Ελέγχοντας τον ψυχισμό μας, θωρακίζουμε την υγεία
του οργανισμού μας και σε ορισμένες περιπτώσεις σώζουμε ακόμα και την
ίδια μας τη ζωή.
Μπορεί ο θυμός να ευθύνεται για τους πόνους στη μέση, η
μοναξιά να ανεβάζει την πίεση και η απαισιοδοξία να αυξάνει την
πιθανότητα εγκεφαλικού; Το σώμα μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον
ψυχισμό μας, ξεκαθαρίζουν οι ειδικοί. Παρόλο, λοιπόν, που τα
συναισθήματά μας δεν γίνονται αντιληπτά με τα τεχνολογικά εξελιγμένα
εργαλεία της ιατρικής, όπως μια ακτινογραφία ή μια μαγνητική τομογραφία,
είναι πολύ πιθανό να επηρεάζουν την υγεία μας, αλλά και τα ίδια μας τα
όργανα. Ας δούμε πώς.
Το πρόβληµα: Θυµός
Ο κίνδυνος: Όταν θυμώνουμε πολύ,
μπορεί να επιβαρυνθεί ο πόνος στη μέση μας, σύμφωνα με έρευνα που
δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Pain» της Διεθνούς Ένωσης για τη Μελέτη του
Πόνου (IASP). Ο επικεφαλής της έρευνας, δρ. Stephen Bruehl, εξηγεί ότι,
σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, ο θυμός σχετίζεται με την
ευαισθησία μας απέναντι στον πόνο στη μέση. (Δείτε περισσότερα στο 1
Η λύση: Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα. Η υπερβολική έντασή του όμως ή η καταπίεσή του μπορεί να μας επηρεάσει αρνητικά και να εκφραστεί με ψυχοσωματικούς πόνους (όπως π.χ. στη μέση). Πρέπει, λοιπόν, να ανακαλύψουμε πιο υγιείς τρόπους έκφρασης του θυμού μας. Για παράδειγμα, αντί να εκραγούμε, είναι προτιμότερο να πούμε στον εαυτό μας: «Έχω θυμώσει τώρα με αυτό που συμβαίνει. Τι ακριβώς με ενόχλησε και πώς μπορώ να το αντιμετωπίσω; Θα με εξυπηρετήσει αν αφήσω τον θυμό μου να κορυφωθεί ή αν τον κρύψω, ή μήπως με την έντονη φόρτιση που προκαλείται και στις δύο περιπτώσεις το μόνο που καταφέρνω είναι να πιέζω τον εαυτό μου;».
Το πρόβληµα: Μοναξιά Ο κίνδυνος: Το αίσθημα της μοναξιάς συμβάλλει στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι οι άνθρωποι που ένιωθαν μοναξιά για μεγάλο χρονικό διάστημα παρουσίαζαν αυξημένα επίπεδα πίεσης μέσα σε διάστημα 4 χρόνων, συγκριτικά με άτομα που ήταν ικανοποιημένα με την κοινωνική τους ζωή. Η επικεφαλής μάλιστα της έρευνας, Louise Hawkley, δήλωσε ότι δεν αρκεί να έχουμε μεγάλο κοινωνικό δίκτυο, αλλά πρέπει να νιώθουμε και ικανοποιημένοι από τις σχέσεις μας προκειμένου να μην αισθανόμαστε μοναξιά.
Η λύση: Για πολλούς ανθρώπους η μοναξιά είναι ένα ανυπόφορο συναίσθημα. Ακόμα και αν βρίσκονται ανάμεσα σε πολλά άτομα, μπορεί να νιώθουν μόνοι ή εγκαταλελειμμένοι. Το συναίσθημα αυτό μπορεί να συνδέεται με θλίψη ή άγχος, που συχνά οδηγεί σε έντονες διακυμάνσεις της πίεσης. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να αναρωτηθούμε τι σημαίνει για εμάς η μοναξιά και πώς μπορούμε να την αντιληφθούμε από μια πιο θετική σκοπιά. Το να είμαστε μόνοι μας, για παράδειγμα, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι μας έχουν εγκαταλείψει. Μπορεί να αποτελεί απλώς μια ευκαιρία για ξεκούραση και για απόλαυση του αισθήματος της ελευθερίας.
Το πρόβληµα: Burn-out Ο κίνδυνος: Ατελείωτες ώρες μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή; Η υπερβολική εργασία δεν έχει επίπτωση μόνο στην ψυχική, αλλά και στη σωματική μας υγεία. Σύμφωνα με ισραηλινή έρευνα, που πραγματοποιήθηκε σε 677 εργαζομένους (άνδρες και γυναίκες), όσοι πάσχουν από σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (burn-out) έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν διαβήτη τύπου 2.
