Έχετε περάσει ένα ωραίο Σαββατοκύριακο. Στο μυαλό σας όμως είναι η Δευτέρα. Η ιδέα ότι αύριο πρέπει να πάτε στη δουλειά σας, σας αγχώνει; Προσπαθείτε να βρείτε τρόπους να την αποφύγετε, όπως να προφασιστείτε ακόμη και μια ασθένεια; Νιώθετε αρκετά κουρασμένοι όταν επιστρέφετε σπίτι και δεν θέλετε να κάνετε τίποτα άλλο; Αν κάποιο από τα παραπάνω σάς φαίνεται οικείο, τότε είναι μια καλή ευκαιρία να ρίξετε μια ματιά στο συγκεκριμένο άρθρο και μια καλύτερη ματιά στον εαυτό σας.
Τα τρία βασικά στοιχεία που υποδηλώνουν την ύπαρξη της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι η συναισθηματική εξάντληση (μειωμένη ενεργητικότητα, «συναισθηματικό στέγνωμα» και απογοήτευση από ημερήσια περιστατικά, ιδίως για επαγγέλματα υγείας [Burke & Greenglass, 2001]), η αποπροσωποίηση {ως μηχανισμός άμυνας} (κακή επικοινωνία, αγένεια προς τρίτους – κυνική και αρνητική στάση γιατρών και νοσηλευτών προς ασθενείς για αυτό και ίσως αναφέρονται σε αυτούς με αριθμό δωματίου ή τύπο ασθένειας παρά με τα ονόματά τους) και η μείωση των προσωπικών επιτευγμάτων (χαμηλή αυτοεκτίμηση για τον εαυτό του και τη δουλειά, εικόνα ‘αποτυχημένου’). Βλέπετε τον εαυτό σας να παρουσιάζει κάποιο από αυτά και αν ναι πόσο καιρό νιώθετε έτσι;
Τα στοιχεία που προαναφέρθηκαν περιγράφουν σε γενικές γραμμές αυτό που ακούγεται συχνά τα τελευταία χρόνια ως burn out ή αλλιώς επαγγελματική/εργασιακή εξουθένωση. Χρησιμοποιήθηκε αυτός ο όρος πρώτη φορά το 1974 από τον Freudenberger για να περιγράψει τα συμπτώματα σωματικής και ψυχικής εξουθένωσης των επαγγελματιών σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας κα πιο γενικά σε χώρους που δημιουργούνται στενές σχέσεις μεταξύ των επαγγελματιών και των ατόμων που έχουν την ανάγκη τους. Αν και αρκετοί επιστήμονες ασχολήθηκαν με αυτό (με πιο γνωστό τον ορισμό της ψυχολόγου C.Maslach [1982]) παρόλα αυτά δεν κατέληξαν σε ένα κοινό ορισμό του φαινομένου.
Συμπτώματα:
Αναφορικά με τα συμπτώματα (χωρίς να σημαίνει ότι τα εκδηλώνουν όλοι) θα βρείτε αρκετά διευκολυντική την επόμενη ομαδοποίηση που παρατίθενται τα πιο συχνά αναφερόμενα [πηγή: Unger, D. E. (1980). Superintendent Burnout: Myth or Reality]
Οργανικό/σωματικό επίπεδο (εφάμιλλα με αυτά του άγχους)¬ Κούραση/εξάντληση
¬ Υπερένταση
¬ Διαταραχές ύπνου
¬ Πόνοι (πλάτη, μέση), πονοκέφαλοι/ημικρανίες
¬ Τρίξιμο δοντιών ¬ Γαστρεντερικά προβλήματα/έλκος
¬ Συχνές ασθένειες, κρυολογήματα
Συναισθηματικό – γνωστικό επίπεδο¬ Συναισθηματική εξάντληση
¬ Κατάθλιψη
¬ Έλλειψη ενδιαφέροντος
¬ Αρνητική/κυνική διάθεση
¬ Μειωμένη αυτοπεποίθηση
¬ Αποπροσωποίηση ασθενών
¬ Τύψεις, ενοχές
¬ Ευερεθιστότητα
¬ Αποξένωση
Επίπεδο συμπεριφοράς¬ Συγκρούσεις με συναδέλφους και οικογένεια
¬ Μειωμένη απόδοση στην εργασία
¬ Συχνές απουσίες ¬ Εργασιομανία
¬ Αδυναμία συγκέντρωσης
¬ Συχνά ατυχήματα
¬ Χρήση αλκοόλ και φαρμάκων
