Ο ηθικιστής
Ένα αξιοπερίεργο στην όλη υπόθεση είναι το ότι όσα απ’ αυτά τα παιδιά κουράστηκαν απ’ την πνικτική «νηπτική» καταπίεση κι έφυγαν αντιδρώντας σ’ αυτήν, δεν μπορούν ν’ απαλλαγούν τελικά κι απ’ την «νηπτική» παράδοση που έλαβαν.
«Νηπτικός» μοναχός που αποφάσισε να φύγει απ’ το Μοναστήρι του, ήρθε να με βρει στα Χανιά. Μετά απ’ τις χαιρετούρες και τα τυπικά, σηκώθηκε ανήσυχος και μου είπε:
– Μιχαήλ, σε ποιο δωμάτιο θα με βάλεις; Με το ταξίδι τρεις μέρες τώρα, χρωστάω ένα σωρό. Πρέπει ν’ αρχίσω αμέσως.
– Μα καλά, έκανα ξαφνιασμένος, εσύ δεν τα παράτησες ολ’ αυτά γιατί κουράστηκες;
– Ναι, ναι! Άστα τώρα αυτά! Ξέφυγε γελώντας.
Το πρόβλημα τίθεται ως εξής: Ένας Κνίτης γίνεται ποτέ φυσιολογικός, όταν φεύγει απ’ τον χώρο του; Για να ξέρουμε, αν υπάρχει ελπίδα και γι’ αυτά τα παιδιά...
Γιατί όμως αυτά τα καημένα τα παιδιά κολλούν σαν στρείδια στις «παραδόσεις» τους, στις φοβίες τους, στις δεισιδαιμονίες τους και δεν ανοίγει ποτέ η καρδιά τους στο φως του Θεού και στην ελευθερία Του; Φταίει άραγε η χαμηλή τους νοημοσύνη κι η ψυχολογική τους ανεπάρκεια ή κάτι άλλο;
Ο αγωνιζόμενος άνθρωπος ανάμεσα στους πειρασμούς που συναντάει κατά την πορεία κι εξέλιξή του, είναι και ο πειρασμός του ηθικισμού και του ευσεβισμού. Δηλαδή του βγαίνει απ’ το βάθος της καρδιάς του ένας τρόμος και μία ανασφάλεια, μήπως κάνει κάποιο μεγάλο λάθος, ενώ δεν ξέρει, και καταστεί έτσι υπόλογος του Θεού. Ζει σε κάθε «πνευματικό γεγονός» το ενδεχόμενο ότι «φοβερόν το εμπεσείν εις χείρας Θεού ζώντος».
Όλοι περνάμε απ’ αυτό˙ αλλ’ αλίμονο αν μέναμε πολύν καιρό εκεί. Ο ηθικιστής όμως μένει. Κι αφού το αποφασίσει, ωραιοποιεί πλέον τη στασιμότητά του μαζεύοντας νόμους και παραδόσεις και φροντίζοντας να καλυφθεί απ’ όλες τις μεριές, ώστε να είναι εν ετοιμότητι και να ξέρει πως θα αντιδράσει, σε κάθε πειρασμό που θα αντιμετωπίσει. Ένας ηθικιστής είναι ένας ταλαίπωρος αχθοφόρος της ζωής, με τους ώμους του κυρτούς και βαρυφορτωμένους με δεκάδες νόμους˙ και πληρών το αντίθετον του Ευαγγελίου, ότι δηλαδή «ο άνθρωπος πλάστηκε για το Σάββατο κι όχι το Σάββατο για τον άνθρωπο».
Όταν σκέφτεται κανείς τον ηθικιστή, τον νιώθει κάτι ανάμεσα σ’ έναν ιππότη με σιδηρά πανοπλία και μιας καμήλας φορτωμένης. Κι αν μπορούσες να βάλεις μια πανοπλία σε μια φορτωμένη καμήλα, θα ’χες το τέλειο μοντέλο.
Κύριο χαρακτηριστικό της καμήλας, κι επομένως και του ηθικιστή που συμβολίζει, είναι το πείσμα κι η στενοκεφαλιά. Και τις πιο πολλές φορές αποδεικνύεται μικρή η ζωή για ν’ ανοίξει το μυαλό ενός τέτοιου. Μ’ ολ’ αυτά βέβαια, ο ηθικιστής πετυχαίνει κάτι θετικό γι’ αυτόν: Την καλή γνώμη των ανθρώπων και, πάνω απ’ όλα, την σταθεροποίηση της ζωής του με το μοντέλο που επιθυμεί και που τόσο αυτάρεσκα το υπηρετεί.
