6.6 Πιθανά οφέλη από την υλοποίηση νοήμονων προγραμμάτων - Point of view

    • Εν τάχει

    Home επιστήμη περί ψυχής Χάρης Φουνταλής feature 6.6 Πιθανά οφέλη από την υλοποίηση νοήμονων προγραμμάτων

    6.6 Πιθανά οφέλη από την υλοποίηση νοήμονων προγραμμάτων



    Η παρούσα ανάρτηση ανήκει στο σύνολο των άρθρων του Χάρη Φουνταλή επί θεμάτων νοολογίας

    Στο βιβλίο I Am a Strange Loop, ο Hofstadter κάνει λόγο για “μικρές ψυχές”, και για “μεγαλύτερες ψυχές”. Εφόσον η έννοια “το Χ έχει ψυχή” δεν είναι άσπρη–μαύρη, δηλαδή εφόσον δεν είναι σωστό να λέμε οτι μια οντότητα ή έχει ψυχή απολύτως ή δεν έχει καθόλου, έπεται οτι υπάρχουν οντότητες με “πολύ μικρή ψυχή”, που είναι εκείνες με υποτυπωδώς αναπτυγμένο “εγώ”, όπως αυτό ενός νεογέννητου βρέφους, ή ενός ενήλικου πιθήκου. Ο Hofstadter μάλιστα, με αρκετό χιούμορ προτείνει και μια υποτιθέμενη κλίμακα, στην οποία τάχα θα μπορούσε να μετριέται το μέγεθος κάθε ψυχής. Τη δήθεν μονάδα μέτρησης αυτής της κλίμακας την ονομάζει “χάνεκερ” (“hunecker”), από τον James Hunecker, έναν Αμερικανό μουσικό και κριτικό μουσικής των αρχών του 20ού αιώνα, που είχε γράψει με θαυμασμό το εξής για ένα από τα έργα του Σοπέν: «Άνθρωποι με μικρή ψυχή, όσο ευλύγιστα δάχτυλα κι αν διαθέτουν, δεν πρέπει να επιχειρήσουν να εκτελέσουν το κομμάτι αυτό.» Αφού λοιπόν ο κύριος Hunecker έκανε διάκριση στο “μέγεθος ψυχής” που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος, τότε κι ο Hofstadter ονόμασε (αστειευόμενος πάντα) τη μονάδα μέτρησης ψυχών “χάνεκερ”. Έτσι λοιπόν, ένα κουνούπι ίσως έχει ψυχή με 0.0000001 χάνεκερ, ένα βρέφος 10 χάνεκερ, ένα παιδί προσχολικής ηλικίας 50 χάνεκερ — ή κάτι τέτοιο — κ’ ένας ενήλικος με σώας τας φρένας ας έχει ακριβώς 100 χάνεκερ, δηλαδή τη μέγιστη τιμή της παράξενης αυτής κλίμακας.
    Τώρα, προς τί ο λόγος περί “ψυχών με λίγα χάνεκερ” στο σημείο αυτό;
    Νομίζω πως αν πρόκειται ποτέ να δούμε κάποια οφέλη από την ύπαρξη νοήμονων προγραμμάτων, αυτό θα γίνει όταν φτιάξουμε μηχανές που η νοημοσύνη-τους (άρα και η ψυχή-τους) θα είναι “πάρα πολύ λίγων χάνεκερ”. Και νά γιατί:
    Φέρτε στο νου-σας το αρχαίο “Συμπόσιο”, έτσι όπως μας το περιγράφει ο Πλάτωνας. Στην αρχή, δυο γνωστοί μεταξύ-τους, ο Απολλόδωρος και ο Γλαύκων, βαδίζουν από το Φάληρο προς την Αθήνα, και στη διαδρομή ο Απολλόδωρος διηγείται τα οσα είχε ακούσει από τρίτον άνθρωπο, που είχε παρευρεθεί στο περίφημο Συμπόσιο. Αυτό ήταν ένα δείπνο στην οικία του Αγάθωνα, που ήταν ο νικητής ενός πρόσφατου διαγωνισμού θεατρικών συγγραφέων, και στο δείπνο αυτό παραβρέθηκαν μερικοί εκλεκτοί γνωστοί και φίλοι του Αγάθωνα, για να γιορτάσουν τη νίκη-του. Μεταξύ των συνδαιτημόνων ήσαν ο Σωκράτης, ο Αριστοφάνης, και μερικοί άλλοι. Ο καθένας-τους λοιπόν εκφωνεί έναν αυτοσχέδιο λόγο για να εξυμνήσει τον Έρωτα (είτε το θεό, ή το συναίσθημα, ή καί τα δύο). Την “παράσταση” φυσικά κλέβει ο Σωκράτης, που μιλά με λόγια που προκαλούν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, και είναι πολύ διαφορετικά από όλων των υπολοίπων. Κατά τη διάρκεια της φιλικής αυτής συνάθροισης, οι συνδαιτήμονες σερβίρονται με νερωμένο κρασί(*) από τους “παίδες”, τους δούλους και τις δούλες δηλαδή, που δεν μιλούν ποτέ, παρά μόνο υπηρετούν τις ανάγκες των “κυρίων-τους”. Αργότερα καταφθάνει στη συντροφιά ψιλομεθυσμένος κι ο Αλκιβιάδης με την παρέα-του, βγάζει κ’ εκείνος ένα λόγο — παρά το μεθύσι-του — και ένας-ένας πέφτουν αποκαμωμένοι για ύπνο — όλοι εκτός απ’ το Σωκράτη, που το κρασί φαίνεται να μην έχει καμία επίδραση επάνω-του. Τους βάζει λοιπόν όλους για ύπνο, οι δούλοι συγυρίζουν, κι ο Σωκράτης αναχωρεί για το Λύκειο (το αρχαίο γυμναστήριο στην περιοχή του Λύκειου Απόλλωνα).
