O αγώνας του Σισύφου που περιφρονεί τους θεούς,
αγαπά τη ζωή και μισεί το θάνατο
γίνεται το σύμβολο της ανθρώπινης μοίρας.
Οι θεοί είχαν καταδικάσει τον Σίσυφο να κυλάει αδιάκοπα ένα βράχο ως την κορυφή ενός βουνού απ’ όπου η πέτρα, με το βάρος της, ξανάπεφτε. Είχαν σκεφτεί, κάπως δικαιολογημένα, πως δεν υπάρχει πιο φοβερή τιμωρία απ’ τη χωρίς όφελος κι ελπίδα εργασία. Εάν πιστέψουμε τον Όμηρο, ο Σίσυφος ήταν ο πιο ήσυχος κι ο συνετότερος των θνητών.
 |
Μια άλλη, όμως, παράδοση τον παρουσιάζει σαν ληστή. Δε βλέπω εδώ καμιά διαφορά. Οι γνώμες διαφέρουν πάνω στα αίτια που τον ανάγκασαν να γίνει ο χωρίς κέρδος εργάτης του Άδη. Κατ’ αρχάς του καταλογίζουν κάποια αστοχασιά με τους θεούς. Αποκάλυψε τα μυστικά τους. Η Αίγινα, κόρη του Ασωπού, αρπάχτηκε από τον Δία. Ο πατέρας ταράχτηκε απ’ την απαγωγή και απευθύνθηκε στον Σίσυφο. Αυτός, που ήξερε για την αρπαγή, υποσχέθηκε στον Ασωπό να τον βοηθήσει, με τον όρο πως θα έδινε νερό στον Ακροκόρινθο. Για τους ουράνιους κεραυνούς, θα δεχτεί την ευλογία του νερού. Τιμωρήθηκε στον Άδη. Ο Όμηρος μας διηγείται επίσης ότι ο Σίσυφος αλυσόδεσε το Θάνατο. Ο Πλούτων δεν μπόρεσε να ανεχτεί το θέαμα της έρημης και σιωπηλής αυτοκρατορίας του. Εσπευσε να στείλει το θεό του πολέμου που ελευθέρωσε το Θάνατο από τα χέρια του νικητού του.
Λένε ακόμα πως όταν ο Σίσυφος ήταν ετοιμοθάνατος θέλησε να δοκιμάσει ανόητα την αγάπη της γυναίκας του. Τη διέταξε ν’ αφήσει άταφο το πτώμα του στη μέση της δημόσιας πλατείας. Ο Σίσυφος ξαναβρέθηκε στον Άδη. Κι εκεί, θυμωμένος εξ αιτίας μιας υπακοής τόσο αντίθετης στην ανθρώπινη αγάπη, πήρε την άδεια από τον Πλούτωνα να επιστρέψει στη γη για να τιμωρήσει τη γυναίκα του. Μα όταν ξανάδε την όψη αυτού του κόσμου, γεύτηκε το νερό και τον ήλιο, τις ζεστές πέτρες και τη θάλασσα, δεν ήθελε να γυρίσει στην καταχθόνια σκιά. Οι προσκλήσεις, οι θυμοί κι οι συμβουλές δεν απέδωσαν τίποτα. Για πολλά χρόνια αφέθηκε στην καμπύλη του κόλπου, στη λάμψη της θάλασσας και στα χαμόγελα της γης. Χρειαζόταν η επέμβαση των θεών. Ο Ερμής ήρθε να πιάσει τον θρασύ από το σβέρκο και, αποσπώντας τον απ’ τις χαρές του, τον ξανάφερε με τη βία στον Άδη όπου ο βράχος του ήταν έτοιμος.
Έχουμε ήδη καταλάβει πως ο Σίσυφος είναι ο παράλογος ήρωας. Τα πάθη του τον συνιστούν περισσότερο απ’ το μαρτύριό του. Η περιφρόνησή του για τους θεούς, το μίσος του για το θάνατο και το πάθος του για τη ζωή του στοίχισαν αυτό το ανείπωτο μαρτύριο, να δίνει όλο του το είναι χωρίς ανταμοιβή. Είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει για τα γήινα πάθη. Δε μας αφηγούνται τίποτα για τον Σίσυφο στον Άδη. Οι μύθοι φτιάχνονται για να τους ζωογονεί η φαντασία. Σ’ αυτόν βλέπουμε μόνο όλη την προσπάθεια ενός τεντωμένου κορμιού ν’ ανασηκώσει την πελώρια πέτρα, να τη γυρίσει και να την κάνει ν’ αναρριχηθεί σε μια πλαγιά που έχει ανεβοκατέβει εκατό φορές. Βλέπουμε το συσπασμένο πρόσωπο, το κολλημένο πάνω στην πέτρα μάγουλο, τον ώμο που δέχεται το λασπωμένο όγκο, το πόδι που τον στηρίζει, τη διαστολή των μυώνων, την ανθρώπινη σιγουριά δυο χεριών γεμάτων γη. Στο έπακρο αυτής της τρομερής προσπάθειας, της μετρημένης με το χωρίς ουρανό διάστημα και το χωρίς βάθος χρόνο, ο σκοπός εκπληρώνεται. Ο Σίσυφος τότε, κοιτάζει την πέτρα να κατηφορίζει σε μερικές στιγμές προς αυτόν το χαμηλό κόσμο απ’ όπου θα πρέπει να την ανεβάσει πάλι στην κορυφή. Ξανακατεβαίνει στην πεδιάδα.
