-Πόση κακία έχει ένα νήπιο; -Πόση κακία θα είχε αν έμενε για πάντα νήπιο; -Τι παθαίνει το νήπιο όταν τρώει την γνώση; - Τι θα συνέβαινε στο νήπιο αν έτρωγε από το δέντρο της ζωής;
Μέσα σ’ ένα κόσμο που δημιουργήθηκε από το Θεό και του οποίου οι νόμοι και οι σκοποί καθορίστηκαν από τη θεία σοφία και αγαθότητα, πως είναι δυνατόν να υπάρχει το κακό; Γιατί το κακό είναι ακριβώς εκείνο που αντιτάσσει τον εαυτό του στο Θεό και αντιστέκεται στο Θεό, διαστρέφει τα σχέδιά Του και περιφρονεί τις εντολές του. Το κακό δε δημιουργήθηκε από το Θεό. Κι αφού η θεία θέληση καθορίζει τους λόγους για τους οποίους το κάθε τι υπάρχει – και μόνο αυτή η Ύψιστη θέληση καθορίζει «αποχρώντας λόγους» – μπορεί κανείς να βεβαιώσει ότι το κακό, ως κακό, υπάρχει παρά την απουσία λόγων, υπάρχει χωρίς κανένα λόγο που να δικαιολογεί την ύπαρξή του.
Όπως το χαρακτήρισε ο άγ. Γρηγόριος Νύσσης, είναι «σαν άσπαρτο χόρτο, χωρίς σπέρμα και χωρίς ρίζα». Θα μπορούσε κανείς να πει: «Φαινόμενο πάντως μη θεμελιωμένο». Είναι ο Θεός μόνο που βάζει τα θεμέλια του κόσμου...
Ασφαλώς υπάρχουν πάντα και παντού αιτίες και λόγοι για το κακό. Αλλά η αιτιότητα του κακού είναι πολύ ιδιάζουσα. Οι αιτίες και οι λόγοι του κακού είναι πάντα ένας παραλογισμός, κεκαλυμμένος άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο. Αυτή η παράδοξη αιτιότητα δεν περιλαμβάνεται μέσα στην ιδεώδη «αλυσίδα» της καθολικής αιτιότητας του Θεού· (αντίθετα) τη διχάζει τη παραμορφώνει. Είναι μια αιτιότητα που ανταγωνίζεται την αιτιότητα του Δημιουργού, σαν να ήρθε από ένα καταστροφέα του κόσμου. Κι αυτή η καταστροφική δύναμη – από πού έρχεται; Γιατί κάθε δύναμη που υπάρχει ανήκει μόνο στο Θεό. Διερωτάται κανείς μήπως η ύπαρξη του κακού συμβιβάζεται με την ύπαρξη του Θεού.
Κι όμως αυτή η αθέμιτη δύναμη δεν είναι καθόλου ένα αναιμικό φάντασμα. Είναι μια πραγματική δύναμη, μια βίαιη ενέργεια. Και η αντίθεση του κακού προς το Θεό είναι πολύ έντονη. Το Αγαθό σοβαρά περιορίζεται και καταπιέζεται από την εξέγερση του κακού. Ο ίδιος ο Θεός εμπλέκεται σ’ ένα αγώνα μ’ αυτές τις δυνάμεις του σκότους. Και σ’ αυτό τον αγώνα υπάρχουν πολύ χειροπιαστές απώλειες, υπάρχει ένας συνεχής περιορισμός του Αγαθού.
Το κακό είναι ένας οντολογικός κίνδυνος. Η αρμονία του σύμπαντος, που τη θέλησε και τη καθόρισε ο Θεός, πραγματικά καταστρέφεται. Ο κόσμος ξεπέφτει. Ολόκληρος ο κόσμος κατακλύζεται από ένα ζοφερό λυκόφως της ανυπαρξίας. Αυτός πια δεν είναι ο κόσμος εκείνος που σκέφτηκε και δημιούργησε ο Θεός. Υπάρχουν (σ’ αυτόν) φοβερές καινοτομίες, καινούργιες υπάρξεις – ψευδείς υπάρξεις αλλά υπαρκτές. Το κακό προσθέτει κάτι σε ό,τι δημιουργήθηκε από το Θεό, έχει μια «θαυμαστή» δύναμη να απομιμείται τη δημιουργία – πραγματικά, το κακό είναι παραγωγικό μέσα στις καταστροφές του.
