Ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε επηρεάζει αναμφισβήτητα τη ζωή μας.
Η ερμηνεία που δίνουμε στις καταστάσεις, τα στοιχεία στα οποία την βασίζουμε αλλά και η επιλογή κάποιων στοιχείων έναντι άλλων, εξίσου διαθέσιμων, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της ψυχικής μας ισορροπίας.
Σύμφωνα με τη Γνωστική Θεωρία πολλές φορές, άθελα μας σκεφτόμαστε με τρόπους, όχι απλά μη λειτουργικούς και παραγωγικούς αλλά λογικά εσφαλμένους.
Συνήθως δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε ότι ο τρόπος της σκέψης μας είναι αυτός που πάσχει και θεωρούμε ως γενική και απόλυτη αλήθεια το παράγωγο αυτής της σκέψης.
Τα λάθη αυτά ονομάζονται «Γνωστικά λάθη» ή «Γνωστικές διαστρεβλώσεις» και ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό αγχώδεις διαταραχές (κρίσεις πανικού, αγοραφοβία, κοινωνική φοβία, ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή, διαταραχή μετά από ψυχοτραυματικό στρες) και διαταραχές της διάθεσης (κατάθλιψη, μελαγχολία, διπολική διαταραχή)
1. Σκέψη του όλα ή τίποτα ή σκέψεις «άσπρου-μαύρου»:
Η τάση να ερμηνεύουμε τις καταστάσεις και να αξιολογούμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας με βάση τα δύο άκρα ενός χαρακτηριστικού.
Αν κάτι δεν είναι τέλειο είναι άχρηστο.
Οι άνθρωποι που έχουν την τάση να σκέφτονται με αυτόν τον τρόπο, αδυνατούν να αξιολογήσουν ρεαλιστικά μια κατάσταση, να εντοπίσουν ενδιάμεσες λύσεις και τείνουν να είναι διαρκώς απογοητευμένοι από τον εαυτό τους και τους γύρω τους, καθώς έχουν θέσει τόσο ψηλά τον πήχη που είναι αδύνατον να τον φτάσουν για να βιώσουν ικανοποίηση.
Αν κάτι δεν είναι τέλειο είναι άχρηστο.
Οι άνθρωποι που έχουν την τάση να σκέφτονται με αυτόν τον τρόπο, αδυνατούν να αξιολογήσουν ρεαλιστικά μια κατάσταση, να εντοπίσουν ενδιάμεσες λύσεις και τείνουν να είναι διαρκώς απογοητευμένοι από τον εαυτό τους και τους γύρω τους, καθώς έχουν θέσει τόσο ψηλά τον πήχη που είναι αδύνατον να τον φτάσουν για να βιώσουν ικανοποίηση.
π.χ., «Αν δεν είμαι επιτυχημένος/η, είμαι αποτυχημένος/η», «Αν η εκδήλωση δεν πάει ακριβώς όπως την σχεδίασα, θα είναι μια καταστροφή»
2. Καταστροφολογία:
Ένα από τα συνήθη χαρακτηριστικά των ανθρώπων που βιώνουν έντονο άγχος ή πάσχουν από κατάθλιψη, είναι η τάση τους να προβλέπουν αρνητικές εξελίξεις και να θεωρούν δεδομένη την αρνητική έκβαση των πραγμάτων χωρίς να λαμβάνουν υπόψη άλλα πιο πιθανά αποτελέσματα.
Αυτός ο τρόπος σκέψης έχει συνήθως ως αποτέλεσμα την πρόκληση του φαινομένου της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας».
Επειδή είναι πεπεισμένοι για την καταστροφή που έρχεται φέρονται με τρόπους, οι οποίοι ενισχύουν τις πιθανότητες να συμβεί όντως αυτό που φοβούνται.
Όταν στο τέλος συμβαίνει «η καταστροφή», αποτελεί γι’ αυτούς περίτρανη απόδειξη, ότι είχαν δίκιο.
Για παράδειγμα ο φοιτητής που διαβάζει για τις εξετάσεις και είναι σίγουρος ότι θα κοπεί, δημιουργεί στον εαυτό του άγχος, ανησυχία, φόβο που σε καμία περίπτωση δεν θα του επιτρέψουν να είναι αφοσιωμένος στο διάβασμα του.