 |
Δεν ανακαλύπτει κανείς το παράλογο αν δεν επιχειρήσει να γράψει κάποιο εγχειρίδιο ευτυχίας. “Ε, πώς, από τόσο στενούς δρόμους…;” Όμως, ένας κόσμος υπάρχει. Η ευτυχία και το παράλογο είναι δυο παιδιά της ίδιας γης. Είναι αχώριστα. Θα ήταν σφάλμα να πει κανείς πως η ευτυχία γεννιέται αναγκαστικά από την ανακάλυψη του παράλογου. Συμβαίνει το ίδιο συχνά, το συναίσθημα του παράλογου να γεννιέται από την ευτυχία. “Κρίνω πως όλα είναι καλά”, λέει ο Οιδίπους, κι αυτή η φράση είναι ιερή. Αντηχεί στο βάρβαρο και περιορισμένο από τον ανθρώπινο κόσμο. Δείχνει πως τίποτα δεν είναι, δεν ήταν εξαντλημένο. Διώχνει απ’ αυτό τον κόσμο ένα θεό που μπήκε μ’ απληστία και με τη γεύση των ανώφελων πόνων. Από το πεπρωμένο δημιουργεί μια ανθρώπινη υπόθεση που πρέπει οπωσδήποτε να ρυθμιστεί ανάμεσα στους ανθρώπους.
Ολη η βουβή χαρά του Σίσυφου βρίσκεται εκεί. Το πεπρωμένο του του ανήκει. Ο βράχος είναι η πραγματικότητά του. Όμοια, ο παράλογος άνθρωπος όταν μελετάει το μαρτύριό του, κάνει όλα τα είδωλα να βουβαθούν. Στο ξαφνικά παραδομένο στη σιωπή του σύμπαν, υψώνονται οι χιλιάδες μικρές έκθαμβες φωνές της γης. Ασυνείδητες και μυστικές επικλήσεις, προσκλήσεις προς όλα τα πρόσωπα, αποτελούν την αναγκαία επιστροφή και το τίμημα της νίκης. Δεν υπάρχει ήλιος χωρίς σκιά και πρέπει να γνωρίσουμε τη νύχτα. Ο παράλογος άνθρωπος λέει ναι και ο αγώνας του θα είναι πια αδιάκοπος. Εάν υπάρχει ένα προσωπικό πεπρωμένο, δεν υπάρχει ούτε μια στιγμή εξαιρετικής τύχης ή το πολύ να υπάρχει μια, εκείνη που κρίνεται σα μοιραία κι αξιοκαταφρόνητη. Όσο για τις υπόλοιπες, ο άνθρωπος ξέρει πως είναι κύριος της ζωής του. Σ’ αυτή την κρίσιμη στιγμή που ο άνθρωπος ξαναγυρίζει στη ζωή του, ο Σίσυφος - πηγαίνοντας πάλι προς το βράχο του – μελετάει αυτή την ασύνδετη σειρά των πράξεων που γίνεται πεπρωμένο του, φτιαγμένο από τον ίδιο, απλό κάτω απ’ το βλέμμα της μνήμης και σφραγισμένο σε λίγο με το θάνατό του. Έτσι, πεισμένος για την εντελώς ανθρώπινη προέλευση όλων των ανθρώπινων, τυφλός που ποθεί να δει και ξέρει πως η νύχτα είναι ατέλειωτη, βρίσκεται πάντα σε πορεία. Ο βράχος γυρίζει ακόμα.
Αφήνω τον Σίσυφο στους πρόποδες του βουνού. Πάντα ξαναβρίσκει κανείς το φορτίο του. Ο Σίσυφος όμως, συμβολίζει την ανώτερη πίστη που αρνιέται στους θεούς κι ανυψώνει τους βράχους. Κι εκείνος κρίνει πως όλα είναι καλά. Αυτό το σύμπαν, αδέσποτο στο εξής, δεν του φαίνεται άκαρπο ούτε μάταιο. Ο κάθε κόκκος της πέτρας, η κάθε λάμψη αυτού του γεμάτου νύχτα βουνού πλάθει, μονάχα γι’ αυτόν, τη μορφή ενός κόσμου. Ακόμα κι ο ίδιος ο αγώνας προς την κορυφή φτάνει για να γεμίσει μια ανθρώπινη καρδιά. Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο.
Πιθανές Ερμηνείες του Μύθου του Σισύφου
Πρώτα απ’ όλα ας δούμε το ίδιο το όνομα του Σισύφου και τα σημαντικότερα σημεία του μύθου του.
