Ο Επηρμένος
Ὑμῖν γὰρ λέγω τοῖς ἔθνεσιν· ἐφ' ὅσον μὲν οὖν εἰμι ἐγὼ ἀπόστολος, τὴν διακονίαν μου δοξάζω,.. 10 χάριτι δὲ Θεοῦ εἰμι ὅ εἰμι· καὶ ἡ χάρις αὐτοῦ ἡ εἰς ἐμὲ οὐ κενὴ ἐγενήθη, ἀλλὰ περισσότερον αὐτῶν πάντων ἐκοπίασα, οὐκ ἐγὼ δὲ, ἀλλ' ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σὺν ἐμοί,… 10 ἔστιν ἀλήθεια Χριστοῦ ἐν ἐμοὶ ὅτι ἡ καύχησις αὕτη οὐ φραγήσεται εἰς ἐμὲ ἐν τοῖς κλίμασι τῆς Ἀχαΐας….διὸ εὐδοκῶ ἐν ἀσθενείαις, ἐν ὕβρεσιν, ἐν ἀνάγκαις, ἐν διωγμοῖς, ἐν στενοχωρίαις, ὑπὲρ Χριστοῦ· ὅταν γὰρ ἀσθενῶ, τότε δυνατός εἰμι.'
– Ρωμαίους 11.13; 1 Κορινθίους 15.10; 2 Κορινθίους 11.10; 2 Κορινθίους 12.11.
Οι επιστολές του Παύλου είναι πλημμυρισμένες από αναφορές προς τον ίδιο και οι μισές χρήσεις της λέξης «απόστολος» αναφέρονται στον εαυτό του.
Δύο Παύλοι- Μια ψευδαίσθηση
Ο πρωτοπόρος Χριστιανός ιεραπόστολος, ο Άγιος Παύλος, δεν εμφανίζεται σε καμιά μη θρησκευτική ιστοριογραφία του αιώνα του (ούτε στον Τάκιτο, ούτε στον Πλίνιο, ούτε τον Ιώσηπο, κλπ). Παρότι , όπως τουλάχιστον διηγούνται, συμμετείχε σε συνοδείες επαρχιακών κυβερνητών και είχε ακροάσεις μπροστά σε βασιλιάδες και αυτοκράτορες, γεγονότα που δεν θεωρήθηκαν άξια να καταγραφούν σε κανένα κείμενο. Η δημοφιλής εικόνα του αγίου διαμορφώνεται ξεχωριστά από δύο πηγές: το Βιβλίο των Πράξεων και τις Επιστολές που φέρουν το όνομά του. Κατά περίεργο τρόπο οι δύο πήγες περιγράφουν δύο ριζικά αντίθετα άτομα και παρέχουν δύο ευρύτατα αποκλίνοντα ιστορικά. Οι μελετητές της Βίβλου αν και υπερβολικά οικείοι με τον γρίφο αυτών των δύο ασύμβατων αφηγήσεων, μιας σταχυολογημένης από τις επιστολές και μίας καταγεγραμμένης στις Πράξεις, αρκούνται απλώς στο να αποδεχθούν ένα «ιερό μυστήριο». Μακριά απ’ αυτούς το ενδεχόμενο ο όλος μύθος να είναι ένα έργο ευσεβούς λογοτεχνίας.
Οι πράξεις
Ο Παύλος των Πράξεων είναι ένας ομαδικός παίκτης. Ο προσηλυτισμός του στον δρόμο για την Δαμασκό είναι τόσο σημαντικός που επαναλαμβάνεται τρεις φορές. Από το προηγούμενο καθεστώς πλάνης (ως «Σαύλος», ο διώκτης Εβραίος Ζηλωτής) μεταφέρθηκε στην στοργική αγκαλιά της νεογέννητης τότε εκκλησιάς.
