξεων».
Το συναίσθημα του θυμού «ζωγραφίζεται» στο σώμα και στο πρόσωπο. Το βλέμμα γίνεται πιο άγριο, σφίγγονται τα δόντια και το σαγόνι, το πρόσωπο συνοφρυώνεται, το σώμα βρίσκεται σε εγρήγορση, αυξάνεται η θερμοκρασία του, οι κινήσεις είναι απότομες και έντονες, οι μύες τεντώνονται, η φωνή αγριεύει, η ομιλία είναι κοφτή και απότομη. Οι αντιδράσεις του θυμωμένου ατόμου είναι επιθετικές και πολλές φορές κατευθύνονται προς άλλα άτομα ή αντικείμενα με σκοπό την εκδίκηση, τη τιμωρία ή την εκτόνωσή του.
Τι συμβαίνει όταν ο θυμός δεν εκφράζεται; Κάθε συναίσθημα όταν καταπιέζεται διογκώνεται. Έτσι και ο θυμός αν καταπιεστεί μπορεί να εκφραστεί με ασήμαντες αφορμές και με ένταση δυσανάλογη της αφορμής. Ο καταπιεσμένος θυμός μπορεί να έχει ως αποδέκτες τους άλλους ή τον ίδιο τον εαυτό. Όταν στρέφεται σε τρίτους πιθανά θα προκαλέσει επικριτική καικυνική στάση, επιθετικότητα ή αντίθετα αποφυγή. Η επίδραση στο ίδιο το άτομο ακολουθείται από ένταση, υψηλή πίεση, δυσκολία συγκέντρωσηςακόμα και κατάθλιψη.
Δεν είναι κακό να έχουμε συναισθήματα, δεν είναι τα συναισθήματα που προκαλούν τις αρνητικές συνέπειες αλλά ο τρόπος που τα διαχειριζόμαστε. Έτσι λοιπόν, δεν είναι κακό να θυμώνουμε ούτε μπορούμε να πιστεύουμε ότι υπάρχει κάποιος που δεν έχει θυμώσει ποτέ. Ο τρόπος που θα εκφράσουμε το θυμό μας, η στιγμή που θα επιλέξουμε, ο αποδέκτης που θα υπάρχει αλλά και ο σκοπός που θέλουμε να πετύχουμε εκφράζοντας ένα συναίσθημά μας είναι τα στοιχεία που κάνουν τη διαφορά.
Τεχνικές διαχείρισης του θυμού
- Παρατηρήστε τον εαυτό σας: εντοπίστε τη στιγμή που αρχίζετε να θυμώνετε και δείτε τα σημάδια που σας προειδοποιούν ότι χάνετε την ψυχραιμία σας.
- Εξερευνήστε το συναίσθημά σας και αναγνωρίστε το: προσπαθήστε να καταλάβετε ποιοι είναι οι λόγοι που σας θυμώνουν, γιατί σας προκαλούν θυμό και παραδεχτείτε αυτό που νιώθετε. Πολλές φορές πίσω από το θυμό κρύβεται φόβος και αδυναμία ελέγχου των καταστάσεων.
- Πάρτε το χρόνο σας: μην επιμένετε να απαντήσετε ή να συνεχίσετε μια συζήτηση τη στιγμή που είστε θυμωμένοι. Μείνετε σιωπηλοί για λίγο ή απομακρυνθείτε από το χώρο προκειμένου να υποχωρήσει η μεγάλη ένταση και να επιστρέψετε περισσότεροι ψύχραιμοι.
- Πάρτε ανάσες και χαλαρώστε: εισπνεύστε από τη μύτη και εκπνεύστε από το στόμα για λίγα λεπτά, χαλαρώστε κλείνοντας τα ματιά, φανταστείτε ένα ήρεμο και ιδανικό μέρος.
- Κάντε μια βόλτα, ασκηθείτε: βγείτε μια βόλτα για λίγο ή ακόμα και στη βεράντα και εντάξτε την άσκηση στη ζωή σας.
- Επικοινωνήστε αποτελεσματικά: γίνετε διεκδικητικοί, πράγμα που σημαίνει ότι αποφεύγετε την επιθετικότητα ή την παθητικότητα. Προσπαθήστε να γίνετε κατανοητοί από τον συνομιλητή σας και να του δώσετε να καταλάβει αυτό που εννοείτε.