Το όνομα «Σίσυφος» προέρχεται πιθανότατα από το ουσιαστικό «σοφός» με αναδιπλασιασμό του αρχικού συμφώνου μαζί με ένα – ι - και μετατροπή στη συνέχεια του -ο- του σίσοφος στο αιολικό –υ- κι επομένως τελικά σε Σίσυφος. Με άλλα λόγια «Σίσυφος» είναι ο «πολύ σοφός» και κατ’ επέκταση ο πανούργος, ο «πανουργότατος» των ανθρώπων, ο «κέρδιστος ανδρών», όπως τον χαρακτηρίζει ο Όμηρος στην Ιλιάδα.
Δύο είναι τα σημαντικά σημεία του μύθου του: Ο φαύλος και αναπόδραστος κύκλος της αιώνιας επαναλαμβανόμενης τιμωρίας του και ο ουσιαστικός λόγος γι’ αυτήν.
Η τιμωρία του Σισύφου, όπως εξιστορείται από τον Όμηρο στη Νέκυια της Οδύσσειας, είναι ως γνωστόν να ανεβάζει συνεχώς καταϊδρωμένος («κατά δ’ ιδρώς έρρεεν εκ μελέων») ένα βράχο στην κορυφή ενός βουνού, που όταν όμως φτάνει στην κορυφή του ο «αναιδής» βράχος να του ξεφεύγει και να κατρακυλά κάτω και μετά πάλι από την αρχή, ξανά και ξανά, σε μια ατέρμονη αδιέξοδη προσπάθεια, χωρίς δυνατότητα διαφυγής.
Ας δούμε όμως και το λόγο της τιμωρίας του. Σε όλες τις εκδοχές του μύθου ο κύριος λόγος για την τιμωρία του είναι η προδοσία των Θεών ή η κατάλυση των νόμων τους και ειδικότερα η κατάλυση του θανάτου, όχι μόνον για τον εαυτό του, αλλά και για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο Σίσυφος είναι έτσι μια εωσφορική, επαναστατική μορφή σαν τον Προμηθέα που αψηφά και καταπατεί τους νόμους των Θεών. Ο Προμηθέας παραβίασε το θείο νόμο και έδωσε τη ουράνιο πυρ, τη φωτιά του νου, στους προηγουμένως άνοες ζωανθρώπους και ο Σίσυφος, χρησιμοποιώντας με ιδιαίτερη εξυπνάδα αυτό το θείο δώρο, δένοντας με γερά δεσμά το Θάνατο (“δεσμοίς κρατεροίς”, όπως λέει ο Όμηρος), προσπαθεί να κάνει τον εαυτό του και όλους τους ανθρώπους αθάνατους σαν τους Θεούς. Καταλύεται έτσι πλήρως η διάκριση Θεών και ανθρώπων, κάτι που οι ζηλόφθονοι θεοί το απαγορεύουν ρητά, το θεωρούν «ύβρη» και το τιμωρούν με ιδιαίτερα επαχθείς ποινές και βασανισμούς των επαναστατών και παραβατών των νόμων τους.
Η «τάξη» που έχουν επιβάλλει οι θεοί στον κόσμο δεν είναι μια φυσική τάξη, αλλά μια επιβεβλημένη έξωθεν απ’ αυτούς τάξη, που εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους, ένα βασικό των οποίων είναι η ύπαρξη ενός αγεφύρωτου χάσματος μεταξύ αυτών και των ανθρώπων, μεταξύ των δούλων και αφεντικών. Μόνον άμα επιλέξουν οι ίδιοι κάποιον ευνοούμενό τους θνητό, μπορούν να του χαρίσουν το δώρο της αθανασίας, το οποίο όμως πρέπει είναι αδιανόητο και ανεπίτρεπτο στο μέσο άνθρωπο. Οι περισσότεροι άνθρωποι δέχονται μοιρολατρικά το θείο αυτό νόμο και διαχωρισμό του «ανώτερου» από το «κατώτερο», της θεϊκής και ευδαίμονος κάστας από την βασανιζόμενη υπέρ της ευημερίας και δόξας της ανθρώπινης κάστας. Μερικοί όμως άνθρωποι-δούλοι επαναστατούν, απορρίπτουν του εκλεκτικούς «θείους», άνωθεν επιβεβλημένους με την πειθώ της δύναμης και αλαζονείας, νόμους και προσπαθούν με την ευφυΐα τους να γεφυρώσουν το χάσμα που δημιούργησαν οι θεοί μεταξύ αυτών και των ανθρώπων. Αυτοί είναι γνήσιες επαναστατικές, εωσφορικές και φιλάνθρωπες μορφές, όπως ο δαδούχος, πυρφόρος και φιλάνθρωπος κατά τον Αισχύλο Προμηθέας. Και όλων αυτών το επαναστατικό φιλάνθρωπο έργο βεβαίως υβρίζεται από τους θεούς: «Προμηθεύ Δαδούχε οία σου το έργον υβρίζεται…» και τιμωρούνται οι ίδιοι αυστηρά για τις πράξεις τους.
