Η διάθεσή μας σε μεγάλο βαθμό
καθορίζεται από νευροχημικούς παράγοντες. Κατανοώντας τις βασικές
λειτουργίες των χημικών ουσιών που επηρεάζουν άμεσα την ψυχολογική μας
διάθεση, θα είμαστε σε θέση να ενισχύσουμε τη δράση τους και να
αποφύγουμε τη χρήση άλλων ανεπιθύμητων ουσιών με πολλές παρενέργειες.
1. Ντοπαμίνη (Αγκαλιάζοντας έναν καινούργιο στόχο)
Η
προσμονή ανταμοιβής και επιβράβευσης ενεργοποιεί την έκλυση ντοπαμίνης.
Όταν ένα λιοντάρι κυνηγάει μια γαζέλα, η ντοπαμίνη του βρίσκεται σε
έξαρση απελευθερώνοντας την απαραίτητη ενέργεια για να κατορθώσει να την
πιάσει. Οι πρόγονοί μας πλημμύριζαν από ντοπαμίνη όταν έβρισκαν κάποια
πηγή με νερό. Το θετικό συναίσθημα βρισκόταν σε έξαρση πριν ακόμα πιουν
από αυτή την πηγή. Η ανίχνευση σημαδιών ύπαρξης νερού ή η μυρωδιά μιας
γαζέλας θέτει αυτόματα σε λειτουργία τη ντοπαμίνη. Η προσμονή
επιβράβευσης ενεργοποιεί θετικά συναισθήματα στον εγκέφαλο των
θηλαστικών και απελευθερώνει την ενέργεια που χρειάζονται για να
κατακτήσουν την ανταμοιβή.
Η
ντοπαμίνη επικεντρώνει την προσοχή μας σε πράγματα που ανταποκρίνονται
στις ανάγκες μας.Το πως καθορίζονται οι ανάγκες μας, εξαρτάται από το
μοναδικό τρόπο που ζει ο καθένας από εμάς. Κάθε φορά που εκλύθηκε
ντοπαμίνη στο νεανικό μας παρελθόν οδήγησε στη σύναψη νευρώνων στον
εγκέφαλο. Κατά την ενηλικίωση, είμαστε πλέον φτιαγμένοι να
ανταποκριθούμε στις ανάγκες μας με τέτοιον τρόπο, ώστε να νιώθουμε καλά
όπως ακριβώς νιώθαμε στο παρελθόν.
Η ντοπαμίνη ωθεί προς την αναζήτηση είτε
ενός πτυχίου Ιατρικής είτε μίας θέσης πάρκινγκ. Επίσης, ωθεί προς την
εμμονή στο κυνήγι πραγμάτων που ικανοποιούν τις ανάγκες μας, όπως ένα
ανοιχτό μπαρ τις πρώτες πρωινές ώρες, το επόμενο επίπεδο σε ένα
ηλεκτρονικό παιχνίδι ή το να βρεις τροφή για το παιδί σου.
Μπορούμε να ενισχύσουμε τα επίπεδα
ντοπαμίνης και καλής διάθεσης χωρίς συμπεριφορές που να βλάπτουν τον
εαυτό μας. Αρκεί να θέσουμε έναν καινούργιο στόχο και να είμαστε
συνεπείς ως προς τα μικρά καθημερινά βήματα που απαιτούνται για την
πραγματοποίησή του. Ο εγκέφαλος μας θα μας ανταμείψει με μικρές δόσεις
ντοπαμίνης κατά την ολοκλήρωση του κάθε μικρού σκαλοπατιού.
2. Σεροτονίνη (Πιστεύοντας στον εαυτό μας)
Η
αυτοπεποίθηση και η σιγουριά ενεργοποιούν την έκλυση σεροτονίνης. Οι
πίθηκοι προσπαθούν να αγκαλιάζουν ο ένας τον άλλο καθώς έτσι διεγείρεται
η σεροτονίνη. Το ίδιο και οι άνθρωποι. Ο εγκέφαλος που έχουμε
κληρονομήσει επιβραβεύει την κοινωνική κυριαρχία, καθώς αυτό προωθεί τα
γονίδια μας σύμφωνα με τους κανόνες της φύσης. Η αίσθηση σεβασμού από
τον κοινωνικό μας περίγυρο δημιουργεί θετικά συναισθήματα και
απελευθερώνει σεροτονίνη. Ο εγκέφαλος μας αναζητά πολλά από αυτά τα
συναισθήματα επαναλαμβάνοντας συμπεριφορές που οδήγησαν στην έκκριση
σεροτονίνης στο παρελθόν. Ο σεβασμός που δεχτήκαμε στα νιάτα μας
διαμόρφωσε νευρολογικές οδούς, οι οποίες μας υποδεικνύουν πως να
αντλήσουμε σεβασμό και ως ενήλικες.