- Εκφράστε σωστά το θυμό σας: εξηγήστε ποια είναι η αιτία ή η συμπεριφορά που σας προκάλεσε θυμό χωρίς να γενικεύετε και να κρίνετε την προσωπικότητα του συνομιλητή σας, π.χ. «αυτό που κάνεις με θυμώνει» αντί «είσαι κακός άνθρωπος, σε μισώ»
- Προσπαθήστε να ακούσετε προσεκτικά: όταν είμαστε θυμωμένοι δεν έχουμε την υπομονή να ακούσουμε όσα λέει ο συνομιλητής μας με αποτέλεσμα να εστιάζουμε στις σκέψεις που μας προκάλεσαν θυμό, να συνεχίζουμε την επιθετική συμπεριφορά και να δημιουργούμε έναν φαύλο κύκλο. Επιχειρήστε να ακούσετε και την άλλη πλευρά ώστε να επιτευχθεί μια ομαλότερη επικοινωνία και να οδηγηθείτε στη λειτουργική εκτόνωση του συναισθήματος.
- Ελέγξτε το στρες και τη διαχείριση χρόνου που κάνετε: η επιπλέον πίεση που μπορεί να προκαλείται από έλλειψη χρόνου και έντονο στρες μας κάνουν περισσότερο ευέξαπτους και ανυπόμονους.
- Επιστρατεύστε το χιούμορ: ελαφρύνετε την ατμόσφαιρα με χιούμορ χωρίς να σημαίνει ότι υποτιμάτε ή γελοιοποιείτε τους λόγους που σας έκαναν να θυμώσετε και πολύ περισσότερο το ίδιο το συναίσθημά σας.
- Αλλάξτε τον τρόπο σκέψης σας, χρησιμοποιήστε τη λογική: όταν κάποιος θυμώνει συχνά υπερβάλλει ή απαιτεί να γίνουν όλα με τον δικό του τρόπο. Προσπαθήστε να επιστρατεύστε τη λογική και να σκεφτείτε ότι αυτή η διαδικασία δεν θα βοηθήσει κανέναν. Εκφράστε τις απαιτήσεις σαν επιθυμίες.
Κάντε το τεστ θυμού που αποκαλύπτει πολλά για την προσωπικότητά σας
Η καταπίεση των συναισθημάτων, σύμφωνα με τους ψυχολόγους, καταστρέφει τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική μας υγεία.
Εκφράζοντας το θυμό μας, αποβάλλουμε το περιττό στρες και την ένταση κι έτσι μπορούμε να χαλαρώσουμε.
Τι συμπεράσματα, όμως, μπορούν να εξαχθούν από τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε, όταν είμαστε «εκτός εαυτού»; Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, ο τρόπος αντίδρασης σημαίνει πολλά για την προσωπικότητά μας.
Διαβάστε το παρακάτω σενάριο και επιλέξτε την απάντηση που ταιριάζει περισσότερο στο πώς θα αντιδρούσατε ΕΣΕΙΣ. Η απάντηση θα σας δείξει ποιο είναι το ψυχολογικό προφίλ του θυμού σας.
"Μαλώνετε με το σύντροφό σας. Μια μικρή διαφωνία για κάτι ασήμαντο εξελίχθηκε σε ομηρικό καυγά και καταλήγετε να παίρνετε τηλέφωνο ένα κοντινό φίλο/φίλη για να το συζητήσετε. Ακούτε με προσοχή τις συμβουλές που έχει να σας δώσει και υπόσχεται πως δε θα αποκαλύψει τίποτα σε κανέναν για τον καυγά. Μια εβδομάδα μετά, ενώ βρίσκεστε σε ένα δείπνο με φίλους, κάποιος από την παρέα σας ρωτά ψιθυριστά «Τι έγινε; Τα βρήκατε;». ΠΡΟΔΟΣΙΑ!"
Πώς αντιδράτε;
Α. Απομακρύνεστε από την παρέα και ζητάτε από το άτομο που εμπιστευθήκατε το μυστικό σας να σας ακολουθήσει. Βάζετε τις φωνές για τουλάχιστον είκοσι λεπτά.