Η κατάλυση λοιπόν της διάκρισης θεών και ανθρώπων, η ευφυής γεφύρωση του μεταξύ των δύο βασιλείων χάσματος, η παρακμή εξ αυτού και η πτώση των θεών από το τεχνητό, επιβεβλημένο από τους ίδιους ύψος τους, η ανάμιξη «ανώτερου» και «κατώτερου» είναι το μεγάλο έγκλημα ή θρασυτάτη «ύβρις», τόσο του Προμηθέα, όσο και του Σισύφου, είναι η αποκάλυψη των Μυστηρίων της Αιώνιας Ζωής και της Γνώσεως του Καλού και του Κακού που έταξε ο μυθολογικός ευφυής Όφις στους Πρωτόπλαστους. «Και ως θεοί έσεσθε», είπε ο όφις και έλεγε την Αλήθεια, αλλά επειδή αποκάλυψε τα μυστήρια της Θειότητας στην κατώτερη τάξη των ανθρώπων, δέχτηκε και αυτός την κατάρα και τη δαιμονοποίησή του από το Θεό. Ο Όφις του Παραδείσου όμως δεν είναι παρά μια άλλη μορφή του Φιλάνθρωπου Προμηθέα ή του Φιλάνθρωπου επίσης Σισύφου…
Πρώτο και σοβαρότατο συμπέρασμα από το μύθο του Σισύφου είναι η δυνατότητα της αθανασίας του ανθρώπου, η δυνατότητα θέωσής του, που απαγορεύουν διά «Θείου Νόμου» οι Θεοί. Ο Θάνατος δεν είναι ανίκητος, αλλά μπορεί να δεθεί με κρατερά δεσμά και να εξουδετερωθεί Ο τρόπος και η μέθοδος υπέρβασής του, η πτώση των Θεών και η ανύψωση των επαναστατών εναντίων του εκλεκτικού και ελιτιστικού νόμου τους, είναι η ευφυΐα και η σοφία, ή ακόμα η πανουργία, και όχι η βία όπως συνήθως νομίζουμε. Το «Κράτος» και η «Βία» είναι οι βοηθοί πάντα των Θεών. Μέσω αυτών αυτοί ηγεμονεύουν και βασιλεύουν επί των ανθρώπων. Αντίθετα από αυτούς, οι άνθρωποι πρέπει να χρησιμοποιήσουν την ευφυΐα και πανουργία τους για να αποκτήσουν τα δώρα της μακαριότητας, ευημερίας και αθανασίας που τους αρνούνται οι Θεοί και κρατούν ζηλόφθονα μόνον για τον εαυτό τους.
Αν επαναστατήσει όμως μόνον ένας άνθρωπος, οι θεοί θα τον τιμωρήσουν αυστηρά για παραδειγματισμό, για να φοβηθούν οι υπόλοιποι να μην ξανατολμήσουν κάτι ανάλογο. Τι θα γίνει όμως όταν επαναστατήσουν με ευφυΐα και πανουργία όλοι οι άνθρωποι, ή τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος τους, εναντίον των θεών; Μπορούν και θέλουν οι θεοί να τους τιμωρήσουν όλους το ίδιο αυστηρά; Τότε επί ποίων θα βασιλεύσουν, ποιους θα εκμεταλλευτούν; Μήπως θ’ αρχίσουν να αλληλοσφάζονται μεταξύ τους;
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στην τιμωρία και πάθος του Σισύφου.
Η επίδραση ενός ατέρμονα επαναλαμβανόμενου φαύλου κύκλου σε κάποιον εγκλωβισμένο σε αυτόν μπορεί να έχει τα εξής δυνατά αποτελέσματα:
1. Να συνεχίζει ο ίδιος μάταια την προσπάθεια, αναζητώντας σημείο διεξόδου. Να επαναλαμβάνει ξανά και ξανά το μαρτύριό του, ελπίζοντας ότι θα ανακαλύψει κάποια στιγμή το λάθος της αποτυχίας του, θα καταφέρει να ολοκληρώσει με επιτυχία το έργο του και θα απελευθερωθεί από αυτόν τον «Τροχό της Ανάγκης»… Ως πότε όμως; Κάποια στιγμή οφείλει να συνειδητοποιήσει το αδιέξοδό του και το πλήρες ατελέσφορο των προσπαθειών του, ότι το λάθος δεν οφείλεται σε αυτό τον ίδιο, αλλά στην αναπόδραστη φαυλότητα του κύκλου μέσα στον οποίον έχει εγκλωβιστεί. Μια τέτοια συνειδητοποίηση όμως στους περισσότερους μη νηφάλιους θα φέρει μια τάση αυτοκαταστροφής, διαφυγής τους μόνον με αυτό τον τρόπο από το αφόρητο για την επίγνωσή τους αυτό βάρος και μαρτύριο. Ελάχιστοι νηφάλιοι θα σκεφτούν και θα στοχαστούν βαθύτερα για έναν άλλο πιθανό τρόπο διεξόδου τους από τη φαυλότητα.