Επίσης μπορεί να παρατήσει την εντατική προσπάθεια κάποια στιγμή αφού πιστεύει ότι ούτως άλλως δεν θα περάσει το μάθημα.
Τέλος, η σκέψη ότι δεν θα τα καταφέρει, μπορεί, κατά τη διάρκεια των εξετάσεων, να του προκαλέσει τόσο άγχος που να μην μπορεί να γράψει ακόμα και αυτά για τα οποία έχει μελετήσει.
Αυτός ο τρόπος σκέψης έχει συνήθως ως αποτέλεσμα την πρόκληση του φαινομένου της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας».
Επειδή είναι πεπεισμένοι για την καταστροφή που έρχεται φέρονται με τρόπους, οι οποίοι ενισχύουν τις πιθανότητες να συμβεί όντως αυτό που φοβούνται.
Όταν στο τέλος συμβαίνει «η καταστροφή», αποτελεί γι’ αυτούς περίτρανη απόδειξη, ότι είχαν δίκιο.
Για παράδειγμα ο φοιτητής που διαβάζει για τις εξετάσεις και είναι σίγουρος ότι θα κοπεί, δημιουργεί στον εαυτό του άγχος, ανησυχία, φόβο που σε καμία περίπτωση δεν θα του επιτρέψουν να είναι αφοσιωμένος στο διάβασμα του.
Επίσης μπορεί να παρατήσει την εντατική προσπάθεια κάποια στιγμή αφού πιστεύει ότι ούτως άλλως δεν θα περάσει το μάθημα.
Τέλος, η σκέψη ότι δεν θα τα καταφέρει, μπορεί, κατά τη διάρκεια των εξετάσεων, να του προκαλέσει τόσο άγχος που να μην μπορεί να γράψει ακόμα και αυτά για τα οποία έχει μελετήσει.
Π.χ., «Δεν θα βρω ποτέ δουλειά, με τέτοια κρίση»
3. Απόρριψη ή ακύρωση του θετικού:
Πολλοί άνθρωποι έχουν την τάση να δίνουν πολύ μεγαλύτερη σημασία στα αρνητικά πράγματα που τους συμβαίνουν παρά στα θετικά.
Ως εκ τούτου βρίσκουν δικαιολογίες για να υποτιμήσουν την αξία μιας θετικής εξέλιξης, αποδίδοντας την σε παράγοντες που δεν συνδέονται με τους ίδιους (την προσπάθεια τους, την προσωπική τους αξία) αλλά σε γεγονότα έξω από αυτούς (τύχη, βοήθεια τρίτων).
Αυτός ο τρόπος σκέψης έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να μην μπορεί να αξιολογήσει ορθά τον εαυτό του και την επίδοση του, να έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση και έλλειψη εμπιστοσύνης στις δυνατότητες του.
Οτιδήποτε κατορθώνει είναι απόρροια εξωτερικών μεταβλητών και δεν αποτελεί σε καμιά περίπτωση απόδειξη ή έστω ένδειξη της αξίας και των ικανοτήτων του.
π.χ., «Τα κατάφερα καλά σ’ αυτή τη δουλειά, όχι γιατί είμαι ικανός/ή, αλλά γιατί στάθηκα τυχερός/ή» ή «Τι και αν πήρα 10 σ’ αυτό το μάθημα; Ήταν εύκολα τα θέματα.»
4. Συναισθηματική λογική:
Η συναισθηματική λογική είναι το να πιστεύετε ότι τα συναισθήματα σας αποτελούν «αποδείξεις» της πραγματικότητας, αποδείξεις του ποιοι είστε.
«Επειδή νιώθω άχρηστος, σημαίνει ότι είμαι».
Τα συναισθήματα μας όμως είναι απόρροια του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε.
Και αν αυτός ο τρόπος «μπάζει νερά» τότε και τα συναισθήματα μας αποτελούν αναξιόπιστες αποδείξεις του ποιοι είμαστε και τι μπορούμε να κάνουμε.
Για παράδειγμα «Αισθάνομαι πολύ απογοητευμένος, και για αυτό δεν μπορώ να κάνω τίποτα».
Στις περιπτώσεις ενός τέτοιου τρόπου σκέψης εντείνεται η αναβλητικότητα του ατόμου.