Β. Σφίγγετε τα δόντια και αποφεύγετε να ρίξετε το βλέμμα σας στο φίλο/τη φίλη για το υπόλοιπο της βραδιάς. Αργότερα, όταν σας ρωτά τι συμβαίνει, λέτε απλώς ένα «Τίποτα, όλα καλά» όμως φεύγετε νωρίτερα και δεν απαντάτε στα τηλεφωνήματα που σας κάνει για μια-δυο βδομάδες.
Γ. Κάθεστε στην παρέα για το υπόλοιπο της βραδιάς, έχοντας όμως έναν κόμπο στο στομάχι. Σκέφτεστε συνεχώς αυτό που έγινε για τις επόμενες δύο μέρες. Δε λέτε τίποτα σε κανέναν, όμως υπόσχεστε στον εαυτό σας να μην εμπιστευθείτε ποτέ ξανά ένα ευαίσθητο ζήτημα ακόμη και στα πιο κοντινά σας πρόσωπα.
Δ. Αγνοείτε παντελώς το συμβάν για το υπόλοιπο της βραδιάς. Ζητάτε από το φίλο/τη φίλη να πάτε για καφέ την επόμενη μέρα και δηλώνετε πως πληγωθήκατε και ότι χρειάζεται χρόνος για να ανακτήσετε την εμπιστοσύνη σας.
Ανάλογα με το πιθανό σενάριο που σας ταιριάζει περισσότερο, το στιλ σας είναι...
Α. Αντιδραστικό
Ανταποκρίνεστε αμέσως σε κάθε προσβολή και αδικία, συνήθως βάζοντας τις φωνές και χτυπώντας το χέρι στο τραπέζι. Αυτό που πετυχαίνετε είναι η άμεση ικανοποίηση, όμως χάνετε μακροπρόθεσμα το σεβασμό. Οι άλλοι ίσως σας θεωρούν επιπόλαιο ή επιθετικό. Τα άτομα που ξεσπούν με αυτόν τον τρόπο αισθάνονται συχνά ενοχές, επειδή δεν καταφέρνουν να ελέγξουν τον εαυτό τους ή πληγώνουν τους ανθρώπους γύρω τους.
Β. Παθητικό-επιθετικό
Η συμπεριφορά αυτή χαρακτηρίζεται από έμμεσες αντιδράσεις (πισώπλατα σχόλια, ψυχρή συμπεριφορά), οι οποίες όμως προδίδουν εύκολα τι νιώθετε και καταλήγουν σε αυτό που θέλετε στην πραγματικότητα να αποφύγετε: στην κατά πρόσωπο αντιπαράθεση. Αυτό το μοτίβο αντίδρασης πυροδοτεί τη δυσφορία και μπορεί να οδηγήσει σε ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως ο πονοκέφαλος.
Γ. Ακυρωτικό
Η προσποίηση ότι όλα είναι καλά μπορεί κυριολεκτικά να σας αρρωστήσει. Η καταπίεση των συναισθημάτων καταστρέφει την αυτοεκτίμηση και ενισχύει το αίσθημα της αδυναμίας, καθώς δεν μπορείτε να αξιολογήσετε και να υπερασπιστείτε τις ανάγκες σας. Η αντίδραση αυτή μπορεί επίσης να πυροδοτήσει έντονες ανησυχίες, με αποτέλεσμα αρκετά προβλήματα υγείας όπως η δυσπεψία και η κατάθλιψη. Η καταπίεση του θυμού κάνει τις ορμόνες του στρες να αυξάνονται σε υπερβολικό βαθμό, επηρεάζοντας έτσι κάθε όργανο και κάθε σύστημα του σώματος.
Δ. Άμεσο
Παραδέχεστε ανοιχτά τι σας ενόχλησε. Αντί να πείτε ό,τι σας έρθει στο μυαλό εκείνη τη στιγμή, καταφεύγετε σε μια λογική, εποικοδομητική και ευγενική προσέγγιση. Η αντίδραση αυτή είναι στις περισσότερες περιπτώσεις ιδανική. Η αμεσότητα είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος να ξεπεράσετε το θυμό, να λύσετε και να ξεπεράσετε γρήγορα το πρόβλημα. Δείχνει ότι σέβεστε τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, υπερασπίζεστε όμως και τη δική σας θέση.
