Το ενοχλητικό μυστικό είναι ότι πολλοί από εμάς είμαστε απρόθυμοι να συγχωρήσουμε. Τρέφουμε αισθήματα αδικίας, επειδή αυτά μας κάνουν να νιώθουμε ηθικά ανώτεροι. Το να αρνούμαστε τη συγχώρεση μας δίνει μια αίσθηση εξουσίας, συχνά πάνω σε κάποιον, ο οποίος αλλιώς θα μας άφηνε να νιώθουμε τελείως ανίσχυροι. Η μόνη δύναμη που έχουμε πάνω του είναι η δύναμη να παραμένουμε θυμωμένοι μαζί του. Σε κάποιο επίπεδο, απολαμβάνουμε τον ρόλο αυτού που όλο υποφέρει και παραπονιέται. Το Δευτερονόμιο,ένα από τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, διακρίνει ανάμεσα στην ανθρωποκτονία εκ προθέσεως που τιμωρείται αυστηρά και στην ανθρωποκτονία εξ αμελείας που αντιμετωπίζεται με περισσότερη επιείκεια.
Αλλά πως ξέρουμε αν ένα μοιραίο χτύπημα προκλήθηκε σκόπιμα ή τυχαία; ΤοΔευτερονόμιο αναφέρει (Δευτερονόμιο 4,42): «Αν το πρόσωπο που προκάλεσε τη βλάβη δεν είχε αντιδικία με το θύμα τις προηγούμενες δύο ή τρεις μέρες, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι πρόκειται για ατύχημα»...
Σχολιάζοντας το χωρίο, οι σοφοί του Ταλμούδ μας προσφέρουν μια συναρπαστική ψυχολογική ερμηνεία. Υποστηρίζουν ότι η φυσιολογική διάρκεια μιας αντιδικίας είναι δύο ή τρεις μέρες. Αν κάποιος σε βλάψει ή σε προσβάλλει, δικαιούσαι να είσαι θυμωμένος μαζί του γι’ αυτό το χρονικό διάστημα. (Αναφερόμαστε σε διαφωνίες και παρεξηγήσεις ρουτίνας και όχι για σοβαρότερες προσβολές). Αν το συναίσθημα πικρίας διαρκέσει τέταρτη ημέρα, είναι επειδή εσύ επιλέγεις να το διατηρείς. Τρέφεις το παράπονο, το διατηρείς στη ζωή με τεχνητή υποστήριξη, αντί να το αφήσεις να πεθάνει με φυσικό θάνατο.
Το να επιζητείς το ρόλο του θύματος θα μπορούσε να εμπεριέχει μια κάποια συναισθηματική ικανοποίηση, αποτελεί, όμως, μια κακή ιδέα για δυο λόγους. Πρώτον, σε αποξενώνει από ένα πρόσωπο που αλλιώς θα βρισκόταν κοντά σου. (Και αν γίνει συνήθεια, όπως συμβαίνει συχνά, σε αποξενώνει από πολλούς ανθρώπους που σε άλλη περίπτωση θα βρισκόταν κοντά σου.) Και δεύτερον, σε εθίζει στο να βλέπεις τον εαυτό σου στο ρόλο του θύματος – ανήμπορο, παθητικό ανυπεράσπιστο απέναντι στους άλλους. Αξίζει να διατηρείτε αυτό το επιφανειακό συναίσθημα ηθικής ανωτερότητας, το οποίο σας κάνει να βλέπετε έτσι τον εαυτό σας;
Ο σύμβουλος και ιερέας Ντέιβιντ Νόρρις το θέτει ως εξής: «Η συγχώρεση προϋποθέτει να αφήσουμε να βγει από μέσα μας, όχι μόνο η αρνητική ενέργεια που συνδέεται με τη βλάβη, αλλά και το μήνυμα που πήραμε σαν αποτέλεσμα από αυτή και από άλλες παρόμοιες βλάβες στη διάρκεια της ζωής μας». Όταν ο Νόρρις μιλά για «αρνητική ενέργεια», εννοεί την πικρία και την απογοήτευση που νιώθουμε , όταν θυμόμαστε πως μας έβλαψε κάποιος.