Ποιοι είναι πιο επιρρεπείςΚάποια επαγγέλματα βέβαια είναι πιο επιρρεπή για την εμφάνιση επαγγελματικής εξουθένωσης όπως τα επαγγέλματα υγείας και γενικότερα επαγγέλματα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών (Demir και συν. 2003). Σύμφωνα με έρευνα του Εργαστηρίου Υγιεινής της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ ένας στους τέσσερις γιατρούς στην Ελλάδα (25%) και ένας στους τρεις ειδικευόμενους (35%), εμφανίζει επαγγελματική εξουθένωση. Πιο ευάλωτοι είναι οι άνθρωποι που:
- έχουν υψηλές προσδοκίες από τον εαυτό τους και επιδιώκουν την τελειότητα
- δίνονται ολοκληρωτικά στη δουλειά τους και αναλαμβάνουν πολλές ευθύνες
- συνηθίζουν ή δυσκολεύονται να λένε «όχι» με αποτέλεσμα αυξημένο φόρτο εργασίας, πολλές ώρες και σε εντατικούς ρυθμούς
- θεωρούν (και συνδέουν) την επαγγελματική επιτυχία με την προσωπική καταξίωση
- λόγω ρουτίνας νιώθουν πλήξη και ανία στο εργασιακό τους περιβάλλον
- νιώθουν έντονα την ανάγκη (ίσως και καθήκον) να προσφέρουν στους άλλους
Τι μπορούμε να κάνουμεΤο πρώτο και βασικό να γίνει έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων
Να ψάξουμε τις αιτίες, τους λόγους που μας κάνουν να νιώθουμε έτσι (στόχοι, προσδοκίες που θέσαμε, εργασιακό περιβάλλον/σχέσεις, φόρτος εργασίας, προσωπικοί παράγοντες).
Να προσαρμόσουμε τους στόχους και τις προσδοκίες σε ρεαλιστική βάση
Να δεχόμαστε και την αποτυχία ή έστω το γεγονός ότι δεν μπορούμε να είμαστε σε όλα τέλειοι ή όσο τέλειοι νομίζαμε
Να μάθουμε να ζητάμε βοήθεια και να μοιραζόμαστε την εργασία και τις υποχρεώσεις και να οργανώνουμε καλύτερα το χρόνο εργασίας (ώστε να μένει και χρόνος για εμάς)
Να αρχίσουμε να λέμε «όχι» και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας στους σωστούς αποδέκτες (και όχι στα μέλη της οικογενείας μας που είναι ο συνηθισμένος στόχος)
Να δίνουμε προτεραιότητα στον εαυτό μας και στις ανάγκες του (εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης, καλύτερη διαχείριση του άγχους, σωματική άσκηση)
Σαφώς είναι αναγκαίες και οι παρεμβάσεις σε διοικητικό επίπεδο (οργάνωσης) με στόχο την ενίσχυση των εργαζομένων και τη διευκόλυνση του έργου τους (εποπτεία, εκπαίδευση, ψυχολογική/συμβουλευτική υποστήριξη).
Βιβλιογραφία:Burke, R. J., & Greenglass, E. R. (2001). Hospital restructuring, work-family conflict and psychological burnout among nursing staff. Psychological Health, 32, 126-138.
Demir, A., Ulosoy, M., & Ulosoy, M. F. (2003). Investigation of factors influencing burnout levels in professional and private lives of nurses. International Journal of Nursing Studies, 40, 807-827.
Freudenberger H. J. (1974). Staff Burnout. Journal of Social issues, 30, 159-165.
Maslach, C. (1982). Burnout: the cost of caring. Prentice Hall Inc., New Jersey.
Unger, D. E. (1980). Superintendent Burnout: Myth or Reality. The Ohio State University, Columbus.
Από την Ευφροσύνη Μήτσιου,
Msc Σχολική – Εξελικτική
Ψυχολόγο Α.Π.Θ.