2. Η ίδια η επαναλαμβανόμενη μάταιη δράση καταντά τελικά συνήθεια και μια μηχανική συμπεριφορά, χωρίς να συμβεί ποτέ συνειδητοποίηση της πραγματικής κατάστασης και θέσης και αδιεξόδου δράσης του Σισύφου. Με άλλα λόγια ο Σίσυφος τελικά αποκοιμιέται, ναρκώνεται από τον επαναλαμβανόμενο και μονότονο ρυθμό της εργασίας του, αποδέχεται σα φυσικό το μοιραίο και ξεχνά τόσο την αιτία των προσπαθειών του, όσο και τη θέληση της ελευθερίας του από τον φαύλο κύκλο στον οποίο βρίσκεται εγκλωβισμένος. Ο μηχανικά δρων πια Σίσυφος είναι υπνωτισμένος, μαγεμένος και ανίσχυρος να επιτελέσει οποιαδήποτε νέα δολιοφθορά εναντίον των θεών, τους οποίους, αντιθέτως, μπορεί κάλλιστα να φτάσει να δοξάζει για τον «επιούσιον» που του δίνουν, παρότι είναι στην πραγματικότητα πεθαμένος ή ονειρεύεται υπνωτισμένος ότι ζει. Μπορεί ακόμα μέσα στον ύπνο του να νιώσει υπεράνθρωπος που μπορεί και επιτελεί καθημερινά τη θαυμαστή αυτή πράξη της ανύψωσης του βράχου στην κορυφή του βουνού, μπορεί να δώσει νόημα και σκοπό στο βάσανό του… Ο μάγος βοσκός μαγεύει-υπνωτίζει τελικά τα πρόβατά του και ελέγχει πλήρως τη συμπεριφορά τους. Κάθε μορφή μηχανικότητας (απουσία της συνείδησης) καταντά τελικά ύπνωση και γητιά και εξ’αυτής ελεγκτικότητα, εκμεταλλευσιμότητα και υποτακτικότητα των υπνωτιζόμενων ή υποβαλλόμενων …
Είναι σίγουρο πως ο Σίσυφος, αν είναι με τη συνειδητοποίηση της κατάστασής του και του ρόλου του να τρελαθεί και από μανιακή απόγνωση να αυτοκαταστραφεί, θα προτιμήσει ασυνείδητα να αποκοιμηθεί-υπνωτιστεί, θα προτιμήσει την ασυνείδητη μηχανικότητα από την απεγνωσμένη αυτοεξόντωσή του. Η ύπνωση λοιπόν και ασυνειδησία από το επαναλαμβανόμενο συνεχώς αιωνίως φαύλο έργο του είναι η πλέον αναμενόμενη γι’ αυτόν ψυχολογική κατάσταση. Ο Σίσυφος εδώ αντιπροσωπεύει τη μείζονα ανθρωπότητα, την βουτηγμένη πλήρως στη μηχανικότητα, ματαιότητα και φαυλότητα, την οποία αναγκάζεται να ερμηνεύσει σα «Ζωή» της, ενώ είναι το βαθύ της όνειρο και ο ύπνος της.
3. Η άλλη δυνατότητα του Σισύφου είναι να καταλάβει πως ονειρεύεται πως η τιμωρία των θεών συμβαίνει απλά στον ύπνο του, είναι αποτέλεσμα του ύπνου του – απλά ονειρεύεται…είναι εγκλωβισμένος σε ένα φαύλο, επαναλαμβανόμενο όνειρο χωρίς διέξοδο που του έχουν επιβάλλει οι θεοί…. Όποιος ξυπνήσει μέσα στο όνειρό του, έχει μεγάλες δυνατότητες δράσεις: Ή να μετασχηματίσει κατά το δοκούν το τρέχον όνειρό του, είναι να επιλέξει ο ίδιος ένα άλλο ολοκαίνουριο όνειρο, σύμφωνα με τις δικές του προδιαγραφές ή να αποφασίσει να ξυπνήσει πλήρως και να σηκωθεί από το κρεβάτι του αντικρύζοντας για πρώτη φορά έναν πραγματικό κόσμο.
Πρέπει να γίνει κατανοητό πως μόνον μέσα σε όνειρα ανημποριάς μας και αδιεξόδου μας από έξωθεν επιβαλλόμενους πάνω μας φαύλους εγκλωβισμούς συμβαίνουν τα βάσανά μας και τα πάθη μας. Όταν ξυπνήσουμε από τον ύπνο μας, τότε ξέρουμε πώς ακριβώς να δράσουμε για να μετασχηματίσουμε την πραγματικότητά μας.
Το επόμενο σοβαρό ερώτημα που προβάλλει στον ορίζοντα είναι αν υπήρχε πράγματι μια έξωθεν τιμωρία θεών, έστω με τη μορφή της υποβολής ενός επαναλαμβανόμενου φαύλου και βασανιστικού ονείρου πάνω στο Σίσυφο, ή μήπως δεν υπάρχουν θεοί και ο Σίσυφος τους δημιουργεί ανόητα μόνος του αυτοτιμωρώντας συγχρόνως επίσης ανόητα τον εαυτό του, με απλά λόγια αυτοϋπνωτιζόμενος.