Η λύση: Η καλύτερη λύση είναι σαφώς η αναθεώρηση εκ μέρους μας του νοήματος της εργασίας και ο επαναπροσδιορισμός των προσδοκιών μας από αυτήν. Πρακτικά, μπορούμε να κάνουμε συχνά διαλείμματα κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ είναι επίσης βοηθητικό να εμπλεκόμαστε σε ευχάριστες δραστηριότητες μετά το πέρας του ωραρίου, από όπου θα εισπράττουμε χαρά και χαλάρωση, όπως και το να προγραμματίζουμε σύντομες διακοπές, όπου πραγματικά θα αποκοβόμαστε από το εργασιακό περιβάλλον. Time out
Χαλαρώνοντας με τη γιόγκα, το πιλάτες, τη μουσική, το διάβασμα ενός καλού βιβλίου ή περιοδικού κάνουμε ένα διάλειμμα από την καθημερινότητα, που μας βοηθάει να ηρεμήσουμε, να διαχειριστούμε τον θυμό μας, να αδειάσουμε το μυαλό μας από τις έγνοιες και να νιώσουμε πιο αισιόδοξοι.
Το πρόβληµα: Απαισιοδοξία Ο κίνδυνος: Τα απαισιόδοξα άτομα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν εγκεφαλικό, σύμφωνα με ευρωπαϊκή μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 23.216 ενηλίκων, ηλικίας 20-54 ετών, τους οποίους παρακολούθησαν οι επιστήμονες για διάστημα 7 ετών. Η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι λιγότερο απαισιόδοξοι άνθρωποι είχαν 48% λιγότερες πιθανότητες να πάθουν εγκεφαλικό. Ο μηχανισμός που κρύβεται πίσω από τον συσχετισμό απαισιοδοξίας και εγκεφαλικού επεισοδίου δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί, αλλά θεωρείται ότι έχει να κάνει τόσο με βιολογικούς όσο και με περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Η λύση: Όταν είμαστε απαισιόδοξοι, αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις με έναν αρνητικό τρόπο σκέψης και ένα αίσθημα απελπισίας που μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Για να το αντιμετωπίσουμε, ας προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε αντικειμενικά τις συνέπειες των καταστάσεων και να σκεφτόμαστε με τη λογική και όχι με το συναίσθημα.
Το πρόβληµα: Άγχος Ο κίνδυνος: Αρκετοί επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να διερευνήσουν το κατά πόσον το στρες μπορεί να προκαλέσει άνοια. Σουηδοί ειδικοί μελέτησαν 1.500 γυναίκες για 35 χρόνια και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όσες από τις συμμετέχουσες βίωναν επαναλαμβανόμενες περιόδους έντονου άγχους κατά τη μέση ηλικία τους είχαν 65% περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν αργότερα άνοια, συγκριτικά με τις υπόλοιπες. Επίσης, σκοτσέζοι ερευνητές που έκαναν μελέτες σε ζώα πιστεύουν ότι ο συσχετισμός μεταξύ άγχους και άνοιας οφείλεται στις ορμόνες που απελευθερώνει το σώμα ως αντίδραση στο στρες, οι οποίες αλληλεπιδρούν με τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Η λύση: Για να προστατευτούμε από τις αρνητικές επιπτώσεις του άγχους στη σωματική και την ψυχική μας υγεία, πρέπει να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται στη ζωή μας. Το άγχος δεν προκαλείται αυτόματα, ούτε οφείλεται στα γεγονότα. Νιώθουμε άγχος όταν σκεφτόμαστε αρνητικά ή ερμηνεύουμε ως καταστροφικά τα γεγονότα, όταν θεωρούμε τον εαυτό μας ευάλωτο και αδύναμο ή όταν πιστεύουμε ότι ο κόσμος είναι επικίνδυνος. Για να αντιμετωπίσουμε, λοιπόν, το στρες, πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Οι τεχνικές χαλάρωσης, όπως ο χορός, ένας περίπατος ή ο έλεγχος της αναπνοής μας, είναι εξαιρετικά βοηθητικές στην προσπάθειά μας να περιορίσουμε το αίσθημα του άγχους στο σώμα μας.