Άμεση συνέπεια του ηθικιστικού πνεύματος είναι ότι το Άγιο Πνεύμα απομακρύνεται απ’ αυτόν, διότι νιώθει πνιγηρά και στενόχωρα στη στενομυαλιά και στη σκλαβιά αυτού του χώρου. Κι όταν από καιρού εις καιρόν τον επισκέπτεται για να δει μήπως κάτι άλλαξε, ξεμακραίνει πάλι, φτερουγίζοντας μακριά με το αίσθημα της ασφυξίας πάνω Του.
Έτσι το μοντέλο μένει ορφανό της χάριτος του Αγίου Πνεύματος και ως άψυχο, χρειάζεται φορμόλη, για να διατηρηθεί και για να μπορέσει ν’ αντιμετωπίσει την πτωμαΐνη του. Γι’ αυτό κι ένας ηθικιστής με τις αναθυμιάσεις του, πνίγει και νεκρώνει τον περίγυρό του. Άνθρωποι πεθαμένοι κι ανίκανοι, όχι μόνο να ζήσουν κάτι όμορφο και ελεύθερο, αλλ’ ακόμη και ν’ αμαρτήσουν. Οι δεισιδαιμονίες δε που αναπτύσσονται σε τέτοιο πνεύμα συνοδεύονται κι από πλαστές συμπεριφορές και δεξιούς λογισμούς:
«Ο παπάς μπορεί να είναι αδιάφορος μέχρι μπούφος. Εσύ όμως πρέπει να τον βλέπεις με δέος και να διατηρείς ακέραια την ευλάβειά σου απέναντί του, καλλιεργώντας καλούς λογισμούς: “Αυτός είναι τέλειος, αλλ’ εγώ που είμαι κακός δεν μπορώ να το καταλάβω”».
“Άαχ! Εγώ η αμαρτωλή, η έσχατη αμαρτωλή της γης, που είμαι για τον πάτο της κολάσεως”!
Ή το αντίθετο: “Εμείς αφήνουμε την ζωή μας ολοκληρωτικά στα χέρια και στην πρόνοια του Θεού”.
Ένα δε από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ηθικιστής, όταν καλείται να εγκαταλείψει την πλαστή συμπεριφορά του, είναι ο μεγάλος φόβος κι η ανασφάλεια που τον καταλαμβάνει. Τα δεδομένα της ζωής του, επιλεγμένα με προσοχή, γίνονται συν τω χρόνω αιώνια κι ακατάλυτη παράδοση, διότι νιώθει μέσα σ’ αυτά την ασφάλεια και την καταξίωση. Η δε υπεροργάνωση του χώρου (που συνοδεύει το ηθικιστικό πνεύμα), του εξασφαλίζει μια σταθερή βάση επιβίωσης, αλλά κι ένα αποκούμπι, ουσιαστικά, στην απιστία του.
Αν δεν θέλουμε να μείνουμε ανθρώπινοι και πνιγηροί, και να μην ξοδεύουμε όλον τον πνευματικόν μας προϋπολογισμό αιώνια σε φορμόλη, πρέπει να φτερουγίσουμε μακριά και πάνω απ’ όλα αυτά. Είναι φυσικό κι αναπόφευκτο να τα ζήσει κανείς και μάλιστα είναι και χρήσιμο. Διότι μας τονίζουν και μας κάνουν να νιώθουμε πιο ζωηρά την ελευθερία του Χριστού. Κι ο Χριστός έζησε τον Νόμο και τον εφάρμοσε μέχρι κεραίας˙ μετά όμως τον κατήργησε.
Εάν δεν βρούμε τη δύναμη να δούμε τον Χριστό κι αλλιώς, εκτός από μπακάλη, θα εφαρμοστεί ο λόγος του παπα – Εφραίμ του Κατουνακιώτη, που είπε σε ανάλογη περίπτωση:
– Κρίμα τα εισιτήρια που ξοδέψατε να ’ρθετε στο Άγιον Όρος και να γίνετε μοναχοί!
Και οι μεν “Ζωϊκοί” και οι συγγενείς τους που ζουν κατ’ εξοχήν τον ηθικισμό και τον σχολαστικισμό είναι προφανές και γνωστό από πού τον εισήγαγαν˙ οι “νηπτικοί” όμως που εφαρμόζουν και καλλιεργούν τόσο συγγενές πνεύμα, πως το δικαιολογούν; Την στιγμή μάλιστα που επικαλούνται αγιορείτικες παραδόσεις ως καταγωγή τους;
Σε συζήτηση που είχα με Ευρωπαίους που πριν ήταν καθολικοί μοναχοί και νυν Ορθόδοξοι εν Αγίω Όρει, προσπάθησαν να μου εξηγήσουν τον λόγο για τον οποίο συστηματοποιήθηκε με σχολαστικότητα η πνευματική ζωή της Δύσης και “τακτοποιήθηκε” προσεκτικά κάθε ενδεχόμενο πνευματικής εμπειρίας.