Πολλές φορές, οι άνθρωποι αναζητούν το
σεβασμό με τρόπους που υπονομεύουν τημακροπρόθεσμη ευημερία τους. Προς
την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, σημαντική είναι η ανάπτυξη
πίστης στις δικές μας αξίες. Οι άνθρωποι γύρω μας πιθανότατα μας
σέβονται χωρίς να μας το δείχνουν ανοιχτά. Καλό είναι να εστιάζουμε σε
αυτό, παρά να ψάχνουμε ποιοι και γιατί δεν μας σέβονται. Εστιάζοντας
κανείς στις αποτυχίες του, ρίχνει αυτόματα τα επίπεδα σεροτονίνης στον
εγκέφαλο. Όλοι έχουμε επιτυχίες και αποτυχίες. Πολύ καλό είναι να
συνηθίσουμε να εστιάζουμε στις νίκες μας. Ειδάλλως, θα υποφέρουμε από
την απουσία σεροτονίνης.
3. Ωκυτοκίνη (Χτίζοντας συνειδητά εμπιστοσύνη)
Η
εμπιστοσύνη ενεργοποιεί την έκλυση ωκυτοκίνης. Τα θηλαστικά ακολουθούν
το κοπάδι καθώς έχουν κληρονομήσει έναν εγκέφαλο που απελευθερώνει
ωκυτοκίνη όταν συμβαίνει αυτό. Τα ερπετά δεν μπορούν να αντέξουν την
παρέα άλλων ερπετών και έτσι δεν είναι παράξενο το ότι απελευθερώνουν
ωκυτοκίνη μόνο κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής λειτουργίας.
Οι
κοινωνικοί δεσμοί βοηθούν τα θηλαστικά να προστατεύσουν τα νέα μέλη από
τα αρπακτικά ζώα. Η φυσική επιλογή χτίζει έναν εγκέφαλο που μας
επιβραβεύει με καλά συναισθήματα όταν ενισχύουμε τέτοιου είδους
κοινωνικούς δεσμούς. Πολλές φορές όμως η εμπιστοσύνη μας κλονίζεται. Το
να εμπιστευτούμε κάποιον αναξιόπιστο ίσως είναι κακό για την επιβίωσή
μας. Ο εγκέφαλος μας απελευθερώνει ''δυσάρεστες'' χημικές ενώσεις όταν
προδίδεται η εμπιστοσύνη μας. Το γεγονός αυτό ανοίγει νευρολογικά
μονοπάτια που μας υποδεικνύουν πότε πρέπει να αρνηθούμε μελλοντικά την
εμπιστοσύνη μας. Αρνούμενοι όμως συστηματικά την εμπιστοσύνη μας,
ρίχνουμε διαρκώς τα επίπεδα ωκυτοκίνης. Η λύση είναι να ενεργοποιήσουμε
τη συγκεκριμένη ορμόνη χτίζοντας συνειδητά εμπιστοσύνη. Να
δημιουργήσουμε ρεαλιστικές προσδοκίες που να μπορούν να ικανοποιηθούν
στις σχέσεις μας. Κάθε φορά που οι προσδοκίες μας ικανοποιούνται, ο
εγκέφαλός μας θα μας ανταμείψει με θετικά συναισθήματα. Συνεχή και μικρά
βήματα είναι ικανά να χτίσουν κυκλώματα απελευθέρωσης ωκυτοκίνης.
Εμπιστοσύνη, επαλήθευση και επανάληψη για να μπορέσουμε να αναπτύξουμε
εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στους άλλους.
4. Ενδορφίνη (Βρες χρόνο για άσκηση και γέλιο)
Ο
πόνος προκαλεί την έκκριση ενδορφίνης. Η ενδορφίνη προκαλεί ένα βαθύ
αίσθημα ευφορίας, το οποίο καλύπτει τον πόνο που συνοδεύει την
προσπάθεια. Στο ζωικό βασίλειο, η ενδορφίνη βοηθάει ένα πληγωμένο ζώο να
ξεφύγει από το θύτη του. Βοηθούσε τους προγόνους μας να τρέξουν προς
αναζήτηση βοήθειας όταν τραυματίζονταν. Η ενδορφίνη σχετίζεται άμεσα με
την επιβίωση και όχι με τη διασκέδαση. Αν είσαι γεμάτος ενδορφίνη όλη
την ώρα είναι δυνατό να αγγίξεις ένα πυρωμένο σίδερο ή να περπατήσεις με
σπασμένα πόδια. Η ενδορφίνη όμως πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο σε
επείγουσες καταστάσεις.