Η λύση: Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα. Η υπερβολική έντασή του όμως ή η καταπίεσή του μπορεί να μας επηρεάσει αρνητικά και να εκφραστεί με ψυχοσωματικούς πόνους (όπως π.χ. στη μέση). Πρέπει, λοιπόν, να ανακαλύψουμε πιο υγιείς τρόπους έκφρασης του θυμού μας. Για παράδειγμα, αντί να εκραγούμε, είναι προτιμότερο να πούμε στον εαυτό μας: «Έχω θυμώσει τώρα με αυτό που συμβαίνει. Τι ακριβώς με ενόχλησε και πώς μπορώ να το αντιμετωπίσω; Θα με εξυπηρετήσει αν αφήσω τον θυμό μου να κορυφωθεί ή αν τον κρύψω, ή μήπως με την έντονη φόρτιση που προκαλείται και στις δύο περιπτώσεις το μόνο που καταφέρνω είναι να πιέζω τον εαυτό μου;».
Το πρόβληµα: Μοναξιά Ο κίνδυνος: Το αίσθημα της μοναξιάς συμβάλλει στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι οι άνθρωποι που ένιωθαν μοναξιά για μεγάλο χρονικό διάστημα παρουσίαζαν αυξημένα επίπεδα πίεσης μέσα σε διάστημα 4 χρόνων, συγκριτικά με άτομα που ήταν ικανοποιημένα με την κοινωνική τους ζωή. Η επικεφαλής μάλιστα της έρευνας, Louise Hawkley, δήλωσε ότι δεν αρκεί να έχουμε μεγάλο κοινωνικό δίκτυο, αλλά πρέπει να νιώθουμε και ικανοποιημένοι από τις σχέσεις μας προκειμένου να μην αισθανόμαστε μοναξιά.
Η λύση: Για πολλούς ανθρώπους η μοναξιά είναι ένα ανυπόφορο συναίσθημα. Ακόμα και αν βρίσκονται ανάμεσα σε πολλά άτομα, μπορεί να νιώθουν μόνοι ή εγκαταλελειμμένοι. Το συναίσθημα αυτό μπορεί να συνδέεται με θλίψη ή άγχος, που συχνά οδηγεί σε έντονες διακυμάνσεις της πίεσης. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να αναρωτηθούμε τι σημαίνει για εμάς η μοναξιά και πώς μπορούμε να την αντιληφθούμε από μια πιο θετική σκοπιά. Το να είμαστε μόνοι μας, για παράδειγμα, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι μας έχουν εγκαταλείψει. Μπορεί να αποτελεί απλώς μια ευκαιρία για ξεκούραση και για απόλαυση του αισθήματος της ελευθερίας.
Το πρόβληµα: Burn-out Ο κίνδυνος: Ατελείωτες ώρες μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή; Η υπερβολική εργασία δεν έχει επίπτωση μόνο στην ψυχική, αλλά και στη σωματική μας υγεία. Σύμφωνα με ισραηλινή έρευνα, που πραγματοποιήθηκε σε 677 εργαζομένους (άνδρες και γυναίκες), όσοι πάσχουν από σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (burn-out) έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν διαβήτη τύπου 2.
Η λύση: Η καλύτερη λύση είναι σαφώς η αναθεώρηση εκ μέρους μας του νοήματος της εργασίας και ο επαναπροσδιορισμός των προσδοκιών μας από αυτήν. Πρακτικά, μπορούμε να κάνουμε συχνά διαλείμματα κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ είναι επίσης βοηθητικό να εμπλεκόμαστε σε ευχάριστες δραστηριότητες μετά το πέρας του ωραρίου, από όπου θα εισπράττουμε χαρά και χαλάρωση, όπως και το να προγραμματίζουμε σύντομες διακοπές, όπου πραγματικά θα αποκοβόμαστε από το εργασιακό περιβάλλον. Time out
Χαλαρώνοντας με τη γιόγκα, το πιλάτες, τη μουσική, το διάβασμα ενός καλού βιβλίου ή περιοδικού κάνουμε ένα διάλειμμα από την καθημερινότητα, που μας βοηθάει να ηρεμήσουμε, να διαχειριστούμε τον θυμό μας, να αδειάσουμε το μυαλό μας από τις έγνοιες και να νιώσουμε πιο αισιόδοξοι.