Όταν συμβουλεύω μια χωρισμένη γυναίκα που βράζει ακόμη μέσα της, επειδή ο άντρας της την άφησε για μια άλλη γυναίκα πριν από χρόνια και επιπλέον καθυστερεί να πληρώσει τη διατροφή των παιδιών, η ερώτηση που μου κάνει συνήθως είναι: «Πως περιμένετε να τον συγχωρήσω μετά από όσα έκανε σ’ εμένα και στα παιδιά;» Και εγώ της απαντώ: «Δεν σας ζητώ να τον συγχωρήσετε, επειδή ήταν ασήμαντο αυτό που έκανε... Αυτό που έκανε ήταν τρομερό.
Σας συνιστώ, όμως, να τον συγχωρήσετε, επειδή δεν του αξίζει να έχει τόση δύναμη πάνω σας, να μπορεί δηλαδή να σας μετατρέψει σε μια γυναίκα γεμάτη πίκρα και αγανάκτηση.
Όταν έφυγε, παραιτήθηκε από το δικαίωμα να είναι παρών στη ζωή και στη σκέψη σας, στον βαθμό που εσείς τον αφήνετε. Το να είστε θυμωμένη μαζί του δεν βλάπτει εκείνον, βλάπτει εσάς. Σας μετατρέπει σε έναν άνθρωπο που δεν θέλετε πραγματικά να είστε. Αφήστε να φύγει από μέσα σας αυτή η οργή, όχι για δική του χάρη – κατά πιθανότητα δεν του αξίζει –, αλλά για το δικό σας καλό, ώστε να μπορέσει να επανεμφανιστεί ο πραγματικός σας εαυτός». Και όταν η αρνητική ενέργεια μας απομακρύνει από κάποιον που θέλουμε κοντά μας – σύζυγο, αδελφό ή αδελφή, στενό φίλο που μας απογοήτευσε – είναι ακόμα πιο σπουδαίο να μάθουμε να απαλλασσόμαστε από αυτή.
Σας συνιστώ, όμως, να τον συγχωρήσετε, επειδή δεν του αξίζει να έχει τόση δύναμη πάνω σας, να μπορεί δηλαδή να σας μετατρέψει σε μια γυναίκα γεμάτη πίκρα και αγανάκτηση.
Όταν έφυγε, παραιτήθηκε από το δικαίωμα να είναι παρών στη ζωή και στη σκέψη σας, στον βαθμό που εσείς τον αφήνετε. Το να είστε θυμωμένη μαζί του δεν βλάπτει εκείνον, βλάπτει εσάς. Σας μετατρέπει σε έναν άνθρωπο που δεν θέλετε πραγματικά να είστε. Αφήστε να φύγει από μέσα σας αυτή η οργή, όχι για δική του χάρη – κατά πιθανότητα δεν του αξίζει –, αλλά για το δικό σας καλό, ώστε να μπορέσει να επανεμφανιστεί ο πραγματικός σας εαυτός». Και όταν η αρνητική ενέργεια μας απομακρύνει από κάποιον που θέλουμε κοντά μας – σύζυγο, αδελφό ή αδελφή, στενό φίλο που μας απογοήτευσε – είναι ακόμα πιο σπουδαίο να μάθουμε να απαλλασσόμαστε από αυτή.
Όταν ο Νόρρις μιλά για «το νόημα που δώσαμε στη βλάβη», αναφέρεται στην αίσθηση της περιφρόνησης που νιώθουμε για τον εαυτό μας, όταν κάποιος για τον οποίον νοιαζόμαστε μας κακομεταχειρίζεται ή μας απογοητεύει. Οι προσβολές αυτές μας θίγουν τόσο βαθιά, όχι μόνο επειδή είναι καθεαυτές κακές, αλλά και επειδή μας χτυπούν εκεί που είμαστε περισσότερο ευάλωτοι. Αγγίζουν τον φόβο μας ότι μπορεί τελικά να μην είμαστε αξιαγάπητοι. Όσο περισσότερο τρέφουμε ένα παράπονο, λέγοντας στον εαυτό μας: «Ο τάδε δεν νοιάζεται για τα αισθήματά μου», τόσο περισσότερο επαναλαμβάνουμε στον νου μας το μήνυμα: «Τα αισθήματά μου δεν αξίζουν το ενδιαφέρον κανενός». Όταν συγχωρούμε, όταν ερχόμαστε να δούμε κάτι που μας έκανε κάποιος, όχι σαν αποτέλεσμα κακίας ή σαν απόρριψη των αισθημάτων μας, αλλά σαν αποτέλεσμα της ανθρώπινης αδυναμίας, ανυπομονησίας και ατέλειας, δεν απαλλάσσουμε μόνο το άλλο πρόσωπο από το ρόλο του κακού· πάνω από όλα απαλλάσσουμε τον εαυτό μας από τον ρόλο του θύματος.