Μέσα στον «πεπτωκότα» κόσμο υπάρχει ένα ακατονόητο «επί πλέον», ένα «επί πλέον» που μπήκε μέσα στην ύπαρξη παρά τη θέληση του Θεού. Κατά μια έννοια, ο κόσμος αρπάχτηκε από τον Κύριο και Δημιουργό του. Αυτό είναι κάτι περισσότερο από ένα λογικό παράδοξο· είναι μάλλον ένα σκάνδαλο, ένας τρομερός πειρασμός για την πίστη, γιατί, πάνω απ’ όλα, αυτή η καταστροφή που προκαλεί το κακό στην ύπαρξη είναι κατά ένα μεγάλο μέρος ανεπανόρθωτη.
Η υπέροχη ελπίδα ότι τελικά όλοι οι άνθρωποι θα σωθούν μας αποκλείεται από τη ρητή μαρτυρία της Αγίας Γραφής και από τη σαφή διδασκαλία της Εκκλησίας. Θα υπάρχει «εξώτερον σκότος» για τους «υιούς της απωλείας» στον μέλλοντα κόσμο! Στην περίπτωση της εμμονής στο κακό όλες οι φθορές και οι διαστροφές που προκλήθηκαν απ’ αυτό θα διατηρηθούν για πάντα μέσα στην παραδοξολογική αιωνιότητα της κολάσεως. Η κόλαση είναι μια ολέθρια απόδειξη για την εκπληκτική δύναμη του κακού.
Στον τελικό απολογισμό αυτής της ιστορικής πάλης μεταξύ της θείας Αγαθότητας και του κακού, όλες οι φθορές που προκλήθηκαν στα αμετανόητα όντα απλώς και μόνο θα αναγνωριστούν από την τελική καταδικαστική απόφαση. Ο αφύσικος διχασμός, που μπήκε μέσα στον κόσμο του Θεού από μια πράξη σφετεριστικής δυνάμεως, φαίνεται πως είναι αιώνιος. Η ενότητα του κόσμου εκτίθεται σε κίνδυνο για πάντα. Το κακό φαίνεται ότι έχει αιώνιες κατακτήσεις. Η εμμονή στο κακό, η ηθελημένη του αμετανοησία, ποτέ δεν καλύπτεται από τη παντοδυναμία της ευσπλαχνίας του Θεού.
Όμως ο Θεός έχει την απάντηση του προς τον κόσμο του κακού. «Τον αρχαίο νόμο της ανθρώπινης ελευθερίας», όπως λέγει ο άγ. Ειρηναίος, τον σέβεται ακόμα ο Θεός, ο οποίος έδωσε εξαρχής αυτή την τιμητική διάκριση στα πνευματικά όντα. Κάθε καταπίεση ή καταναγκασμός από τη θεία Χάρη αποκλείεται. Ο Θεός έχει πραγματικά απαντήσει στο κακό αυθεντικά μια για πάντα με τον Αγαπητό Του Υιό που κατέβηκε στη γη για να σηκώσει εδώ τις αμαρτίες του κόσμου και τις αμαρτίες όλης της ανθρωπότητας. Η ελεύθερη απάντηση του Θεού στο κακό ήταν ο Σταυρός του Ιησού, τα πάθη του Δούλου του Θεού, ο θάνατος του Σαρκωμένου Υιού. «Το κακό αρχίζει πάνω στη γη, αλλά βάζει σε ανησυχία τον ουρανό, και κάνει τον Υιό του Θεού να κατέβει στη γη», έλεγε ένας Ρώσος ιεροκήρυκας του δέκατου ένατου αιώνα.
Το κακό κάνει τον ίδιο το Θεό να πονά και αυτός αποδέχεται αυτό τον πόνο ως το τέλος. Και η δόξα της αιώνιας ζωής απαστράφτει θριαμβευτικά από τον τάφο του Σαρκωμένου Θεού. Το Πάθος του Ιησού ήταν ένας θρίαμβος, μια αποφασιστική νίκη. Αλλ’ είναι μάλλον ένας θρίαμβος της θείας Αγάπης η οποία καλεί και δέχεται χωρίς καμιά καταπίεση. Απ’ αυτή τη στιγμή και στο εξής η ίδια η ύπαρξη του κακού εμφανίζεται σε μας μόνο μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο της Συμπάσχουσας Αγάπης του Θεού. Κι ακόμα η Αγάπη, και το ύψιστο μεγαλείο του Θεού, αποκαλύπτονται σε μας στο αινιγματικό πλαίσιο του κακού και της αμαρτίας. «Ευτυχής αμαρτία που αξιώθηκε να έχει τόσο μεγάλο και τέτοιο λυτρωτή».