Το πρόβληµα: Απαισιοδοξία Ο κίνδυνος: Τα απαισιόδοξα άτομα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν εγκεφαλικό, σύμφωνα με ευρωπαϊκή μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 23.216 ενηλίκων, ηλικίας 20-54 ετών, τους οποίους παρακολούθησαν οι επιστήμονες για διάστημα 7 ετών. Η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι λιγότερο απαισιόδοξοι άνθρωποι είχαν 48% λιγότερες πιθανότητες να πάθουν εγκεφαλικό. Ο μηχανισμός που κρύβεται πίσω από τον συσχετισμό απαισιοδοξίας και εγκεφαλικού επεισοδίου δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί, αλλά θεωρείται ότι έχει να κάνει τόσο με βιολογικούς όσο και με περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Η λύση: Όταν είμαστε απαισιόδοξοι, αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις με έναν αρνητικό τρόπο σκέψης και ένα αίσθημα απελπισίας που μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Για να το αντιμετωπίσουμε, ας προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε αντικειμενικά τις συνέπειες των καταστάσεων και να σκεφτόμαστε με τη λογική και όχι με το συναίσθημα.
Το πρόβληµα: Άγχος Ο κίνδυνος: Αρκετοί επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να διερευνήσουν το κατά πόσον το στρες μπορεί να προκαλέσει άνοια. Σουηδοί ειδικοί μελέτησαν 1.500 γυναίκες για 35 χρόνια και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όσες από τις συμμετέχουσες βίωναν επαναλαμβανόμενες περιόδους έντονου άγχους κατά τη μέση ηλικία τους είχαν 65% περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν αργότερα άνοια, συγκριτικά με τις υπόλοιπες. Επίσης, σκοτσέζοι ερευνητές που έκαναν μελέτες σε ζώα πιστεύουν ότι ο συσχετισμός μεταξύ άγχους και άνοιας οφείλεται στις ορμόνες που απελευθερώνει το σώμα ως αντίδραση στο στρες, οι οποίες αλληλεπιδρούν με τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Η λύση: Για να προστατευτούμε από τις αρνητικές επιπτώσεις του άγχους στη σωματική και την ψυχική μας υγεία, πρέπει να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται στη ζωή μας. Το άγχος δεν προκαλείται αυτόματα, ούτε οφείλεται στα γεγονότα. Νιώθουμε άγχος όταν σκεφτόμαστε αρνητικά ή ερμηνεύουμε ως καταστροφικά τα γεγονότα, όταν θεωρούμε τον εαυτό μας ευάλωτο και αδύναμο ή όταν πιστεύουμε ότι ο κόσμος είναι επικίνδυνος. Για να αντιμετωπίσουμε, λοιπόν, το στρες, πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Οι τεχνικές χαλάρωσης, όπως ο χορός, ένας περίπατος ή ο έλεγχος της αναπνοής μας, είναι εξαιρετικά βοηθητικές στην προσπάθειά μας να περιορίσουμε το αίσθημα του άγχους στο σώμα μας.
1 Όταν το σώμα θυμώνει!
Mπορεί εμείς να μη μοιάζουμε στα καρτούν που βγάζουν καπνούς από τα αφτιά
και το κεφάλι τους γυρίζει σαν σβούρα, ωστόσο όταν η οργή σωματοποιείται προκαλεί αλλαγές
στη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού. Ποιες είναι αυτές;
οι λαϊκές αυτές ρήσεις πιθανότατα δεν το έχουμε σκεφτεί. Ο θυμός, που σε μικρές δόσεις είναι απαραίτητος στη ζωή μας, όταν γίνεται καθημερινό φαινόμενο έχει αρνητικές συνέπειες για το σώμα μας. Και μπορεί εμείς να μη μοιάζουμε στα καρτούν που βγάζουν καπνούς από τα αφτιά
και το κεφάλι τους γυρίζει σαν σβούρα, ωστόσο όταν η οργή σωματοποιείται προκαλεί αλλαγές
στη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού. Ποιες είναι αυτές;
1. Μνήµη
Όταν χάνουμε την ψυχραιμία μας, καταστέλλεται η δραστηριότητα περιοχών στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου οι οποίες αφορούν τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, τη συγκέντρωση, την αναστολή και την ορθολογική σκέψη. Η αλλαγή αυτή μας επιτρέπει να αντιδρούμε γρήγορα, αλλά ταυτόχρονα παρεμβαίνει και στην ικανότητά μας να εκτελούμε δύσκολες πνευματικές εργασίες και να προσαρμοζόμαστε σε κοινωνικές συμπεριφορές. Αυτός είναι και ο λόγος που μερικές φορές τα ξεσπάσματα του θυμού είναι άγρια.