Αποφεύγουμε να καταπιαστούμε με πράγματα γιατί τα αρνητικά συναισθήματα αποτελούν τροχοπέδη σε κάθε προσπάθεια κινητοποίησης.
Η συναισθηματική λογική είναι το να πιστεύετε ότι τα συναισθήματα σας αποτελούν «αποδείξεις» της πραγματικότητας, αποδείξεις του ποιοι είστε.
«Επειδή νιώθω άχρηστος, σημαίνει ότι είμαι».
Τα συναισθήματα μας όμως είναι απόρροια του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε.
Και αν αυτός ο τρόπος «μπάζει νερά» τότε και τα συναισθήματα μας αποτελούν αναξιόπιστες αποδείξεις του ποιοι είμαστε και τι μπορούμε να κάνουμε.
Για παράδειγμα «Αισθάνομαι πολύ απογοητευμένος, και για αυτό δεν μπορώ να κάνω τίποτα».
Στις περιπτώσεις ενός τέτοιου τρόπου σκέψης εντείνεται η αναβλητικότητα του ατόμου.
Αποφεύγουμε να καταπιαστούμε με πράγματα γιατί τα αρνητικά συναισθήματα αποτελούν τροχοπέδη σε κάθε προσπάθεια κινητοποίησης.
Το συναίσθημα αντικατοπτρίζει σαν καθρέφτης τη σκέψη σας.
Δεν αποτελεί απόδειξη για το ποιοι είστε ή τι αξίζετε αλλά μια καλή ένδειξη για το πώς σκέφτεστε για τον εαυτό σας και τους άλλους.
Δεν αποτελεί απόδειξη για το ποιοι είστε ή τι αξίζετε αλλά μια καλή ένδειξη για το πώς σκέφτεστε για τον εαυτό σας και τους άλλους.
5. Ετικετοποίηση:
Σύμφωνα με τον D. Berns η προσωπική ετικετοποίηση είναι η δημιουργία μιας εξ’ ολοκλήρου αρνητικής εικόνας του εαυτού η οποία βασίζεται στα λάθη σας.
Οι άνθρωποι που τείνουν να εφαρμόζουν αυτό το γνωστικό σφάλμα χρησιμοποιούν «ετικέτες», δηλαδή εκφράσεις που ξεκινούν με το «είμαι» για να περιγράψουν τον εαυτό τους.
Οι ετικέτες αυτές είναι συνήθως αρνητικά φορτισμένες αφού χρησιμοποιούν τα λάθη ή τις αποτυχίες τους για να τις δημιουργήσουν.
Οι δηλώσεις τύπου «Είμαι άχρηστος», «Είμαι αποτυχημένος», εμπεριέχουν μια βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι το χαρακτηριστικό αυτό βρίσκεται στη φύση αυτού που το επικαλείται, αποτελεί μια γενική αλήθεια και επομένως δεν υπόκειται σε μεταβολή.
Αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει είναι ότι το άτομο που σκέφτεται με αυτό τον τρόπο παραβλέπει εμπειρίες και γεγονότα που δεν ταιριάζουν με τις ετικέτες που έχει δημιουργήσει για τον εαυτό του και εστιάζει υπερβολικά στα γεγονότα εκείνα που συνηγορούν για την ύπαρξη μιας ετικέτας.
Σύμφωνα με τον D. Berns η προσωπική ετικετοποίηση είναι η δημιουργία μιας εξ’ ολοκλήρου αρνητικής εικόνας του εαυτού η οποία βασίζεται στα λάθη σας.
Οι άνθρωποι που τείνουν να εφαρμόζουν αυτό το γνωστικό σφάλμα χρησιμοποιούν «ετικέτες», δηλαδή εκφράσεις που ξεκινούν με το «είμαι» για να περιγράψουν τον εαυτό τους.
Οι ετικέτες αυτές είναι συνήθως αρνητικά φορτισμένες αφού χρησιμοποιούν τα λάθη ή τις αποτυχίες τους για να τις δημιουργήσουν.
Οι δηλώσεις τύπου «Είμαι άχρηστος», «Είμαι αποτυχημένος», εμπεριέχουν μια βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι το χαρακτηριστικό αυτό βρίσκεται στη φύση αυτού που το επικαλείται, αποτελεί μια γενική αλήθεια και επομένως δεν υπόκειται σε μεταβολή.
Αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει είναι ότι το άτομο που σκέφτεται με αυτό τον τρόπο παραβλέπει εμπειρίες και γεγονότα που δεν ταιριάζουν με τις ετικέτες που έχει δημιουργήσει για τον εαυτό του και εστιάζει υπερβολικά στα γεγονότα εκείνα που συνηγορούν για την ύπαρξη μιας ετικέτας.
Για παράδειγμα μια γυναίκα που σκέφτεται: «Είμαι κακιά μητέρα», εστιάζει την σκέψη της υπερβολικά σε γεγονότα κατά τα οποία δεν τα κατάφερε να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στο ρόλο της ως μητέρα, αγνοώντας τις εμπειρίες της οι οποίες, επιβεβαιώνουν το αντίθετο.
6. Επιλεκτική αφαίρεση ή ψυχικό φίλτρο:
Αν έχετε την τάση να δίνετε υπερβολική σημασία σε μια αρνητική λεπτομέρεια αγνοώντας τη γενική εικόνα των πραγμάτων τότε μάλλον πέφτετε στην παγίδα της επιλεκτικής αφαίρεσης.
Επιλέγετε μια λεπτομέρεια, ένα μεμονωμένο αρνητικό συμβάν «Ο διευθυντής μου με επέπληξε για ένα λάθος που έγινε στην παραγγελία» και το γενικεύετε βγάζοντας αυθαίρετα συμπεράσματα «Είμαι εντελώς απρόσεχτη και θα απολυθώ από την δουλειά».
Αγνοείτε βέβαια όλες εκείνες τις περιπτώσεις που κάνατε πολύ καλά τη δουλειά σας και δημιουργήθηκε πρόβλημα και είστε έτοιμοι να υιοθετήσετε μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό σας.
Αν έχετε την τάση να δίνετε υπερβολική σημασία σε μια αρνητική λεπτομέρεια αγνοώντας τη γενική εικόνα των πραγμάτων τότε μάλλον πέφτετε στην παγίδα της επιλεκτικής αφαίρεσης.
Επιλέγετε μια λεπτομέρεια, ένα μεμονωμένο αρνητικό συμβάν «Ο διευθυντής μου με επέπληξε για ένα λάθος που έγινε στην παραγγελία» και το γενικεύετε βγάζοντας αυθαίρετα συμπεράσματα «Είμαι εντελώς απρόσεχτη και θα απολυθώ από την δουλειά».
Αγνοείτε βέβαια όλες εκείνες τις περιπτώσεις που κάνατε πολύ καλά τη δουλειά σας και δημιουργήθηκε πρόβλημα και είστε έτοιμοι να υιοθετήσετε μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό σας.
Όταν επικεντρώνεστε επιλεκτικά στις αρνητικές όψεις μιας κατάστασης, στην οποία υπάρχουν βέβαια και θετικά στοιχεία, ταλαιπωρείτε τον εαυτό σας, εντείνετε τα καταθλιπτικά συναισθήματα και καταστρέφετε με δεξιοτεχνία την αυτοπεποίθηση σας.
7. Δηλώσεις του Πρέπει:
Θεωρώ πως πρόκειται για την πιο κοινή γνωστική διαστρέβλωση καθώς κάθε άνθρωπος διαμορφώνει από την παιδική του ακόμα ηλικία τα “πρέπει” στα οποία πιστεύει ότι οφείλει να υπακούει.
Η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας απαιτεί την ύπαρξη κανόνων τους οποίους εσωτερικεύουμε και στους οποίους υπακούουμε, συχνά αναντίρρητα.
Από την άλλη μεριά υπάρχουν και τα “πρέπει” που εμείς έχουμε, ασυνείδητα ή συνειδητά, επιβάλλει στον εαυτό μας προκειμένου, είτε να ταιριάζουμε σε ένα κοινωνικά αποδεκτό πρότυπο σκέψης, εμφάνισης και συμπεριφοράς, είτε να ικανοποιούμε τις προσδοκίες των σημαντικών άλλων στη ζωή μας.
Τα “πρέπει” μας μπορεί επίσης να αφορούν και το πώς οι άλλοι οφείλουν να συμπεριφέρονται απέναντι μας, σύμφωνα πάντα με τα δικά μας κριτήρια.