    Ωραία η διήγηση αυτή του Πλάτωνα, ενδιαφέρουσα καί για το φιλοσοφικό, καί για το πολιτισμικό περιεχόμενό της, αλλά εμάς εδώ μας ενδιαφέρει από διαφορετική σκοπιά. Μας δίνει την αίσθηση του οτι οι άνθρωποι — κάποιοι άνθρωποι — εκείνη την εποχή και στη συγκεκριμένη κοινωνία, είχαν λύσει τα βιοποριστικά προβλήματά τους, και είχαν άφθονο χρόνο για να σκέφτονται και να φιλοσοφούν, να τρώνε και να πίνουν, χωρίς να έχουν την καθημερινή έγνοια της επιβίωσης. Φυσικά, αφού είχαν τους δούλους. Αυτοί οι «παίδες», που ο Πλάτωνας μας τους σκιαγραφεί στο παρασκήνιο, ήσαν υπεύθυνοι για όλη τη χειρωνακτική εργασία που απαιτούσε ένα συμπόσιο σαν κ’ εκείνο, και φυσικά όχι μόνο γι’ αυτό· ήσαν επίσης εκείνοι που θα όργωναν τα χωράφια, θα θέριζαν τον καρπό, θα ζύμωναν το ψωμί, θα τρυγούσαν τ’ αμπέλια, θα ετοίμαζαν το κρασί, θα έστρωναν τα τραπέζια, και θα έκαναν όλες τις απαραίτητες εργασίες ώστε να μπορούν οι κύριοί τους να μαζευτούν, να συζητήσουν, και να γράψουν άλλοι έργα θεατρικά, κι άλλοι φιλοσοφικά, που παρέμειναν σαν έργα κλασικά μέχρι τις μέρες-μας.
    Ένας από τους κύριους λόγους που άνθισαν οι τέχνες, η φιλοσοφία, και η προ-επιστήμη στην αρχαία Αθήνα ήταν οτι για πρώτη φορά κάποιοι άνθρωποι βρέθηκαν να είναι τελείως ελεύθεροι από το βάρος της επιβίωσης, και άφησαν το πνεύμα-τους να καρποφορήσει. Στο υπόβαθρο όμως της ελευθερίας-τους βρίσκονταν οι δούλοι. Χωρίς αυτούς, ο Αριστοφάνης αντί να γράφει κωμωδίες μπορεί να ζύμωνε το ψωμί-του για να ζήσει· κι ο Σωκράτης, αντί να γυρίζει από δω κι από κει εκνευρίζοντας αυτούς που νόμιζαν οτι κατείχαν τη γνώση, μπορεί να τρυγούσε αμπέλια και να πατούσε σταφύλια. Βέβαια δεν αρκούν οι δούλοι για ν’ ανθίσει το πνεύμα. Δούλοι υπήρχαν και στην αρχαία Ρώμη, όπου το πνεύμα άνθισε πολύ λίγο· όπως και στα φεουδαρχικά βασίλεια του Μεσαίωνα, όπου δεν άνθισε καθόλου. Αλλά πάντως, καί στη Ρώμη καί στην Κεντρική Ευρώπη του Μεσαίωνα, υπήρχε η αριστοκρατική τάξη, οι λεγόμενοι “ευγενείς”, που ζούσαν χωρίς να δουλεύουν. Δεν θα μπορούσαμε κ’ εμείς, ή έστω οι απόγονοί μας, να ζούμε χωρίς να δουλεύουμε;
    Εδώ λοιπόν έρχεται η σκέψη περί νοήμονων μηχανών. Αλλά οι μηχανές που θα έχουν αρκετή νοημοσύνη για να μας υπηρετούν, πρέπει να έχουν μια μικροσκοπική, σχεδόν μηδαμινή ψυχή, “πάρα πολύ λίγων χάνεκερ”, για να δανειστώ τη χιουμοριστική μονάδα του Hofstadter. Αλλιώς θα καταλήξουμε να έχουμε μια νέα ταξη δούλων! Αν ο αναγνώστης συμμερίζεται τα όσα έγραψα στο παρόν, αυτό που “μετράει” σ’ έναν άνθρωπο δεν είναι το σώμα-του, αλλά η ψυχή-του, το “εγώ-του”, το πνεύμα-του, η μνήμη του. Αυτό που τον κάνει το συγκεκριμένο άτομο δεν είναι το γεγονός οτι έχει κάποια συγκεκριμένα βιολογικά κύτταρα στο σώμα-του, αλλά το οτι έχει κάποιες συγκεκριμένες συνάψεις μεταξύ των νευρώνων-του, που περιέχουν όλη τη μνήμη που κάνει το συγκεκριμένο άτομο, με το συγκεκριμένο “εγώ”, και όχι με κάποιο άλλο. Ούτε καν ο ειδικός μηχανισμός των συνάψεων έχει σημασία. Θα μπορούσαμε, θεωρητικά, να αντιγράψουμε τη λειτουργία των συνάψεων αυτών σε έναν υπολογιστή, οπότε θα είχαμε τον ίδιο ανθρώπινο νου, το ίδιο άτομο δηλαδή, αλλά σε “νέο περιτύλιγμα”, με νέο, μηχανικό σώμα. Αν ο αναγνώστης βρίσκει προβληματική αυτήν την ιδέα, τότε ας επιχειρήσει το ίδιο πείραμα σκέψης με αυτό που περιέγραψα νωρίτερα: αντικαθιστούμε ένα κύτταρο του σώματός μας (π.