Η Λίντα Γουέλτνερ, αρθρογράφος της Μπόστον Γκλόουμπ, μας το επισημαίνει, αφηγούμενη μια ιστορία. Θυμάται τον εαυτό της να κάθεται σε ένα πάρκο και να κοιτάζει τα παιδιά να παίζουν. Δύο από αυτά αρχίζουν να μαλώνουν και το ένα λέει στο άλλο: «Σε μισώ! Δεν πρόκειται να παίξω ποτέ ξανά μαζί σου!» Για λίγα λεπτά παίζουν χώρια και ύστερα είναι και πάλι μαζί, δίνοντας το ένα στο άλλο τα παιχνίδια του. Η κυρία Γουέλτνερ επισημαίνει σε μια άλλη μητέρα: «Πως το καταφέρνουν αυτό τα παιδιά; Πως γίνεται να είναι τόσο θυμωμένα τη μια στιγμή και την άλλη να γίνονται οι καλύτεροι φίλοι;» Η άλλη μητέρα απαντά: «Είναι εύκολο. Προτιμούν να είναι ευτυχισμένα από τα να είναι “σωστά”».
Έχουμε και εμείς τη δύναμη να βάλουμε την ευτυχία πάνω από το “σωστό”. Το “σωστό” συνεπάγεται να θυμόμαστε συνεχώς όλες τις φορές που κάποιος μας πλήγωσε ή μας απογοήτευσε και να μην του επιτρέπουμε να τις ξεχάσει (και – τρομακτική σκέψη – να του δίνουμε το δικαίωμα να θυμάται όλες τις φορές που εμείς τον πληγώσαμε ή τον απογοητεύσαμε και να τις υπενθυμίζει και σ’ εμάς συνεχώς). Ευτυχία σημαίνει να δίνουμε στους ανθρώπους το δικαίωμα να είναι ανθρώπινοι, αδύναμοι και εγωιστές και καμιά φορά αδιάφοροι, και να συνειδητοποιούμε ότι δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να ζούμε με ανθρώπους ατελείς. (Διάβασα κάποτε πάνω σε μια κονκάρδα το εξής:
«Ποτέ μην αποδίδεις στην κακία αυτό που μπορεί να εξηγηθεί με τη βλακεία».
Θα μπορούσα να του κάνω μια μικρή τροποποίηση, ώστε να διαβαστεί: «Ποτέ μην αποδίδεις στην κακία αυτό που μπορεί να εξηγηθεί από την ανθρώπινη αδυναμία και ατέλεια».)
«Ποτέ μην αποδίδεις στην κακία αυτό που μπορεί να εξηγηθεί με τη βλακεία».
Θα μπορούσα να του κάνω μια μικρή τροποποίηση, ώστε να διαβαστεί: «Ποτέ μην αποδίδεις στην κακία αυτό που μπορεί να εξηγηθεί από την ανθρώπινη αδυναμία και ατέλεια».)
Η αναζήτηση του «σωστού» αποξενώνει τους ανθρώπους· η αναζήτηση της ευτυχίας τους κάνει ικανούς να ξεπεράσουν τα ελαττώματά τους και να επικοινωνήσουν.
Και όσο παράξενο και να φαίνεται, η ευτυχία μπορεί να αποτελέσει μια γνησιότερη θρησκευτική αξία από το “σωστό”.
Και όσο παράξενο και να φαίνεται, η ευτυχία μπορεί να αποτελέσει μια γνησιότερη θρησκευτική αξία από το “σωστό”.