Εδώ πολλά μπορούν να ειπωθούν αρκετά υπέρ της μίας ή της άλλης άποψης, αλλά δε θα το κάνουμε για να μη μεγαλώσουμε περισσότερο το «σεντόνι» και δεχτούμε πάλι επιπλήξεις γι’ αυτό. Συνοπτικά πάντως υποστηρίζουμε πως υπάρχουν δυνάμεις, όπως και να τις ονομάσουμε αυτές, που θέλουν τον άνθρωπο υπνωτισμένο, και ενεργούν μάλιστα προς το σκοπό αυτό: να τον υπνωτίσουν ή να παραμείνει αυτός υπνωτισμένος. Οι δυνάμεις αυτές αντιπροσωπεύονται από το μάγο-βοσκό της ιστορίας του Γκουρντζίεφ που αναφέραμε, στην οποία βεβαίως εμείς αποτελούμε το υπνωτισμένο-μαγεμένο κοπάδι του…
Μερικοί εσωτεριστές έχουν υποστηρίξει πως η τιμωρία του Σισύφου οφειλόταν στην προδοσία των Μυστηρίων, στην αποκάλυψη δηλαδή των μυστηρίων της ζωής και του θανάτου στους αμύητους, πράγμα που συνοδεύεται πάντα από μια αυστηρή τιμωρία των παραβατών. Άλλοι θεωρούν ότι ο μύθος αντιπροσωπεύει τη ματαιότητα των ανθρώπινων φιλοδοξιών (ματαιότης ματαιοτήτων τα πάντα ματαιότης….), οι οποίες ακμάζουν με ελπίδα μέχρι το σημείο της αναμενόμενης επίτευξής του, για να αντιμετωπίσουν τελικά μόνον την απογοήτευση. Άλλοι έχουν ταυτίσει το Σίσυφο με τον ηλιακό δίσκο που ανατέλλει κάθε μέρα στην Ανατολή και δύει στη Δύση ή σαν τη θάλασσα και τα κύματά της. που ανέρχονται και κατέρχονται χωρίς σταματημό.
Ο Λουκρήτιος προσωποποιεί στο Σίσυφος αντιπροσωπεύει τους πολιτικούς που επιζητούν αξιώματα και συνεχώς ηττώνται, ενώ η επιδίωξη της δύναμης είναι η ίδια κενοδοξία, παρομοιαζόμενη με το ανέβασμα του βράχου πάνω στο βουνό. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο μύθος συμβολίζει τη μάταιη προσπάθεια του ανθρώπου στην επιδίωξη της γνώσης . Από τη μεριά του ο Αλμπέρ Καμύ, όπως είδαμε, ανυψώνει το Σίσυφο στη θέση του παράλογου ήρωα, συμβολίζοντας το παράλογο της ανθρώπινης ζωής, αν και μας λέει στο τέλος πως πρέπει να φανταστούμε το Σίσυφο «ευτυχισμένο» καθώς «ο ίδιος ο αγώνας προς τα ύψη είναι αρκετός για να γεμίσει την καρδιά του ανθρώπου»
Τέλος μερικοί ταυτίζουν τη σημερινή οικονομική κατάσταση του λαού μας με το μαρτύριο του Σισύφου…
Από τη μεριά μας θεωρούμε τον Σίσυφο σα σύμβολο της ανθρωπότητας και ιδιαίτερα σα σύμβολο του νου του ανθρώπου, του οποίου πρέπει να γίνει κυρίαρχος ο αφυπονιζόμενος. Ας μην ξεχνάμε επίσης πως ο Σίσυφος ήταν γιος του Αιόλου, του Θεού του Ανέμου, και δυνατοί και ισχυροί άνεμοι πνέουν πάντα μέσα στον ωκεανό του νου…
Το βασικό πάντως σημείο, πέρα από όλα τα άλλα, σε αυτό το μύθο είναι ότι ο Σίσυφος-Ανθρωπότητα ευδαιμονεί όταν ο θάνατος είναι δεμένος με ισχυρά δεσμά και αντίθετα το μαρτύριο του Σισύφου-Ανθρωπότητας αρχίζει όταν ο Θάνατος απελευθερώνεται από τα δεσμά του. Αν τώρα λάβουμε υπ’ όψη μας το Ομηρικό «Υπνω και θανάτω διδυμάοσιν», ότι δηλαδή ο ύπνος και ο θάνατος είναι δίδυμα αδέλφια, τότε θα καταλάβουμε πιστεύω πολύ καλά την ερμηνεία που εμείς δώσαμε στο μύθο.
Ο Καμύ υποστηρίζει ότι ο Σίσυφος όταν έχει τελειώσει το σπρώξιμο του βράχου, πριν χρειαστεί να ξεκινήσει πάλι από την αρχή, γεύεται μια σύντομη στιγμή ελευθερίας. Ο Βουδισμός από την άλλη μεριά μας λέει πως ο Σίσυφος δεν ήταν ποτέ πραγματικά φυλακισμένος και υφιστάμενος μια αιώνια τιμωρία. Είναι πάντα ελεύθερος και η έλλειψη εγρήγορσης και ταύτισής του με τις αντανακλάσεις του νου του είναι που του προκαλούν όλα αυτά τα φαινομενικά προβλήματα, που δημιουργούν σύννεφα και συσκοτίζουν το υπέρλαμπρο φως της συνείδησής του που είναι πάντα εκεί και φωτίζει, ακόμα και όταν δε διακρίνεται από τα σύννεφα της προσκόλλησης και της ταύτισης ή αλλιώς της διάσπασης.