χ., στο χέρι) με ένα μηχανικό· άλλαξε τίποτα; γίναμε “άλλος άνθρωπος”; όχι φυσικά· αντικαθιστούμε δεύτερο, τρίτο,... χιλιοστό κύτταρο· άλλαξε τίποτα; όχι, και ούτε πρόκειται να γίνουμε άλλα άτομα με την αντικατάσταση του σώματός μας — ούτε ακόμη και με την αντικατάσταση των νευρώνων του εγκεφάλου-μας. Αυτά όλα τα αναφέρω για να τονίσω το οτι ένα ρομπότ που έχει πλήρη νοητική ικανότητα, με πλούσιο συναισθηματικό κόσμο, και πλούσια μνήμη που αφορά την ύπαρξή του, το “εγώ-του”, έχει υποχρεωτικά και ψυχή, άρα και αυτά που τώρα ονομάζουμε “ανθρώπινα δικαιώματα”. Θα μπορούσαμε να τα ονομάζουμε “ψυχικά δικαιώματα” στο μέλλον, που να τα έχουν όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά και οι μηχανές που θα διαθέτουν αρκούντως πολύπλοκη ψυχή.
    Οι μηχανές–υπηρέτες-μας του μέλλοντος λοιπόν πρέπει να διαθέτουν μηδαμινή ψυχή, εφόσον τη δουλεία την έχουμε απορρίψει ως ασύμβατη με την έννοια της ισότητας μεταξύ των ανθρώπων, άρα και πιο γενικά μεταξύ των νοήμονων όντων, δηλαδή μεταξύ όλων εκείνων των όντων που είναι σε θέση ν’ αντιληφθούν οτι τον εαυτό-τους, το “εγώ-τους”, το εκμεταλλεύονται κάποια άλλα νοήμονα όντα. Γίνεται να έχουμε τέτοιες μηχανές, που να μπορούν να κάνουν “κατορθώματα” όπως να πλένουν τα πιάτα, να ψωνίζουν από το σούπερ-μάρκετ, αλλά και να παράγουν όλη τη γεωργική παραγωγή που απαιτείται ώστε να γεμίζουν τα σούπερ-μάρκετ, χωρίς όμως να έχουν απολύτως καμία ιδέα για τον εαυτό-τους; Δεν βλέπω το λόγο γιατί να μη γίνεται. Μπορεί βέβαια να απαιτείται να διατηρούν μια στοιχειώδη εσωτερική παράσταση των μελών του σώματός τους, αφού αυτά θα συμμετέχουν πρακτικά σε όλα τα γεγονότα της λειτουργίας-τους. Αλλά θα μπορούσαν να είναι κατασκευασμένα έτσι ώστε αυτή η εσωτερική παράσταση να διατηρείται στον απλούστερο δυνατό βαθμό, ώστε να μη μπορούμε να πούμε οτι έχουν πιο πολύπλοκο “εγώ” από αυτό μιας αγελάδας, ή ενός γλάρου. Μήπως υπάρχει ασυμβατότητα σε αυτό το φουτουριστικό σενάριο; Μήπως, σύμφωνα με τα όσα υποστήριζε ο καθηγητής-μου, η ανθρώπινη νοημοσύνη και ο πλούσιος ψυχικός κόσμος “πάνε πακέτο”; Όπως προανέφερα όμως, αντίθετη άποψη αποκόμισα εγώ από την εργασία-μου. Όταν ένας άνθρωπος από μόνος-του μπορεί να φτιάξει ένα πρόγραμμα που να τα καταφέρνει καλούτσικα με διανοητικά προβλήματα όπως αυτά του Μπόνγκαρντ — χωρίς όμως ίχνος εσωτερικής παράστασης του “εγώ-του” — δεν βλέπω το λόγο γιατί μια μεγάλη ομάδα τεχνικών, θεωρητικών, και μηχανικών υπολογιστών, να μη μπορεί να φτιάξει ένα ρομπότ που να κάνει οικιακές εργασίες, χωρίς να έχει παρά μια μηδαμινή εσωτερική παράσταση του εαυτού-του. Μου φαίνεται παράλογο να υπάρχει κάποιο άγνωστο μέχρι στιγμής εμπόδιο που να μη μας επιτρέπει να πραγματοποιήσουμε κάτι τέτοιο.