Το να προκαλέσεις ζημιά στον εαυτό σου
(π.χ αυτομαστίγωμα) για να διεγείρεις την έκλυση ενδορφίνης είναι μια
κακή στρατηγική από πρακτικής άποψης. Ευτυχώς, υπάρχουν δύο πιο ανώδυνοι
τρόποι για να πετύχουμε κάτι τέτοιο: το γέλιο και η άσκηση. Και οι δύο
τρόποι προκαλούν συσπάσεις στους μύες των σπλάχνων, προκαλώντας μία
μέσης ισχύος ροή ενδορφινών. Βέβαια, ένα γνήσιο γέλιο δεν μπορεί να
παραχθεί όταν το χρειάζεσαι. Όταν όμως πιστεύεις στη δύναμη του γέλιου
και της άσκησης, δημιουργείς αρκετές ευκαιρίες ώστε να ενεργοποιηθεί η
απελευθέρωση ενδορφίνης.
5. Κορτιζόλη (Επιβίωση και ύστερα ανάπτυξη)
Η
κορτιζόλη μας κάνει να αισθανόμαστε άσχημα. Προειδοποιεί τα ζώα σε
επείγουσες καταστάσεις, στις οποίες απειλείται η επιβίωση τους. Τα
άσχημα συναισθήματα που προκαλεί η δράση της κορτιζόλης θα είναι πάντοτε
παρόντα στη ζωή μας όσο απειλείται η επιβίωση μας από διάφορους
κινδύνους. Η κορτιζόλη τραβάει ιδιαίτερα την προσοχή μας όταν δεν
επικαλύπτεται από τις χημικές ουσίες της ευτυχίας, που αναφέραμε
προηγουμένως. Είναι δυνατόν να αισθάνεστε θλιμμένοι όταν πέφτουν απότομα
τα επίπεδα των ορμονών της ευτυχίας, ακόμα και όταν δεν υπάρχει κάποιο
αρπακτικό στην πόρτα σας.
Το
να επιδιώξουμε την απελευθέρωση ουσιών που προκαλούν ευφορία όταν
αισθανόμαστε άσχημα, με τη χρήση ναρκωτικών ή άλλων μεθόδων, ίσως είναι
η χειρότερη λύση απειλώντας ακόμα και τη ζωή μας. Θα χάσουμε τις
πληροφορίες που προσπαθεί να μας δώσει η κορτιζόλη, ενώ η χρήση ουσιών
είναι σίγουρο ότι θα εμφανίσει παρενέργειες. Αυτός ο φαύλος κύκλος
μπορεί να αποφευχθεί αν μάθουμε να δεχόμαστε τα κακά συναισθήματα από
την απουσία των ορμονών της ευτυχίας. Δε σημαίνει απαραίτητα ότι κάτι
πάει στραβά. Η κορτιζόλη είναι μέρος του μηχανισμού καθοδήγησης των
θηλαστικών παρακινώντας μας να προσεγγίζουμε τα ωφέλιμα για εμάς και να
αποφεύγουμε τους κινδύνους.
Χρειαζόμαστε ''λυπηρές ουσίες'' για να
μας προειδοποιούν ενόψει πιθανών κινδύνων που μας απειλούν, όπως
χρειαζόμαστε ''χαρούμενες ουσίες'' για να μας προειδοποιήσουν ενόψει
πραγμάτων και καταστάσεων που θα μας ωφελήσουν. Αν μάθουμε να
αποδεχόμαστε την κορτιζόλη μας, θα είμαστε πλέον ελεύθεροι από την
ανάγκη να την καλύψουμε με επώδυνα μέσα (αλκοόλ, ναρκωτικά). Θα
παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις και θα καταλήγουμε να ζούμε με
περισσότερες ''χαρούμενες ορμόνες''.
Φτιάχνοντας νέες χαρούμενες συνήθειες
Ο εγκέφαλος μας είναι στενά συνδεδεμένος
με τις εμπειρίες του παρελθόντος. Κάθε φορά που αυξάνεται η συγκέντρωση
των νευροχημικών ουσιών, οι νευρώνες δημιουργούν νέες συνδέσεις. Η
εμπειρία μας ουσιαστικά ενεργοποιεί την απελευθέρωση ''χαρούμενων
ουσιών'' με τον ίδιο τρόπο που απελευθερώθηκαν και στο παρελθόν.
Όταν είμαστε νέοι, οι νευρώνες μας
οικοδομούν νέες συνάψεις εύκολα. Μετά τα 18, δεν είναι τόσο εύκολο να
δημιουργηθούν νέες συνάψεις που να ενεργοποιούνται με καινούργιους
τρόπους. Χρειάζεται αρκετή επανάληψη. Μπορούμε δηλαδή να επιλέξουμε μία
χαρούμενη συνήθεια και να αρχίσουμε να την επαναλαμβάνουμε τακτικά. Με
την πάροδο του χρόνου, οι νέες μας συνήθειες θα μοιάζουν τόσο φυσικές
όσο αυτές που είχαμε από παιδιά. Και το πιο σημαντικό, θα έχουμε μείνει
μακριά από επικίνδυνες χημικές ουσίες.
~ Μετάφραση - Απόδοση: Βλαδίμηρος Νικολάκης
~ Loretta Graziano Breunin elsito.gr psychologytoday.com
via