Θεωρώ πως πρόκειται για την πιο κοινή γνωστική διαστρέβλωση καθώς κάθε άνθρωπος διαμορφώνει από την παιδική του ακόμα ηλικία τα “πρέπει” στα οποία πιστεύει ότι οφείλει να υπακούει.
Η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας απαιτεί την ύπαρξη κανόνων τους οποίους εσωτερικεύουμε και στους οποίους υπακούουμε, συχνά αναντίρρητα.
Από την άλλη μεριά υπάρχουν και τα “πρέπει” που εμείς έχουμε, ασυνείδητα ή συνειδητά, επιβάλλει στον εαυτό μας προκειμένου, είτε να ταιριάζουμε σε ένα κοινωνικά αποδεκτό πρότυπο σκέψης, εμφάνισης και συμπεριφοράς, είτε να ικανοποιούμε τις προσδοκίες των σημαντικών άλλων στη ζωή μας.
Τα “πρέπει” μας μπορεί επίσης να αφορούν και το πώς οι άλλοι οφείλουν να συμπεριφέρονται απέναντι μας, σύμφωνα πάντα με τα δικά μας κριτήρια.
Τα “πρέπει” μας αρχίζουν να γίνονται δυσλειτουργικά όταν χαρακτηρίζονται από τέτοια δυσκαμψία και ανελαστικότητα, με αποτέλεσμα να επιμένουμε να απαιτούμε την ικανοποίηση τους, ακόμα και όταν οι συνθήκες ζωής μας συνηγορούν προς το αντίθετο.
Πχ. Μια γυναίκα παραπονιέται για την έλλειψη τρυφερότητας του συντρόφου της και επιμένει:
«Θα έπρεπε να νοιάζεται περισσότερο για τα συναισθήματα μου και τις ανάγκες μου».
«Θα έπρεπε να νοιάζεται περισσότερο για τα συναισθήματα μου και τις ανάγκες μου».
Σαφώς δεν είναι παράλογο να έχει κάποιος ανάγκη για περισσότερη συναισθηματική κάλυψη αλλά το να επιμένουμε να το ζητάμε, παρόλο που δεν διαφαίνεται πρόθεση του άλλου να το κάνει, δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο ματαίωσης.
Θα ήταν πιο λειτουργικό σε αυτή την περίπτωση να σκεφτούμε ότι «Θα ήθελα να νοιάζεται περισσότερο για τα συναισθήματα και τις ανάγκες μου» καθώς δεν υπάρχει ένας καθολικός κανόνας για το πόσο πρέπει να νοιάζεται ο καθένας στις σχέσεις του.
Βέβαια αυτή η μετακίνηση ενέχει και την μετακίνηση της ευθύνης προς τον εαυτό μας.
Αντί να επιμένουμε δηλαδή να αλλάξει ο άλλος επειδή «πρέπει», θα πρέπει να σκεφτούμε το ενδεχόμενο να αλλάξουμε εμείς προκειμένου να μπορούμε να συνυπάρξουμε αρμονικά με τον άλλον ή να αποδεσμευτούμε από σχέσεις που δεν μας καλύπτουν.
Θα ήταν πιο λειτουργικό σε αυτή την περίπτωση να σκεφτούμε ότι «Θα ήθελα να νοιάζεται περισσότερο για τα συναισθήματα και τις ανάγκες μου» καθώς δεν υπάρχει ένας καθολικός κανόνας για το πόσο πρέπει να νοιάζεται ο καθένας στις σχέσεις του.
Βέβαια αυτή η μετακίνηση ενέχει και την μετακίνηση της ευθύνης προς τον εαυτό μας.
Αντί να επιμένουμε δηλαδή να αλλάξει ο άλλος επειδή «πρέπει», θα πρέπει να σκεφτούμε το ενδεχόμενο να αλλάξουμε εμείς προκειμένου να μπορούμε να συνυπάρξουμε αρμονικά με τον άλλον ή να αποδεσμευτούμε από σχέσεις που δεν μας καλύπτουν.
8. Διάβασμα της σκέψης:
Πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε τι σκέφτονται οι άλλοι, αποτυγχάνοντας συχνά να δούμε άλλες, περισσότερο πιθανές εναλλακτικές υποθέσεις.
Το διάβασμα της σκέψης γίνεται αυτόματα και βασίζεται συνήθως σε δικές μας προκαταλήψεις και στερεότυπα για τον άλλον.