    Κάποιοι αναγνώστες, εγκλωβισμένοι στη σκέψη της σημερινής εποχής, θα αντιτείνουν ίσως οτι και τα ρομπότ εκείνα, τους “δούλους” του μέλλοντος, κάποιοι πλούσιοι θα τα έχουν στην κατοχή-τους, οπότε οι άλλοι που δεν θα έχουν την οικονομική δυνατότητα να κατέχουν τέτοιες μηχανές θα βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Άρα πάλι θα έχουμε να κάνουμε με μια ταξική κοινωνία εχόντων και μη εχόντων. Σίγουρα, δεν πρόκειται ξαφνικά όλος ο κόσμος να περάσει δια μιας στην ευδαιμονία της μη εργασίας, και του φαγητού που του σερβίρεται αυτόματα. Όμως αυτό ισχύει ανέκαθεν. Και σήμερα, δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι στον πλανήτη αυτοκίνητο. Δεν πετάμε όμως τα αυτοκίνητά μας, ούτε σταματάμε την παραγωγή-τους λόγω αυτής της ανισότητας, περιμένοντας πρώτα να εφοδιαστεί με αυτοκίνητο και ο Ινδιάνος που ζει στον Αμαζόνιο. Ούτε οι αρχαίοι Αθηναίοι περίμεναν να αποκτήσουν δούλους όλοι οι Έλληνες (τουλάχιστον) πρωτού να μπορέσουν να φιλοσοφήσουν. Όμως, όπως και με τ’ αυτοκίνητα, ενώ στην αρχή θα έχουν τέτοιες μηχανές-δούλους μόνο οι λίγοι, σιγά-σιγά αυτές θα φτηνήνουν και θα διαδοθούν, κάνοντας την κατοχή-τους όχι πιο σπουδαίο γεγονός από τη σημερινή κατοχή ενός αυτοκινήτου. Αλλά ενώ το μόνο που μπορεί να κάνει ένα αυτοκίνητο είναι να μας πάει από ένα μέρος σε άλλο, οι μηχανές με τα “λίγα χάνεκερ” του μέλλοντος θα μπορούν να μας απαλλάξουν από την προσωπική εργασία, από τον καθημερινό μόχθο της επιβίωσης. Αυτό είναι το μεγαλεπίβολο όνειρο της νοολογίας, που ας ελπίσουμε οτι δεν θα παραμείνει για πάντα στο στάδιο του ονείρου.
     Ευχαριστίες: Ευχαριστώ τον φίλο-μου τον Αρίσταρχο, που έκανε την κατάλληλη ερώτηση την κατάλληλη στιγμή, και μου επέτρεψε να αναπτύξω αυτό το θέμα.