Η τιμωρία του Σισύφου μας φέρνει επίσης στο νου τη θεωρία της «Αιώνιας Επιστροφής» του Νίτσε, όπου αυτός θέτει το εξής ένα υποθετικό ερώτημα:
«Κι αν μια μέρα ή μια νύχτα, ερχόταν ένας δαίμονας και γλιστρούσε μέσα στην υπέρτατη μοναξιά σου και σούλεγε: «Αυτή τη ζωή, όπως την έζησες και την ζεις ως τα τώρα, πρέπει να την ξαναρχίσεις από την αρχή, και να την ξαναρχίζεις αδιάκοπα, χωρίς τίποτα το καινούργιο, αντίθετα, μάλιστα! Ο παραμικρός πόνος, η παραμικρή ευχαρίστηση, η παραμικρή σκέψη, ο παραμικρός στεναγμός, όλα όσα ένιωσες στη ζωή σου θα ξαναρθούν, κάθε τι το άρρητα μεγάλο και το άρρητα μικρό που έχει μέσα της, όλα θα ξαναρθούν, και θα ξαναρθούν με την ίδια σειρά, με την ίδια ανελέητη διαδοχή…. κι αυτή η αράχνη θα ξαναρθεί, κι αυτό το σεληνόφωτο ανάμεσα στα δέντρα, κι αυτή η στιγμή, κι εγώ ο ίδιος! Η αιώνια κλεψύδρα της ζωής θα ξαναγυρίζει ακατάπαυστα, κι εσύ μαζί της, απειροελάχιστη σκόνη των σκονών!»… Δεν θάπεφτες κατάχαμα, δεν θάτριζες τα δόντια σου και δεν θα καταριώσουν αυτό το δαίμονα; Εκτός πια, αν έχεις ζήσει κάποια θαυμαστή στιγμή, οπότε θα του απαντούσες: «Είσαι θεός, ποτές μου δεν άκουσα τόσο θείο λόγο!»
Επηρεασμένος από αυτή τη θεωρία ο Καζαντζάκης γράφει στην «Αναφορά στον Γκρέκο»:
«Ο χρόνος, συλλογίστηκες είναι απεριόριστος, η ύλη είναι περιορισμένη. Αναγκαστικά λοιπόν θα ’ρθει πάλι στιγμή που όλοι ετούτοι οι συνδυασμοί της ύλης θα ξαναγεννηθούν οι ίδιοι, οι απαράλλαχτοι. Ύστερα από χιλιάδες αιώνες ένας άνθρωπος σαν και μένα, εγώ ο ίδιος, θα σταθώ πάλι στο βράχο τούτον τον ίδιο και θα ξανάβρω την ίδια ιδέα. Κι όχι μονάχα μια φορά, αναρίθμητες φορές. Καμιά λοιπόν ελπίδα το μελλούμενο να ’ναι καλύτερο, καμιά σωτηρία. Πάντα οι ίδιοι, απαράλλαχτοι, θα στριφογυρίζουμε στον τροχό του χρόνου. Και τα πιο εφήμερα καταντούν έτσι αιώνια, κι η πιο ασήμαντη πράξη παίρνει ανυπολόγιστη πια σημασία…..“
Και ο Κούντερα στην «Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι» παρατηρεί:
«Στην θεωρία της «αιώνιας επιστροφής» ο Νίτσε αναδεικνύει τη σημασία του «είναι του γίγνεσθαι» και της κυκλικής του αναγκαιότητας. Ο κόσμος του Νίτσε μπορεί να θεωρηθεί ένα ομοίωμα, ένα αντίγραφο που αναπαράγεται στο διηνεκές: «επειδή σε κάθε στιγμή είναι επανάληψη, ομοίωμα πραγμάτων που συνέβησαν ήδη απεριόριστες φορές». Ή όπως αναφέρεται κάπου αλλού: 'Εάν το σύμπαν είχε μια θέση ισορροπίας, εάν το γίγνεσθαι είχε κάποιο σκοπό ή μια τελική κατάσταση, θα τα είχε ήδη πετύχει'.
Ό,τι αποκλείεται από την «αιώνια επιστροφή» ό,τι δεν ξαναγυρνά, είναι αυτό που προσπαθεί να τεθεί ως μοναδικό μοντέλο, ως πρωτότυπο «εκτός χρόνου», ως αυτό που διακρίνει το γνήσιο από το αντίγραφο.
Αξίζει να σημειώσουμε πως η «Θεωρία της Αιώνιας Επιστροφής» του Νίτσε έχει και επιστημονικές βάσεις πάνω στο «Θεώρημα της Επανάληψης» του Γάλλου μαθηματικού Henri Poincaré το «θεώρημα επανάληψης», σύμφωνα με το οποίο:
«Ένα σύστημα πεπερασμένης ενέργειας, περιορισμένο σε έναν πεπερασμένο όγκο, μετά από ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, επιστρέφει στην αρχική του κατάσταση».