Επίσης το να γνωρίζουμε καλά τον άλλον είναι συχνά μια αφορμή για να συνάγουμε την σκέψη του.
Τέλος η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας συμβάλει σημαντικά στο τι πιστεύουμε πως πιστεύουν οι άλλοι για μας.
Η δυσλειτουργικότητα έγκειται στο γεγονός ότι είμαστε τόσο σίγουροι ότι η εκτίμηση του άλλου για μας είναι αρνητική, με αποτέλεσμα να μην μπαίνουμε στην διαδικασία να την επαληθεύσουμε.
Πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε τι σκέφτονται οι άλλοι, αποτυγχάνοντας συχνά να δούμε άλλες, περισσότερο πιθανές εναλλακτικές υποθέσεις.
Το διάβασμα της σκέψης γίνεται αυτόματα και βασίζεται συνήθως σε δικές μας προκαταλήψεις και στερεότυπα για τον άλλον.
Επίσης το να γνωρίζουμε καλά τον άλλον είναι συχνά μια αφορμή για να συνάγουμε την σκέψη του.
Τέλος η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας συμβάλει σημαντικά στο τι πιστεύουμε πως πιστεύουν οι άλλοι για μας.
Η δυσλειτουργικότητα έγκειται στο γεγονός ότι είμαστε τόσο σίγουροι ότι η εκτίμηση του άλλου για μας είναι αρνητική, με αποτέλεσμα να μην μπαίνουμε στην διαδικασία να την επαληθεύσουμε.
Πχ μια κοπέλα δεν ήθελε να περάσει από τα γραφεία του προηγούμενου εργοδότη της, παρόλο που έληξε πολύ ομαλά η συνεργασία τους γιατί σκεφτόταν «Αν δουν ότι είμαι ακόμα άνεργη θα σκεφτούν ότι είμαι μια αποτυχία και θα με λυπούνται».
Ήταν τόσο ισχυρή αυτή της η πεποίθηση που προτιμούσε να αφήσει μια ευκαιρία πιθανής συνεργασίας ανεκμετάλλευτη παρά να μπει στην διαδικασία να την διαψεύσει.
Ήταν τόσο ισχυρή αυτή της η πεποίθηση που προτιμούσε να αφήσει μια ευκαιρία πιθανής συνεργασίας ανεκμετάλλευτη παρά να μπει στην διαδικασία να την διαψεύσει.
9. Προσωποποίηση:
Το να αποδίδεις τα αρνητικά ή δυσάρεστα πράγματα μονίμως στον εαυτό σου, κυρίως την αρνητική συμπεριφορά των άλλων, χωρίς να σκέφτεσαι περισσότερο εύλογες εξηγήσεις.
Με τη γνωστική αυτή διαστρέβλωση αναλαμβάνεις την ευθύνη για την άσχημη συμπεριφορά των άλλων, αδυνατώντας να δεις ότι κάθε άνθρωπος έχει ο ίδιος την ευθύνη της συμπεριφοράς του.
Ως αποτέλεσμα αναλώνεσαι σε μια συνεχή αναζήτηση του πως μπορείς να αλλάξεις τους άλλους, αλλάζοντας εσύ ο ίδιος.
Η ματαιότητα αυτής της αναζήτησης έγκειται στο γεγονός ότι δεν ευθύνεσαι εσύ για την συμπεριφορά τους και επομένως δεν μπορείς να κάνεις κάτι για αυτήν, πέρα από το να σταματήσεις την να κατηγορείς τον εαυτό σου για αυτό.
Η προσωποποίηση οδηγεί σε συναισθήματα ντροπής, ενοχής και ανεπάρκειας
Το να αποδίδεις τα αρνητικά ή δυσάρεστα πράγματα μονίμως στον εαυτό σου, κυρίως την αρνητική συμπεριφορά των άλλων, χωρίς να σκέφτεσαι περισσότερο εύλογες εξηγήσεις.
Με τη γνωστική αυτή διαστρέβλωση αναλαμβάνεις την ευθύνη για την άσχημη συμπεριφορά των άλλων, αδυνατώντας να δεις ότι κάθε άνθρωπος έχει ο ίδιος την ευθύνη της συμπεριφοράς του.