    Σημειώσεις: (Κάνοντας κλικ στο (^) μεταφέρεστε στο κείμενο όπου υπάρχει η σημείωση)
    (^) Κατά λέξη ο τίτλος του βιβλίου λέει: «Γκέντελ, Έσσερ, Μπαχ: μια Αιώνια Χρυσή Πλεξίδα». Όμως ο Hofstadter παίρνει τη λέξη “πλεξίδα” (αγγλικά: braid), και με τα αρχικά γράμματα G, E, και B των ονομάτων Gödel, Escher, και Bach, πλέκει μια πλεξίδα: κοιτάξτε τα αρχικά του υπόλοιπου μέρους του τίτλου: “an Eternal Golden Braid”, δηλαδή E, G, B. Άρα το G, E, B έγινε E, G, B, που είναι το πρώτο βήμα εναλλαγής για να κάνει κανείς μια “πλεξίδα” μ’ αυτά τα τρία γράμματα. (Σκεφτείτε πώς γίνονται πλεξίδες στα πασχαλινά τσουρέκια, αν έχετε τη σχετική γνώση.) Αυτό προσπάθησα να μιμηθώ κ’ εγώ στα ελληνικά, ίσως όχι με τόση επιτυχία: πήρα τα τρία γράμματα Γ, Ε, και Μ των Γκέντελ, Έσσερ, και Μπαχ, κ’ έφτιαξα το υπόλοιπο του τίτλου ώστε να θυμίζει πλεξίδα, δηλαδή Ε, Μ, Γ, μόνο που για το Γ του Γκέντελ χρησιμοποίησα τη λέξη Γιρλάντα, αφού το “π” του “πλεξίδα” δεν υπάρχει μεταξύ των τριών ονομάτων στα ελληνικά. Αυτό σας δίνει μια μικρή μόνο “μυρουδιά” του τί περιέχεται στο βιβλίο εκείνο: είναι γεμάτο από λεκτικά παιχνίδια, μπροστά στα οποία το συγκεκριμένο του τίτλου είναι “σκέτο παιχνιδάκι”.
    (^)  Τα “νοολόγος” και “νοολογία” είναι δικοί-μου όροι, που χρησιμοποιώ για να μεταφράσω στα ελληνικά τα “cognitive scientist” και “cognitive science”, αντίστοιχα. Γνωρίζω οτι κάποιοι άλλοι χρησιμοποιούν το “γνωσιακή επιστήμη” σαν μετάφραση του “cognitive science”, αλλά τη μετάφραση αυτή τη θεωρώ εντελώς αποτυχημένη, καθώς η “γνώση” είναι “knowledge”, και παραπέμπει σε μνήμη. Αντίθετα, cognition είναι η νόηση, όχι η γνώση. Η νόηση περιλαμβάνει τη γνώση, είναι κάτι μεγαλύτερο· είναι γνώση + τις διεργασίες που τη χρησιμοποιούν. Για να το πω αλλιώς, η γνώση (μνήμη) είναι στατική, ενώ η νόηση είναι δυναμική, γιατί κάνει πράγματα μέσα στο χρόνο. Εν πάση περιπτώσει, ένας “νοολόγος” είναι αυτός που ασχολείται με τη μελέτη του νου και της νόησης, αντικείμενο παρόμοιο με αυτό ενός ψυχολόγου, αλλά όχι το ίδιο.
    (^) Για τους αγγλομαθείς, αναφυόμενες ιδιότητες = emergent properties.
    (^) Γραμματική Αχιλλέως Τζαρτζάνου, Εκδ. Καλοκάθη, σελ. 38.
    (^) Απλώς και μόνο επειδή μας φαίνεται εμάς σαν εξαιρετικά σπουδαίο όργανο ο εγκέφαλος δεν σημαίνει οτι αυτό ισχύει για τα ζώα. Παραδείγματος χάρη, οι χωρικοί που σφάζουν κοτόπουλα ή γαλοπούλες γνωρίζουν οτι το αποκεφαλισμένο πτηνό μπορεί να εξακολουθήσει να τινάζει τα φτερά και τα πόδια-του, και μάλιστα για αρκετά λεπτά της ώρας. Ακόμα και να το βάλει στα πόδια μπορεί, όντας ακέφαλο, αν ξεφύγει. (Όποιος, γέννημα–θρέμμα πόλης, δεν το πιστεύει αυτό, δεν έχει παρά να ψάξει και να βρει μερικά βίντεο στο YouTube.)
    (^) Αυτό είναι ιδιαιτερότητα της ελληνικής· δεν σημαίνει οτι η λέξη στην περίπτωση του “άλογό του” δεν έχει συλλαβή–πυρήνα, απλώς χρειαζόμαστε τη δεύτερη τονισμένη συλλαβή λόγω του απαράβατου κανόνα οτι μια λέξη δεν μπορεί να έχει τόνο στην — ας την πούμε — “αντιπροπαραλήγουσα” (στην τέταρτη συλλαβή απ’ το τέλος). Επειδή η εγκλιτική λέξη (το “-του” στο “άλογό του”) προσθέτει μια συλλαβή που αντιλαμβανόμαστε ως 4η, γιαυτό χρειαζόμαστε τον επιπλέον τόνο στη συλλαβή που πλέον παίζει ρόλο παραλήγουσας (το “-γό-”).
