Ένα θέμα ευαίσθητο, οδυνηρό, τόσο δύσκολο να αγγίξεις και να « μιλήσεις» στην καρδιά κάποιου που πονά. Όταν πεθαίνει ένα αγαπημένο πρόσωπο πιστεύουμε ότι δεν ζούμε στην πραγματικότητα, ότι δεν έχει συμβεί αυτό σε εμάς. Νιώθουμε ένα κενό. Βιώνουμε έντονο άγχος, πανικό. Ένα σφίξιμο στο στήθος, ένα βάρος, καθιστούν οποιαδήποτε δραστηριότητα κοπιαστική. Ακόμα και το να σταθούμε όρθιοι, να περπατήσουμε φαντάζει μεγάλος κόπος. Τι μας συμβαίνει; Γιατί αντιδρά έτσι το σώμα μας; Ποια ανάγκη εκφράζει η ψυχή μας;
Βιβλιογραφικά δεν υπάρχει ένας τυπικός ορισμός του πένθους. Θα μπορούσαμε να το ορίσουμε ως συναίσθημα λύπης και θλίψης που ακολουθεί μια σημαντική απώλεια. Πρόκειται για μια έντονη συναισθηματική διεργασία που όμως είναι εντελώς φυσιολογική. Η διαδικασία του πένθους είναι η «συνομιλία» του σώματος με την ψυχή που έχει σαν σκοπό να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει την απώλεια. Δεν σημαίνει ότι θα ξεχάσουμε το πρόσωπο που πέθανε, αλλά θα αποδεχθούμε το γεγονός και θα συνεχίσουμε να ζούμε διατηρώντας τις αναμνήσεις.
Σύμφωνα με το μοντέλο της Kubler-Ross το πένθος βιώνεται σε πέντε στάδια:
- Το στάδιο της άρνησης (Αρχικά το άτομο μουδιάζει, υπάρχει χάσμα ανάμεσα στο συναίσθημα και στην πραγματικότητα–τα συναισθήματα είναι ιδιαίτερα έντονα όμως αρνείται να παραδεχτεί την αλήθεια του γεγονότος. Ενεργοποιείται έτσι ένας αμυντικός μηχανισμός που μας προστατεύει από τον αρχικό αφόρητο πόνο. Βρίσκεται σε κατάσταση σοκ και αδυνατεί να πιστέψει αυτό που έχει συμβεί.)
- Το στάδιο του θυμού (ανάλογα με την αιτία και τις συνθήκες θανάτου-αν δηλαδή ο θάνατος ήταν ξαφνικός ή επήλθε λόγω ασθένειας, αν υπήρχε ο χρόνος και η δυνατότητα να τακτοποιηθούν κοινωνικές, συναισθηματικές ή άλλου τύπου εκκρεμότητες–το άτομο μπορεί να νιώθει θυμωμένο με τους άλλους που δεν καταλαβαίνουν, με τη ζωή που είναι άδικη, ακόμα και με τον νεκρό που τους εγκατέλειψε. Επιπλέον, μπορεί να παρατηρηθούν αισθήματα ενοχής π.χ. Τι έκανα λάθος; Δεν πρόλαβα να του πω όσα ήθελα. Έπρεπε να είχα χειριστεί αλλιώς τα πράγματα.)
- Το στάδιο της διαπραγμάτευσης (συνήθως με κάποιο σημαντικό άλλο όπως π.χ. τον Θεό ή τους γιατρούς. Το άτομο σκέφτεται πώς θα μπορούσε να υπήρχε μια διαφορετική εξέλιξη, διαπραγματεύεται ακόμα και για τη δική του ζωή ζητώντας από τον Θεό να τον προστατεύει και να του δώσει περισσότερο χρόνο. Πρόκειται για ένα στάδιο όπου ο πενθών διαπραγματεύεται πλέον την κατάσταση του θανάτου αφού έχει βιώσει τα έντονα συναισθήματα.)
- Το στάδιο της μεγάλης θλίψης/κατάθλιψη (Ο πενθών βιώνει έντονη λύπη, νοσταλγεί το αγαπημένο του πρόσωπο και θλίβεται για όσα δεν κατάφερε να ζήσει μαζί του. Μπορεί να απομονωθεί κοινωνικά ή να αισθάνεται αβοήθητος και μόνος.)