Τώρα ως μέλος των Αδελφών («με τους ερχόμενους και αποχωρούντες από τα Ιεροσόλυμα»-9,28), αυτός «διοικείται» από τους πρεσβύτερους. Μαθητές «τον παίρνουν» από την Δαμασκό (9,25) και ο Βαρνάβας τον «μεταφέρει» στους απόστολους (9,27). Αυτοί τον «μετέφεραν» στην Καισάρεια και μετά «τον έστειλαν» στην Ταρσό. Ο Βαρνάβας «έφερε» τον Παύλο στην Αντιόχια (11.30) και μετά «στάλθηκε» μαζί του στα Ιεροσόλυμα με ανακούφιση του λιμού– (όπως φαίνεται, μια επίσκεψη στα Ιεροσόλυμα εντελώς άγνωστη στον ίδιο τον Παύλο).
Προφανώς οι Αδελφοί «έστειλαν» τον Παύλο στο πρώτο ιεραποστολικό του ταξίδι (13.4). Ως ιεραπόστολος, ο Παύλος απεικονίζεται με ακρίβεια στο παρακάτω μήνυμα:
« Και καθώς διέσχιζαν τις πόλεις διέδιδαν τον λόγο του Θεού για να τον τηρήσουν χειροτονήθηκαν από τους αποστόλους και τους πρεσβύτερους που ήσαν στα Ιεροσόλυμα. Και έτσι ιδρύθηκαν οι εκκλησίες.»
Από την Θεσσαλονίκη, ο Παύλος «φυγαδεύτηκε» από τους αδελφούς στην Βέροια. (17.10). Επίσης «φυγαδεύτηκε» μέσω θαλάσσης και «μεταφέρθηκε» στην Αθήνα. (17.14,15). Στις Κεχριές, ο Παύλος εξακολουθεί να δίνει Ιουδαϊκό όρκο και σώζει το κεφάλι του! (18.18).
Παρότι το όνομά του αναφέρεται στις πράξεις 177 φορές, το «Παύλος» δεν συνταιριάζεται ποτέ με το τιμητικό «Απόστολος». Οι σχολαστικότατες Πράξεις καταλήγουν στο να του απονέμουν τον τίτλο στο 14.4 όπου το όνομά του διαδέχεται τον Βαρνάβα και χρησιμοποιείται πληθυντικός. Σε κάθε άλλη περίπτωση, ο Παύλος είναι μια οντότητα αρκετά ξεχωριστή, και υπαινικτικά υποδεέστερη από τους απόστολους. Η προσβολή είναι έντονη, δεδομένου ότι οι Πράξεις υποτίθεται ότι γράφτηκαν από τον Λουκά, σύντροφο και θαυμαστή του Παύλου.
Επιστολές
Σε ισχυρή αντίθεση, ο Παύλος των επιστολών είναι πομπωδώς αυτόνομος, δεν εκπροσωπεί κανέναν πλην του εαυτού του και δεν βρίσκεται κάτω από οποιαδήποτε καθοδήγηση. Σίγουρος για την αξία του ο Παύλος, σ’ όλες τις επιστολές επικεντρώνεται στο ότι αυτός είναι απόστολος και ότι ανακήρυξή του εκπορεύεται ευθέως από το θείο. Η «απόδειξη» των προηγούμενων είναι η δική του ιεραποστολική επιτυχία (βλ. 2 Κορινθίους 2,3) – ένα επιχείρημα αμφίβολης αξίας χρησιμοποιούμενο μέχρι σήμερα από την εκκλησία. Κοίτα την επιτυχία μας. Δεν μπορεί παρά να έχουμε δίκαιο!
Ο Παύλος ποτέ δεν αναφέρεται στην μεταστροφή του στον «Δρόμο προς την Δαμασκό» ούτε και σε καταγωγή του από την Ταρσό (Ο Ιερώνυμος πληροφορεί ότι ο Παύλος ήταν από την Γαλιλαία!). Δεν αναφέρεται στην Κύπρο και την μάχη εναντίων των αντιπάλων μάγων, ούτε κάνει καμιά αναφορά στην έδικτο του Ιακώβου για τις διατροφικές απαγορεύσεις και προγαμιαίες σχέσεις. Ο Παύλος παρουσιάζεται σα να μη χρωστά τίποτε σε κανέναν. Σαν ένας δύστροπος νταής, που δεν συγχωρεί όποιον δεν απάζεται την άποψή του. Έτσι μόλις χάνει την υποστήριξη του Πέτρου και του Βαρνάβα στο θέμα της κοινής εστίασης με Εθνικούς, στηλιτεύει την δημοτικότητα του Πέτρου καταγγέλλοντάς τον ότι ανακάλεσε από φόβο και ότι ο Βαρνάβας αφελώς «συνεπάρθηκε» (Γαλάτες 2.12,13).