    (^) Δεν ξέρω αν γίνεται πραγματικά μια τέτοια αντικατάσταση υδρογόνου από χλώριο, και ειδικά στη θέση που δείχνω στην εικόνα, αλλά κι αν δεν γίνεται ακριβώς εκεί, θα γίνεται κάπου αλλού· κι αν δεν μπαίνει εκεί ένα χλώριο, μπορεί να μπαίνει κάποιο άλλο είδος ατόμου, π.χ. ένα φθόριο, ή κάτι τέτοιο. Δεν έχει πολλή σημασία η σχολαστική προσκόλληση στη χημική πραγματικότητα εδώ, αλλά η ουσία, που είναι οτι κάποιο άτομο, μέρος ενός σημαντικά μεγαλύτερου μορίου, αντικαθίσταται από κάποιο άλλο.
    (^) Οι Πυθαγόρειοι ήταν η σχολή του Πυθαγόρα. Δεν είναι γνωστό ποιος ακριβώς είχε ανακαλύψει τί στη μυστικιστική εκείνη ομάδα. Όλες οι ανακαλύψεις αποδίδονταν υποχρεωτικά στον Πυθαγόρα.
    (^) Γιατί λέμε οτι οι χιμπαντζήδες είναι οι «φυλογενετικά πιο κοντινοί-μας συγγενείς»; Διότι αν κοιτάξουμε το “φυλογενετικό δέντρο” της εξέλιξης των ειδών, δηλαδή το πώς διακλαδίστηκαν στο χρόνο τα έμβια όντα εξελισσόμενα μέσω κοινών προγόνων (σαν τα κλαδιά ενός δέντρου), θα δούμε οτι απ’ ολα τα είδη έμβιων όντων, εκείνο με το οποίο έχουμε τον πιο πρόσφατο κοινό πρόγονο είναι ο χιμπαντζής. Αυτός ο κοινός πρόγονος των ανθρώπων και των χιμπαντζήδων υπολογίζεται οτι έζησε περί τα 7 με 9 εκατομμύρια χρόνια πριν, και μάλλον έμοιαζε αρκετά με το σημερινό χιμπαντζή, παρά με τον άνθρωπο. Αυτή η χρονική εκτίμηση προκύπτει τόσο από μοριακή ανάλυση, όσο και από ευρήματα απολιθωμάτων. Επίσης η μοριακή ανάλυση δείχνει οτι απ’ ολα τα είδη έμβιων όντων, το DNA του χιμπαντζή είναι το πιο παρόμοιο με το ανθρώπινο DNA, που εξηγείται μέσω του οτι, απ’ ολα τα είδη, τον πιο πρόσφατο κοινό πρόγονο τον έχουμε με τον χιμπαντζή. (Ή μάλλον αυτή, η περί του DNA, είναι πλέον η πρωτογενής παρατήρηση, δηλαδή η απόδειξη του γεγονότος οτι τον πιο πρόσφατο κοινό πρόγονο τον έχουμε με τον χιμπαντζή.)
    (^) Το να αναγνωρίσει ένα ζώο τον εαυτό-του μέσα στον καθρέφτη (και όχι κάποιο άλλο ζώο του είδους-του) λέγεται το “τεστ του καθρέφτη” και το περνάνε ελάχιστα ζώα. Π.χ., οι χιμπαντζήδες και οι ουραγκοτάγκοι περνάνε το τεστ, οι γορίλλες όμως αποτυγχάνουν, νομίζοντας οτι βλέπουν έναν άλλο γορίλλα στον καθρέφτη. Το οτι το περνάνε οι ουραγκοτάγκοι είναι αρκετά παράδοξο, γιατί πρόκειται για πιθήκους που διάγουν μοναχικά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής-τους, και βλέπουν τον σύντροφο ουραγκοτάγκο μόνον όταν θέλουν να ζευγαρώσουν. Παρεμπιπτόντως, όταν ήμουν μικρός θυμάμαι που έβλεπα τον κόκκορα στην αυλή της γιαγιάς να επιτίθεται με μανία εναντίον του εαυτού-του, που τον έβλεπε να καθρεφτίζεται στο γυαλιστερό αμάξωμα του αυτοκινήτου του θείου-μου. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει πτηνό που να περνάει το τεστ του καθρέφτη.