2. Καρδιά
Κάθε φορά που βρισκόμαστε εκτός εαυτού, οι παλμοί της αυξάνονται και η αρτηριακή πίεση ανεβαίνει κατακόρυφα. Οι παράγοντες αυτοί βλάπτουν το καρδιαγγειακό σύστημα και αυξάνουν τον κίνδυνο κολπικής μαρμαρυγής, που ενοχοποιείται για την πρόκληση εγκεφαλικού. Ωστόσο, εξίσου αρνητικό είναι και το να μην εκφράζουμε τον θυμό μας, καθώς έρευνα σουηδών επιστημόνων έδειξε ότι όσοι απέφευγαν τη σύγκρουση αντιμετώπιζαν διπλάσιο κίνδυνο να υποστούν καρδιακή προσβολή σε σχέση με εκείνους που εκδήλωναν ελεύθερα τον θυμό τους. Υπεύθυνες για το γεγονός αυτό θεώρησαν οι ερευνητές τις επανειλημμένες αυξήσεις της πίεσης, που σταδιακά επιβαρύνει το καρδιαγγειακό σύστημα.
3. Πνεύµονες
Οι εκρήξεις θυμού κάνουν κακό στους πνεύμονες, ισχυρίζονται ερευνητές της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Οι ειδικοί εξέτασαν τα επίπεδα θυμού και τη δύναμη των πνευμόνων σε εθελοντές και τα αποτελέσματα έδειξαν πως όσοι είχαν υψηλότερη «βαθμολογία» στην κλίμακα θυμού παρουσίαζαν περισσότερα ή πιο έντονα αναπνευστικά προβλήματα. Εκτιμούν δε ότι αυτό ίσως να οφείλεται στις ορμόνες του στρες, που πιθανότατα αυξάνουν τη φλεγμονή στον οργανισμό, προκαλώντας ακόμα και βλάβες στους ιστούς.
4. Δέρµα
Ο θυμός μπορεί να έχει ως συνέπεια την υπερβολική λιπαρότητα του δέρματος ή ακόμα και την εμφάνιση εξανθημάτων. Επίσης, αυξάνονται οι πιθανότητες να εμφανίσουμε δερματίτιδα, με κοκκινίλες και ξεφλούδισμα γύρω από τη μύτη ή ανάμεσα στα φρύδια.
5. Ανοσοποιητικό
Ο θυμός -ένα είδος στρες για τον οργανισμό- καταστέλλει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού σε μεγάλο βαθμό και τα υψηλά επίπεδα ορμονών του στρες, όπως η κορτιζόλη, επηρεάζουν την ικανότητα αντίστασής μας σε μολύνσεις. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξαν επιστήμονες του Χάρβαρντ, που ζήτησαν από υγιείς ανθρώπους να επικεντρωθούν σε δύο συναισθήματα, τον θυμό και τη συμπόνια, και στη συνέχεια μέτρησαν τα επίπεδα ανοσοσφαιρίνης (η πρώτη γραμμή άμυνας του οργανισμού) στο αίμα τους. Στην πρώτη περίπτωση παρατηρήθηκε καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ αντίθετα στη δεύτερη τα επίπεδα της ανοσοσφαιρίνης αυξήθηκαν σημαντικά.
6. Στοµάχι
Τα συναισθήματά μας συνδέονται στενά με το στομάχι μας και δεν είναι μόνο ο έρωτας που περνάει από αυτό, αλλά και ο θυμός. Όταν θυμώνουμε, οι συσπάσεις στο στομάχι αυξάνονται, με αποτέλεσμα να πονάμε, ενώ αντίθετα περιορίζεται η κινητικότητα του εντέρου, που οδηγεί σε δυσκοιλιότητα.
7. Ήπαρ
Από την αρχαιότητα το ήπαρ θεωρείται η έδρα του θάρρους, του θυμού και του φόβου και στην κινεζική ιατρική συνδέεται με την ευερεθιστότητα και τον θυμό. Αν και σαφής σύνδεση ανάμεσα στα δύο δεν έχει ακόμα αποδειχτεί, εντούτοις φαίνεται ότι ο θυμός μπορεί να προκαλέσει αύξηση των ηπατικών ενζύμων.
Θυµός & πληγές
Κάθε φορά που θυμώνουμε επιβραδύνουμε τους επουλωτικούς μηχανισμούς του οργανισμού. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Οχάιο ζήτησαν από 98 υγιείς εθελοντές να υποστούν μικρά εγκαύματα για να εξεταστεί ο χρόνος επούλωσής τους. Όπως αποδείχτηκε, η πληγή όσων δεν μπορούσαν να ελέγξουν τον θυμό τους επουλωνόταν πιο αργά σε σχέση με όσους μετά από ένα άσχημο γεγονός ήταν και πάλι αισιόδοξοι.