- Το στάδιο της αποδοχής (το γεγονός του θανάτου έχει περάσει από επεξεργασία και έχει γίνει αποδεκτό επιφέροντας τη λύτρωση)
Υπάρχουν κάποιες μορφές μη-τυπικού πένθους:
- Παρατεταμένο πένθος, δηλαδή για μεγάλο χρονικό διάστημα (6 μήνες–1χρόνο μετά το γεγονός) το άτομο εμφανίζει το ίδιο έντονα συναισθήματα που αδυνατεί να διαχειριστεί ή συνομιλεί με τον νεκρό σαν να βρίσκεται ακόμα στη ζωή.
- Καθυστερημένο πένθος–όταν ο πενθών προτιμά να κρατά μέσα του τη θλίψη και τη στεναχώρια με αποτέλεσμα να τα εκφράσει γιγαντωμένα πολύ αργότερα.
Στις περιπτώσεις αυτές συνιστάται μεγαλύτερη φροντίδα και προσοχή και αν δεν μπορούμε να τις χειριστούμε καλό είναι να ζητήσουμε τη βοήθεια κάποιου επαγγελματία ψυχικής υγείας. Ας μην ξεχνάμε, βέβαια, πως κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, ξεχωριστός και ανεπανάληπτος άρα βιώνει τα πράγματα με τον δικό του μοναδικό τρόπο και ας μην γενικεύουμε βάζοντας ταμπέλες.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να νιώσουμε καλύτερα;
Ο θάνατος είναι μέρος της ζωής. Από την ώρα που γεννιέται ένας άνθρωπος ξέρουμε πως κάποια στιγμή θα πεθάνει, όμως στην ουσία ποτέ δεν καταφέρνουμε να συμφιλιωθούμε με αυτή την ιδέα. Δεν μπορούμε να νικήσουμε τον θάνατο, μπορούμε όμως να κατακτήσουμε και να απολαύσουμε τη ζωή. Κάθε συναίσθημα πρέπει να το βιώνουμε, να το εκφράζουμε, να το συνειδητοποιούμε προκειμένου να το ξεπεράσουμε. Την ίδια αντιμετώπιση πρέπει να έχουμε και με το πένθος, επιτρέψτε στον εαυτό σας να εκφράσει αυτό που νιώθει, να εκδηλώσει τη θλίψη του και να πάρει τον χρόνο του. Μερικοί τρόποι που θα βοηθήσουν ώστε να νιώσουμε καλύτερα:
- Συζητείστε/Κουβεντιάστε: θα ωφελήσει να μοιράζεστε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας γύρω από τον θάνατο του αγαπημένου σας προσώπου με άτομα που σας αγαπούν και θα σεβαστούν την ανάγκη σας.
- Να θυμάστε το αγαπημένο σας πρόσωπο και να μιλάτε για αυτό: είναι σημαντικό να αναφερόσαστε ονομαστικά στον αγαπημένο σας, να θυμάστε στιγμές και να κρατάτε ζωντανές τις αναμνήσεις.
- Πάρτε τον χρόνο σας: μη βιάζεστε να επαναδραστηριοποιηθείτε άμεσα ή να αποδείξετε ότι έχετε ξεπεράσει το πένθος σας. Σεβαστείτε τον εαυτό σας και δώστε του το χρόνο να πενθήσει. Οι ανάγκες του κάθε ατόμου είναι προσωπική υπόθεση.
- Προσπαθήστε να συνεχίσετε τη ζωή σας: μπορείτε να βρείτε δραστηριότητες που σας γεμίζουν και σας ικανοποιούν, να αναζητήσετε δημιουργικά χόμπι, να ασχολείστε με πράγματα που σας προδιαθέτουν ευχάριστα π.χ. ένας περίπατος, μια όμορφη ταινία, μια βόλτα με έναν καλό φίλο, ένα αγαπημένο φαγητό.
- Φροντίστε και υποστηρίξτε τον εαυτό σας: η καλή διατροφή, η ξεκούραση, η άσκηση θα συμβάλλουν στη σωματική φροντίδα. Η συναναστροφή και η στήριξη των φίλων και αγαπημένων προσώπων μπορεί να φανεί πολύτιμη για τον ψυχισμό και τη διάθεσή σας. Σας αξίζει να βρίσκονται δίπλα σας άτομα που δείχνουν κατανόηση σε ότι περνάτε. Μιλήστε τους και ζητήστε ανοιχτά αυτό που θέλετε, εξηγήστε τους πώς μπορούν να σας βοηθήσουν–οι περισσότεροι από αυτούς απλά δεν γνωρίζουν τον τρόπο.
Ας μην ξεχνάμε ότι κάθε εμπειρία στη ζωή μας κάνει πιο ώριμους, πιο δυνατούς και μας διδάσκει αρκεί να είμαστε ανοιχτοί σ’αυτό.