    (^) Θέλω να σημειώσω όμως εδώ πως ο Hofstadter μου δίνει την εντύπωση οτι προσδίδει πολύ βαθύτερη σημασία στην έννοια του “βρόχου” και στο ρόλο που αυτός παίζει στην ανάδυση ενός “εγώ”, δηλαδή μιας ψυχής. Δεν είναι τυχαίο νομίζω οτι η λέξη “βρόχος” εμφανίζεται στον τίτλο του βιβλίου-του («Είμαι ένας παράξενος βρόχος»), και ο ίδιος αναλώνει ένα σημαντικό μέρος του βιβλίου εκείνου για να εξηγήσει την έννοια της “αυτοαναφοράς” (αγγλ.: self-reference) μέσω βρόχων, με πολλά και διάφορα παραδείγματα. Προσωπικά καταλαβαίνω τη σημασία του βρόχου σαν μέσου με το οποίο επιτυγχάνεται αυτογνωσία, δηλαδή ενσυνείδητη γνώση του “εαυτού”, όπως εξήγησα παραπάνω. Αλλά έχω την αμυδρή εντύπωση οτι ο Hoftstadter εννοεί κάτι βαθύτερο που δεν έχω καταλάβει πλήρως· ιδίως μάλιστα επειδή επιμένει στον προσδιορισμό “παράξενος” βρόχος. Εγώ δεν βρίσκω τίποτα το παράξενο σε μια εσωτερική παράσταση που δείχνει προς τον εαυτό-της. Όμως το οτι δεν μπορώ να δω τίποτα το παράξενο δεν σημαίνει οτι δεν υπάρχει. Κάμποσες φορές συνέβη ο Hofstadter να εννοούσε κάτι με τα γραφόμενά του το οποίο κατάλαβα πολύ αργότερα. Υποπτεύομαι οτι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβαίνει και με την έννοια “παράξενος βρόχος”.
    (^) Ή μάλλον, ας πούμε οτι ο άνθρωπος νόμιζε (και εν πολλοίς νομίζει ακόμα) οτι κάποια γεγονότα αποτελούν ενδείξεις για την ύπαρξη ψυχών (χωρίς σώματα), άρα και μετά θάνατον ζωής. Π.χ. ερμήνευε διάφορους φυσικούς ήχους σαν τις φωνές των προγόνων, ή κακών/καλών δαιμόνων, ή μπορεί να ερμήνευε κάποια όνειρα σαν τις κατευθείαν επιθυμίες ανθρώπων που δεν βρίσκονταν πια στη ζωή, των ψυχών-τους δηλαδή.
    (^) Δεν είναι δυνατό να πούμε πότε ακριβώς πρωτοεμφανίστηκαν οι πολυκύτταροι οργανισμοί, γιατί δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ μονοκύτταρων και πολυκύτταρων: μερικοί οργανισμοί συμπεριφέρονται τόσο σαν μονοκύτταροι όσο και σαν πολυκύτταροι.
    (^) Υπάρχει πάντως μια αρχαία Βαβυλωνιακή επιγραφή, της 2ης χιλιετηρίδας π.Χ., που προσδιορίζει την τιμή του π ως 3.125, δηλαδή 3⅛. Βέβαια, ακόμα και μεταξύ αυτής της προσεγγιστικής τιμής — όσο “καλούτσικη” κι αν μας φαίνεται — και τις ιδέας οτι ο π δεν μπορεί να εκφραστεί μέσω κλασμάτων — στην οποία έφτασαν οι Έλληνες — υπάρχει μια διανοητική άβυσσος.
    (^) Το παρακάτω αρθράκι δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία της 13ης Μαΐου 2003: «Ένα από τα θαύματα της φύσης, η γέννηση του μικρού ενός μουλαριού, συνέβη στη Δράμα. Το μικρό, δυστυχώς, δεν μπόρεσε να επιβιώσει. Η γέννηση συνέβη στο [...] αγρόκτημα του Προκόπη Άρμεν, ετών 50, στο χωριό Ταξιάρχες της Δράμας. Δικό του είναι το... θηλυπρεπές μουλάρι. Όταν ο άνθρωπος παρατήρησε το σπάνιο φαινόμενο κάλεσε τον τοπικό κτηνίατρο που επιβεβαίωσε το συμβάν. Εντούτοις, μετά τον τοκετό, που ήταν φυσικός, το νεογνό αναζήτησε τη μητέρα για να θηλάσει. Το πρόβλημα ήταν οτι το μουλάρι δεν είχε μαστούς και γάλα. Ο κ. Άρμεν, μαζί με άλλους χωρικούς, προσπάθησε να κρατήσει το νεογνό ζωντανό δίνοντάς του άλλα είδη τροφής, που χρησιμοποιούνται για μεγαλύτερα ζώα, αλλά μάταια. Το νεογέννητο χρειαζόταν μητρικό γάλα, και μετά από μία μέρα πέθανε, γεμίζοντας με λύπη τη μητέρα του, τον ιδιοκτήτη του, και τους άλλους χωρικούς. Το έθαψαν στα περίχωρα του χωριού, αφού προηγουμένως πήραν όλα τα απαραίτητα μέτρα υγιεινής.»
    (^) Κάποτε τον λέγαμε “δυϊσμό”. Τώρα βλέπω οτι πολλοί τον αναφέρουν σαν “δυαλισμό”, μάλλον κάνοντας αντιγραφή γράμμα προς γράμμα του αγγλικού dualism. Γιατί; Αφού υπάρχει η ελληνική λέξη και ρίζα. Ο αρχαίος αριθμός δύο αντικειμένων στην ελληνική γραμματική είναι δυϊκός αριθμός, όχι δυαλικός (παρόλο που στα αγγλικά είναι γνωστός σαν dual number). Αν είναι να ξεγράψετε όλες τις ελληνικές λέξεις επειδή μάθατε πέντε αγγλικές, να μου το πείτε να το ξέρω τουλάχιστον.