Ως αποτέλεσμα αναλώνεσαι σε μια συνεχή αναζήτηση του πως μπορείς να αλλάξεις τους άλλους, αλλάζοντας εσύ ο ίδιος.
Η ματαιότητα αυτής της αναζήτησης έγκειται στο γεγονός ότι δεν ευθύνεσαι εσύ για την συμπεριφορά τους και επομένως δεν μπορείς να κάνεις κάτι για αυτήν, πέρα από το να σταματήσεις την να κατηγορείς τον εαυτό σου για αυτό.
Η προσωποποίηση οδηγεί σε συναισθήματα ντροπής, ενοχής και ανεπάρκειας
π.χ. Μια γυναίκα που υφίσταται βία από τον σύντροφο της τον δικαιολογούσε σκεφτόμενη «Δεν θα μου φέρονταν έτσι αν ήμουν καλύτερη σύζυγος και νοικοκυρά».
10. Μεγέθυνση/ Σμίκρυνση:
Η συγκεκριμένη γνωστική διαστρέβλωση συμβαίνει όταν αξιολογώντας τον εαυτό μας μεγεθύνουμε την αξία αρνητικών ή δυσάρεστων εμπειριών, όπως φόβοι, αποτυχίες, λάθη, αδυναμίες και αντίθετα υποτιμούμε ή σμικρύνουμε την αξία θετικών στοιχείων, όπως οι δεξιότητες και τα επιτεύγματα μας.
Η πρακτική αυτή συναντάται σε ανθρώπους που έχουν αρνητική αυτοεικόνα και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Η αυτοεκτίμηση όμως είναι σε μεγάλο βαθμό συνεπακόλουθο του τρόπου σκέψης και του που επιλέγει – συνειδητά ή ασυνείδητα – ο καθένας και η κάθε μια μας να εστιάσει την προσοχή του.
Το σημαντικό σε αυτή την διαστρέβλωση είναι η επαναληπτικότητα.
Η τάση δηλαδή να αξιολογούμε εσφαλμένα κάθε αρνητική ή θετική εμπειρία και όχι η μεμονωμένη εμφάνιση της.
Η συγκεκριμένη γνωστική διαστρέβλωση συμβαίνει όταν αξιολογώντας τον εαυτό μας μεγεθύνουμε την αξία αρνητικών ή δυσάρεστων εμπειριών, όπως φόβοι, αποτυχίες, λάθη, αδυναμίες και αντίθετα υποτιμούμε ή σμικρύνουμε την αξία θετικών στοιχείων, όπως οι δεξιότητες και τα επιτεύγματα μας.
Η πρακτική αυτή συναντάται σε ανθρώπους που έχουν αρνητική αυτοεικόνα και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Η αυτοεκτίμηση όμως είναι σε μεγάλο βαθμό συνεπακόλουθο του τρόπου σκέψης και του που επιλέγει – συνειδητά ή ασυνείδητα – ο καθένας και η κάθε μια μας να εστιάσει την προσοχή του.
Το σημαντικό σε αυτή την διαστρέβλωση είναι η επαναληπτικότητα.
Η τάση δηλαδή να αξιολογούμε εσφαλμένα κάθε αρνητική ή θετική εμπειρία και όχι η μεμονωμένη εμφάνιση της.
Δεν υπονοώ σαφώς ότι θα πρέπει να γίνεται το αντίθετο.
Να μεγεθύνουμε τις επιτυχίες και να σμικρύνουμε τις αποτυχίες μας.
Αλλά μια σχετική ισορροπία στον τρόπο που τα αξιολογούμε είναι σίγουρα επιθυμητή.
Π.χ. «Επειδή η τελευταία μου σχέση έληξε άδοξα, πιστεύω ότι δεν θα καταφέρω να κάνω ποτέ μια ισορροπημένη σχέση στη ζωή μου» ή
Να μεγεθύνουμε τις επιτυχίες και να σμικρύνουμε τις αποτυχίες μας.
Αλλά μια σχετική ισορροπία στον τρόπο που τα αξιολογούμε είναι σίγουρα επιθυμητή.
Π.χ. «Επειδή η τελευταία μου σχέση έληξε άδοξα, πιστεύω ότι δεν θα καταφέρω να κάνω ποτέ μια ισορροπημένη σχέση στη ζωή μου» ή
«Μπορεί να μεγαλώνω τρία παιδιά αλλά από τη στιγμή που δεν είμαι ενεργή στην αγορά εργασίας δεν έχω καταφέρει κάτι ουσιαστικά αξιόλογο».