Εφόσον έτσι ο αριθμός των συστατικών του σύμπαντος είναι πεπερασμένος, αυτό μπορεί να σχηματίσει πεπερασμένο μόνον πλήθος διαφορετικών συνδυασμών. Αφού σχηματιστούν έτσι όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί, τα συστατικά του σύμπαντος επιστρέφουν «αναγκαστικά» κάποτε στην αρχική τους κατάσταση. Και αυτό συμβαίνει άπειρες φορές, εφόσον έχουμε στη διάθεσή μας άπειρο χρόνο…
Σύμφωνα με το θεώρημα Poincaré ένα σύστημα θα μπορούσε να επιστρέψει στην αρχική του κατάσταση χωρίς να παραβιάζεται ο 2ος νόμος της θερμοδυναμικής, όπως ίσως θεωρήσουν λανθασμένα μερικοί ότι γίνεται.
Από τη μεριά του ο γνωστός «πλατωνιστής» βρετανός μαθηματικός και φυσικός Roger Penrose σύμφωνα με μια καινούρια θεωρία του με βάση μια λεπτομερέστερη ανάλυση της ακτινοβολίας υποβάθρου από τη «Μεγάλη Έκρηξη» που δημιούργησε το σύμπαν , ο χώρος και ο χρόνος δεν δημιουργήθηκαν μαζί με το Big Bang, αλλά στην πραγματικότητα το σύμπαν μας ακολουθεί συνεχείς κύκλους «γέννησης» και «θανάτου», μέσα από μια αέναη διαδοχή φάσεων ή “Αιώνων”, υποστηρίζοντας έτσι την Ινδουιστική άποψη για τις «Μέρες» και «Νύχτες του Μπράχμα», κατά τις οποίες αντίστοιχα το σύμπαν είναι ενεργό και ανενεργό. Κάθε «Μέρα του Μπράχμα» ακολουθείται από μια «πραλάγια» ή διαδικασία διάλυσης και επαναπορρόφησης του σύμπαντος που οδηγεί στην λεγόμενη «Νύχτα του Μπράχμα» όπου το σύμπαν παραμένει ανεκδήλωτο και μόνον σα μια δυνατότητα. Από αυτήν, μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, το σύμπαν επαναδημιουργείται από το μηδέν και ακολουθεί μια νέα Ημέρα του Μπράχμα κ.ο.κ..
Σύμφωνα με τον Penrose το Big Bang δεν ήταν ένα και μοναδικό, όπως πιστεύει σήμερα η επιστήμη, αλλά υπήρξαν πολλά τέτοια Big Bang στη σειρά στην ιστορία του σύμπαντος και κάθε φορά ένας νέος «Aιώνας» ξεκινούσε. Ο Penrose πιστεύει ότι κάθε φορά, στο τέλος ενός «Aιώνα», το σύμπαν, μετά τη συνεχή επέκτασή του (διαστολή), γίνεται άπειρα μεγάλο και μετά μεταβαίνει στην επόμενη φάση (“Αιώνα”) της συστολής, οπότε γίνεται ξανά άπειρα μικρό, εκρήγνυται και πάλι με ένα νέο Big Bang, αρχίζει ξανά να επεκτείνεται κ.ο.κ., σε μια κυκλική διαδοχή συμπάντων.
Τελειώνουμε αναφερόμενοι στο βιβλίο του Πήτερ Ουσπένσκυ «Η Παράξενη Ζωή του Ιβάν Οοσοκίν», όπου δίνεται μια όμορφη μυθιστορηματική περιγραφή της Θεωρίας της Αιώνιας Επιστροφής του Νίτσε. Σε αυτό πρωταγωνιστής Ιβάν Οσοκίν κάνει απεγνωσμένες προσπάθειες να διορθώσει τα σφάλματά του, όταν του δίνεται, με τη βοήθεια ενός μάγου, να ξαναζήσει το παρελθόν του. Ο τίτλος του βιβλίου παράγεται από την εμπειρία του Ιβάν Οσοκίν στη νέα ζωή του, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, αλλά με τη γνώση τώρα των προηγούμενων λαθών του για να μην τα επαναλάβει. Ο τίτλος όμως αυτός είναι τελικά ειρωνικός, διότι παρόλη την γνώση και ανάμνηση των λαθών του, ο Οσοκίν στη νέα του ζωή επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη όμοια και απαράλλακτα και η νέα του ζωή είναι τελικά ένα ακριβές αντίτυπο της προηγούμενης, χωρίς καμιά διαφορά απ’ αυτήν! Διατηρώντας τη μηχανική συμπεριφορά του, παρόλη τη δυαντότητα της ανάμνησής των προηγούμενων λαθών του, ο Οσοκίν τα επαναλαμβάνει ταυτόσημα και ακέραια. Τελικά είναι πλήρως εγκλωβισμένος: όσες φορές και να του δινόταν η ευκαιρία να ξαναζήσει τη ζωή του, θα τη ζούσε ακριβώς όπως την έζησε! Η μηχανικότητα δημιουργεί ύπνωση και ένα φαύλο κύκλο που εγκλωβίζει τη συνείδηση. Η μόνη διέξοδος από τη μηχανικότητα, την ύπνωση και τον φαύλο κύκλο, είναι η Αφύπνιση, αλλιώς τα πράγματα θα επαναλαμβάνονται μάταια, ανούσια και φαύλα!