– Όλ’ αυτά, μου είπαν, τα κάνουν για να προφυλάξουν τους μοναχούς τους απ’ την πλάνη. Προσπαθούν μ’ αυτό τον τρόπο ν’ αποκλείσουν κάθε παραπλανητική ενέργεια του διαβόλου.
– Μα καλά, απάντησα, εάν το Άγιο Πνεύμα δει ότι στην παρούσα προβληματική εκκλησιαστική και κοινωνική κατάσταση είναι απαραίτητο ένα χάρισμα, δεν μπορεί να το εμφανίσει για πρώτη φορά στην ιστορία μας; Εγώ νομίζω, ότι και για τη σωτηρία ενός και μόνου ανθρώπου μπορεί κάποιος να γίνει φορέας ενός καινοφανούς χαρίσματος. Είναι απίθανο αυτό;
Οι Ευρωπαίοι κοιτάχτηκαν αμήχανα κι ο ένας μουρμούρισε:
– Αυτό δεν προβλέπεται στον καθολικό μοναχισμό. Έξω από τη λίστα, είσαι στην πλάνη.
Η θέση αυτή είναι αντιπροσωπευτική και των δύο χώρων˙ και των ηθικιστών, που θέλουν να ελέγχουν και να προλαβαίνουν τα πάντα, μήπως και “τραυματιστεί” η βιτρίνα του, αλλά και των «νηπτικών», που έχουν συστηματοποιήσει κι αρχειοθετήσει όλα τα πνευματικά φαινόμενα. Για τον λόγο ότι κι οι δύο αυτοί χώροι έχουν την ίδια ρίζα και την ίδια πηγή: Την λογική και την βιτρίνα. Χρησιμοποιούν οι ιθύνοντες ουράνιους πόθους και θεωρίες˙ στην ουσία όμως αυτό είναι παραπέτασμα που κρύβει ιδιοτέλειες, σκοπιμότητες κι ανθρώπινες επίνοιες. Και είτε ηθικιστές Ορθόδοξοι, Καθολικοί ή Προτεστάντες, είτε «νηπτικοί» του Αγίου Όρους και της Αθήνας, στο ίδιο καζάνι βράζουν και την ίδια φασολάδα φτιάχνουν.
Γι’ αυτό έκανε κι ο γέρος – Σωφρόνιος του Έσσεξ εκείνη την τραγική διαπίστωση: «Σήμερα σχεδόν πουθενά στον κόσμο δεν κηρύσσεται γνήσιος Χριστιανισμός».
Η κατσαρόλα τους δε, λειτουργεί ως χύτρα ασφαλείας και με τον εξής βασικό όρο: «Έξω από αυτήν την κατσαρόλα που βράζετε, θα σας πάρει το ρέμα του κόσμου και θα χαθείτε. Θα σας παραλάβει το πονηρόν θηρίον, ο διάβολος, και θα σας κατασπαράξει».
Για να λέμε όμως και του στραβού το δίκιο, η οδηγία αυτή έχει και μια δόση αλήθειας. Αν εγκαταλείψεις αυτόν τον χώρο, υπηρετώντας ανθρώπινα στοιχεία και φιλοδοξίες, θα συμβεί αυτό που φοβάσαι˙ θα σε πάρει το ρέμα του κόσμου και θα χαθείς. Αν όμως αυτό το κάνεις στο όνομα του Θεού και της αλήθειας Του, και στο όνομα της δικής σου αξιοπρέπειας και προσωπικότητος, τότε αν και κάνεις άλμα στο κενό, ο Χριστός δεν θα σ’ αφήσει να χαθείς. Πριν σε πάρει το ρέμα, θα σ’ αρπάξει και θα βρεθείς στην αγκαλιά Του, πολύ πιο όμορφα από οπουδήποτε αλλού.
Ο πατήρ Συμεών o ποιητής, ανάμεσα στις ποιητικές του ενασχολήσεις, στριφογυρίζοντας ένα λεμόνι, είπε και το εξής όμορφο:
– Επιτέλους, πήδα στο κενό για να ’χει λόγο ο Θεός ν’ απλώσει την αγκαλιά Του για σένα!
ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΜΙΧΑΗΛ «ΝΟΕΡΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΚΑΙ ΨΥΧΑΣΘΕΝΕΙΑ Β΄», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΟΡΚΑΣ», 2000