    (^) Ακριβώς την ίδια πρόβλεψη έκανε και ο συγγραφέας σαν μεταπτυχιακός φοιτητής, αλλά το 1996, χωρίς να έχει ιδέα για την πρόβλεψη του Kurzweil, και χωρίς να την ανακοινώσει σε κανέναν άλλον εκτός από τον επιβλέποντα καθηγητή-του. Η πρόβλεψη ήταν αποτέλεσμα μιας απλής συνέχισης δύο καμπυλών στο χρόνο, οι οποίες τέμνονταν στο έτος 1998.
    (^) Πιο συγκεκριμένα, σκοπός δεν είναι η κατασκευή ενός προγράμματος που να λύνει τα συγκεκριμένα προβλήματα του Μπόνγκαρντ που τυχαίνει να είναι γνωστά, αλλά όλα αυτού του είδους τα προβλήματα, δηλαδή οποιοδήποτε παρόμοιο πρόβλημα μπορεί να παρουσιάσει κάποιος στο μέλλον. Το «οποιοδήποτε παρόμοιο πρόβλημα» ουσιαστικά σημαίνει να λυθεί το αφηρημένο πρόβλημα της ανθρώπινης γενικής ικανότητας για κατηγοριοποίηση, που είναι η “1η νοητική αρχή” στη σελίδα-μου περί αρχών της νόησης. Εκεί λοιπόν είναι που χρειάζεται η ανθρώπινη νοημοσύνη: στην αντιμετώπιση του προβλήματος στην πλήρη γενικότητά του.
    (^) Ασφαλώς και ήταν νερωμένο το κρασί που έπιναν, για να μη μεθύσουν. Γιατί σκοπός ήταν η υψηλού επιπέδου συζήτηση, που με “πειραγμένο” το μυαλό από το οινόπνευμα δεν μπορεί να ευδοκιμήσει. Όσο για τα εδέσματα, αυτά τους σερβίρονταν πριν ν’ αρχίσει η οινοποσία, γιατί με μπουκωμένο το στόμα πάλι δεν γίνεται συζήτηση (αντίθετα απ’ ότι φαίνεται να πιστεύουν μερικοί τραγικοί απόγονοί τους).
     Βιβλιογραφία:
    Dawkins, Richard (1976). The Selfish Gene. Oxford: Oxford University Press. (Amazon) (^)
    Dennett, Daniel C. (1991). Consciousness Explained. Toronto: Little, Brown, and Company (Canada) Ltd. (Amazon) (^)
    Dennett, Daniel C. (1996). Kinds of Minds: Toward an understanding of consciousness. London: Weidenfeld and Nicolson. (Amazon) (^)
    Foundalis, Harry E. (2006). “Phaeaco: A Cognitive Architecture Inspired by Bongard’s Problems”. Dissertation Thesis, Computer Science and Cognitive Science, Indiana University, Bloomington, IN. (Καταβίβαση. Προσοχή: αρχείο pdf μεγάλου μεγέθους (14 MB).) (^)
    Hofstadter, Douglas R. (1995). Fluid Concepts and Creative Analogies: Computer Models of the Fundamental Mechanisms of Thought. New York: Basic Books. (In Amazon) (^)
    Hofstadter, Douglas R. (2007). I Am a Strange Loop. New York: Basic Books. (Amazon) (^)
    © Σημείωση πνευματικής ιδιοκτησίας: Το παραπάνω κείμενο πρωτοαναρτήθηκε το Δεκέμβριο του 2009. Ο συγγραφέας προς το παρόν δεν ενδιαφέρεται να εκδώσει το κείμενο αυτό σε φυσική μορφή στην ελληνική γλώσσα. Οποιαδήποτε προσπάθεια χρήσης των ιδεών του κειμένου αυτού είτε σε άρθρα, ηλεκτρονικά ή έντυπα, είτε σε βιβλία, ή σε άλλα μέσα πληροφόρησης, χωρίς αναφορά στην πηγή-τους, δηλαδή την παρούσα ιστοσελίδα, θα θεωρηθεί (στην καλύτερη περίπτωση) σαν ανήθικη πράξη αντιγραφής, ή (στη χειρότερη) σαν κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας. Παρακαλώ σημειώστε οτι στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες χώρες του κόσμου, η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύεται αυτόματα (χωρίς την επί τούτου αίτηση του ιδιοκτήτη) — σας ευχαριστώ για την κατανόηση.


    Tags
    Share This
    Marcadores: , , ,

    Pages