Ο αβάσιμος Παύλος
Είναι περίεργο ότι κανένα ραβινικό γραπτό του 1ου ή ακόμη περισσότερο του 2ου αιώνα δεν αναφέρεται σε κάποιον αποστάτη μαθητή του Γαμαλιήλ ο οποίος, έχοντας σπουδάσει δίπλα στον δάσκαλο και επιβάλει με σφοδρότητα την ορθοδοξία για λογαριασμό του ανώτερου κλήρου, βίωσε ένα καθοριστικό όραμα κατά την εξέλιξη μιας αποστολής. Στα ραβινικά κείμενα δεν εμφανίζεται ούτε μια λέξη για τον χαρισματικό μαθητή που «πήρε τον κακό δρόμο», τον αιρετικό που απέρριψε τις απαγορεύσεις του Σαββάτου, παρότρυνε την ακολουθία του να παραβλέψει τους ενοχλητικούς διαιτητικούς κανόνες και αποφάνθηκε ότι Νόμος και η περιτομή είναι ξεπερασμένοι. Πόσο σίγουρο είναι ότι τέτοιος αντάρτης θα είχε διαφύγει της προσοχής των εβραϊκών γραφών;
Πόσο πιθανό είναι να έχει πράγματι μαθητεύσει ο Παύλος δίπλα στο Φαρισαίο ευγενή; Ο Παύλος είχε σαφώς δυσκολία με την Εβραϊκή γλώσσα, αφού όλες οι αναφορές του στις γραφές παίρνονται από την Ελληνική μετάφραση των Ιουδαϊκών κειμένων, την μετάφραση των Εβδομήκοντα.
Πόσο πιθανό είναι , ένας νεαρός άνδρας σαν τον υποτιθέμενο Ρωμαίο Πολίτη Παύλο προερχόμενο μάλιστα από την Ελληνιστική διασπορά, να υπηρετεί ως αρχιαστυνόμος της ακραίας Ιεροσολυμικής ορθοδοξίας; Και αν πράγματι ο Παύλος είχε διασφαλίσει τέτοια θέση, θα είχε πολύ σπουδαιότερα πράγματα να κάνει από το να ασχολιέται με μια μικροσκοπική «ομάδα του Ιησού» στην Δαμασκό. Μάθαμε από τις Πράξεις ότι οι απόστολοι συνέχισαν να κηρύσσουν στα Ιεροσόλυμα ακόμη και μετά το θάνατο του Στεφάνου. (« σκορπίσθηκαν στο εξωτερικό… πλην των αποστόλων.»-Πράξεις 8.1,2). Γιατί λοιπόν να μην επιτεθεί ο Παύλος στους αρχισυνωμότες, που ήταν πλάι του;
« Τίποτε στις επιστολές του δεν υπονοεί ότι ο Παύλος είχε οποιαδήποτε επίσημη εντολή για την συμπεριφορά του αυτή προς τους Χριστιανούς…έτσι σ’ αντίθεση μ’ αυτά που λέγει ο Λουκάς, δεν θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιήσει συλλήψεις, βασανιστήρια ή φυλακίσεις σαν μέσα εξαναγκασμού των Χριστιανών προκειμένου να αναγνωρίσουν ότι έχουν παραπλανηθεί;» – Murphy O'Connor, Paul, His History, p19
Δεδομένου δε ότι και το Ανώτατο Ιουδαϊκό Συμβούλιο (το Σαντερίν) δεν είχε δικαίωμα να εξουσιοδοτήσει έναν κυνηγό αιρέσεων να επιχειρήσει στην ανεξάρτητη πόλη της Δαμασκού, το οδικό ταξίδι του Παύλου γίνεται όλο και λιγότερο εύλογο.
