Δεν υπάρχει παλιότερη και πιο οδυνηρή διαμάχη από αυτήν περί του Θεού. Ο καθένας μας είναι ελεύθερος να διαλέξει τον θεό του, τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται το σύμπαν και τη δημιουργία του. Όλοι οι άνθρωποι αναρωτιούνται: Γιατί ο Θεός που είναι παντοδύναμος επιτρέπει τόσα δεινά στον κόσμο; Γιατί η ύπαρξη της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου καταλήγει στο Κακό; Γιατί οι άνθρωποι δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε μια ενιαία θρησκεία;
Ο αγνωστικισμός, τον οποίο εκφράζει μεταξύ άλλων ο σοφιστής Πρωταγόρας («Δεν ξέρω ούτε πώς είναι οι θεοί ούτε πώς δεν είναι»), αφήνει χώρο σε ποικιλία ιδεών — το σίγουρο είναι ότι οι άνθρωποι παρηγορούνται πιστεύοντάς ότι υπάρχει ανώτερη δύναμη που τους προστατεύει. Κάνεις δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η θρησκεία είναι ανακούφιση για τον καταπιεσμένο, κουράγιο για τον άρρωστο και, μερικές φορές, περιορισμός για τον διεστραμμένο· εφόσον αποτελεί, προπάντων, ηθικό σύστημα.
Από την άλλη πλευρά, η ιδέα ενός ιστορικού νόμου, εγγυητή μιας ιδανικής κοινωνίας, είναι αμφίβολη όπως αμφίβολος είναι ο μεσσιανισμός ή η δυνατότητα εξωκοσμικής φυγής. Πρέπει να ζούμε με την πεποίθηση πως ό,τι είναι να γίνει θα γίνει εδώ, πάνω στη γη. Τίποτα δεν μας αποδεικνύει ότι ο Θεός υπάρχει κι ότι είναι παντοδύναμος. Το αν θα πιστέψουμε είναι ζήτημα επιλογής.
Ο ένας και μοναδικός θεός τον οποίο επικαλείται ο ύστερος παγανισμός (μέρος του οποίου είναι ο στωικισμός) δεν έχει σχέση με τον Θεό του ιουδαιοχριστιανικού μονοθεϊσμού. Οι Louis Gernet και Andre Boulanger (στο βιβλίο τους Le genie grec dans la religion, 1932) σημειώνουν πως «… δεν υπάρχει άλλο φιλοσοφικό σύστημα που να απέδωσε τόση σημασία στα θρησκευτικά προβλήματα. Και μπορούμε να πούμε ότι η αντίληψη των Στωικών για το σύμπαν, τη φύση και το πεπρωμένο των ανθρώπων εξαρτάται από τη θεολογία αυτής της σχολής, ότι το ιδεώδες της για τη σοφία, η ηθική πρακτική της σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο έχουν σαφώς θεολογική θεμελίωση».
Ο θεός των Στωικών είναι η «ψυχή του κόσμου» και ο κόσμος είναι ένα «ον πλήρες σοφίας». Ο κόσμος, εφόσον συμπεριλαμβάνει και εμπεριέχει όλα τα υπάρχοντα, είναι τέλειος και τίποτα άλλο δεν μπορεί να υπάρχει πέρα και έξω από αυτόν. Με λίγα λόγια, και με μοντέρνους όρους, οι Στωικοί διατηρούν από την ένθεη κοσμοθεωρία τη βαθιά της πνευματικότητα, παραμερίζοντας τη σχολαστική και στείρα θεοκρατία.
Max Exelman “61 μαθήματα καθημερινής ζωής από τους Στωικούς” – εκδ. Πατάκης