11. Σωληνοειδής όραση:
Η σωληνοειδής όραση είναι η εικόνα που έχεις αν κοιτάς μέσα από ένα σωλήνα:
Βλέπεις μόνο ένα κομμάτι της εικόνας και με βάση αυτό αξιολογείς το σύνολο.
Ως γνωστική διαστρέβλωση αναφέρεται στην τάση να βλέπεις μόνο τις αρνητικές πλευρές μιας κατάστασης ή τα αρνητικά χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου.
Ως πρακτική μπορεί να έχει αρνητικές επιδράσεις στις διαπροσωπικές μας σχέσεις καθώς, όταν αντιλαμβανόμαστε τους άλλους μόνο ως «προβλήματα», δυσκολευόμαστε να καλλιεργήσουμε υγιείς και ουσιαστικές σχέσεις μαζί τους.
Η σωληνοειδής όραση είναι η εικόνα που έχεις αν κοιτάς μέσα από ένα σωλήνα:
Βλέπεις μόνο ένα κομμάτι της εικόνας και με βάση αυτό αξιολογείς το σύνολο.
Ως γνωστική διαστρέβλωση αναφέρεται στην τάση να βλέπεις μόνο τις αρνητικές πλευρές μιας κατάστασης ή τα αρνητικά χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου.
Ως πρακτική μπορεί να έχει αρνητικές επιδράσεις στις διαπροσωπικές μας σχέσεις καθώς, όταν αντιλαμβανόμαστε τους άλλους μόνο ως «προβλήματα», δυσκολευόμαστε να καλλιεργήσουμε υγιείς και ουσιαστικές σχέσεις μαζί τους.
Π.χ. «Ο σύζυγος μου δεν μπορεί να κάνει τίποτα σωστά. Είναι επικριτικός, αναίσθητος, ανίκανος».
12. Υπεργενίκευση:
Την τάση να καταλήγουμε σε γενικευμένα συμπεράσματα λίγο πολύ την έχουμε όλοι.
Είτε πάνω στην αγανάκτηση μας, είτε πάνω στα νεύρα μας θα πούμε κάποια στιγμή στον τρίχρονο στο γιο μας «Ποτέ δεν με ακούς.
Πάντα του κεφαλιού σου κάνεις».
Μπορεί αυτό να είναι μια γνωστική διαστρέβλωση της στιγμής αλλά αν δεν αντικατοπτρίζει τη γενική εικόνα που έχουμε για το γιο μας, δεν είναι συνήθως προβληματική.
Αντίθετα αν έχουμε την τάση να πιστεύουμε πως πάντα όλα στραβά μας πάνε και πάντα μας αδικούνε και ποτέ δεν έχουμε αυτό που θέλουμε, τότε μάλλον υπεργενικεύουμε αξιολογώντας τη ζωή μας.
Την τάση να καταλήγουμε σε γενικευμένα συμπεράσματα λίγο πολύ την έχουμε όλοι.
Είτε πάνω στην αγανάκτηση μας, είτε πάνω στα νεύρα μας θα πούμε κάποια στιγμή στον τρίχρονο στο γιο μας «Ποτέ δεν με ακούς.
Πάντα του κεφαλιού σου κάνεις».
Μπορεί αυτό να είναι μια γνωστική διαστρέβλωση της στιγμής αλλά αν δεν αντικατοπτρίζει τη γενική εικόνα που έχουμε για το γιο μας, δεν είναι συνήθως προβληματική.
Αντίθετα αν έχουμε την τάση να πιστεύουμε πως πάντα όλα στραβά μας πάνε και πάντα μας αδικούνε και ποτέ δεν έχουμε αυτό που θέλουμε, τότε μάλλον υπεργενικεύουμε αξιολογώντας τη ζωή μας.
Επίσης ενδεικτικό της υπεργενίκευσης είναι η τάση να συμπεραίνουμε πως κάτι που συνέβη μια φορά θα επαναλαμβάνεται συνέχεια.
Π.χ Επειδή με λήστεψαν μια φορά στο λεωφορείο, αποφεύγω να το χρησιμοποιώ και πηγαίνω με τα πόδια ή με ταξί.
:via
