Όμως η λογική, διαπίστωσαν οι Έλληνες στοχαστές, αποτελεί μια δυνατότητα του ανθρώπου κι όχι αναγκαστικά μια επίτευξη. Στους περισσότερους ανθρώπους βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση, ενώ κυριαρχεί κάτι άλλο που απέχει πολύ απ’ τη λογική. Ο Σωκράτης ξόδεψε ολόκληρη τη ζωή του για να δείξει στους συμπατριώτες του Αθηναίους πώς αυτό που θεωρούσαν σαν άσκηση στη λογική δεν ήταν παρά μια άσκηση στον παραλογισμό. Γι’ αυτό-αν και άδικα, για ν’ αποδειχθούν τόσο παράλογοι όσο έλεγε πώς ήταν-τον καταδίκασαν σε θάνατο.
Η ιστορία αυτής της αντίληψης συμβαδίζει με τα γνωστά πρότυπα. Αυτό που είδαν οι Έλληνες στοχαστές ήταν ορθό: ο άνθρωπος βρίσκεται στις καλύτερες στιγμές του όταν ασκεί τη δύναμη της λογικής. Στο βαθμό που είναι παράλογος-ένα πλάσμα παρορμήσεων, προκαταλήψεων και εκλογικεύσεων - κρίνει και δρα με τρόπο που δε συμβιβάζεται με τις πραγματικότητες του περιβάλλοντός του. Γι’ αυτό, σ’ ένα πλήθος περιπτώσεων, κάνει αυτό που δεν έπρεπε να κάνει κι αφήνει απραγματοποίητα όσα όφειλε να επιτελέσει-δημιουργώντας έτσι τριβή αντί αρμονία και διαπράττοντας το λάθος αντί το σωστό. Το πρόσωπο που ζει δίχως λογική αποτυγχάνει γενικά να χρησιμοποιήσει τη μόνη δύναμη με την οποία ο άνθρωπος κατορθώνει να διαφύγει μερικά από την απόλυτη υποκειμενικότητα και να εισέλθει στον ίδιο αντικειμενικό κόσμο όπου κατοικούν κι οι άλλοι άνθρωποι τη μόνη δύναμη με την οποία μπορεί να διαφύγει από το άμεσο και να εισέλθει σε μια μεγαλύτερη χρονική διάσταση που περιέχει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον σ’ ένα καθολικό πρότυπο αιτίας και αποτελέσματος τη μόνη δύναμη με την οποία μπορεί ν’ αποτινάξει το συνηθισμένο για χάρη του ιδεώδους. Η παρατήρηση ήταν αληθινή, αλλά υπήρχαν λίγοι στην Ελλάδα, όπως κι οπουδήποτε αλλού, που να είναι αρκετά ώριμοι για να προτιμήσουν τη λογική απ’ τον παραλογισμό.
Στην Ελλάδα, όπως και αλλού, οι περισσότερες διάνοιες ήταν τόσο πολύ πλανημένες μέσα στην περιοχή του παράλογου ώστε όχι μόνο δεν μπορούσαν να βρουν κάποια διέξοδο, αλλά αδυνατούσαν να έχουν έστω και μια αμυδρή αναλαμπή λογικής που θα τους οδηγούσε με την αντίθεση να νιώσουν κάποια δυσαρέσκεια για την κατάστασή τους. Η παιδικότητα ήταν φανερή σ’ όλη την πολιτική ιστορία της Ελλάδας και κορυφώθηκε στους αδελφοκτόνους Πελοποννησιακούς πολέμους που αποτέλεσαν και την καταδίκη του πολιτισμού της-όλα αυτά δείχνουν πολύ καθαρά ότι οι Έλληνες, σαν λαός, δεν ήταν έτοιμοι να κατανοήσουν τους μεγάλους στοχαστές που ζούσαν ανάμεσά τους, που διακήρυξαν εκείνους τους λόγους οι οποίοι, αν κατανοούνταν σωστά, θα μπορούσαν να τους σώσουν, και που εξακολουθούν να τους διακηρύσσουν ανά τους αιώνες στις διάνοιες όλων των εχεφρόνων ανθρώπων.
Έτσι και πάλι, όπως σε ανάλογες περιπτώσεις, η ώριμη αντίληψη υπέστη τη μοίρα που της επέβαλαν διάφορες ανώριμες διάνοιες. Η δύναμη να βλέπουμε εκείνο που διαδέχεται το υπάρχον, είναι μια δύναμη που, όπως ήδη σημειώσαμε, δεν την κατέχουν τα νήπια και είναι αναπτυγμένη σε πολύ μικρό βαθμό στα παιδιά. Είναι σε συντομία μια δύναμη ωριμότητας. Εξαρτάται από τη νοητική συσσώρευση δεδομένων, που ένα ανθρώπινο ον χρειάζεται πολύ χρόνο και πείρα για να τα συγκεντρώσει. Εξαρτάται ακόμη από μια νοητική μεθοδικότητα και πειθαρχία που είναι καρποί μιας σταθερής προσπάθειας και παρατήρησης, κάτι που ένα παιδί αδυνατεί να κάνει.
Η δύναμη της λογικής είναι η δύναμη να βλέπουμε τα λογικά επακόλουθα: τις ομοιότητες και τις διαφορές, τα αίτια και τα αποτελέσματα, τις σχέσεις στο χρόνο και στο χώρο, την ποσότητα και την ποιότητα, το υποκειμενικό και το αντικειμενικό, το σημαντικό και το ασήμαντο. Η ανθρώπινη διάνοια διαθέτει, σαν μια από τις μοναδικές της δυνατότητες, την ικανότητα να διακρίνει τέτοια λογικά επακόλουθα. Αν αναπτυχθεί υγιεινά από τη νηπιακή και παιδική ηλικία, αυτή η έμφυτη ικανότητα θ’ αποβεί ένα χρήσιμο και ικανοποιητικό όργανο. Αλλά, όπως παρατηρήσαμε, η ανάπτυξη αυτή προς τη νοητική ωριμότητα δε συντελείται αυτόματα. Μπορεί ν’ ανακοπεί από συναισθηματικά οδοφράγματα. Το άτομο, για παράδειγμα, δε θ’ αναπτύξει σ’ όλη τους την πληρότητα τις δυνάμεις της λογικής του αν θα πρέπει, για το λόγο αυτό, να εγκαταλείψει κάποια θέση συναισθηματικής εξάρτησης που του έχει γίνει απαραίτητη. Ούτε πάλι θ’ αναπτύξει αυτές τις δυνάμεις αν εξαναγκαστεί να θεωρήσει την προσωπική του αίγλη κι επιτυχία σαν κάτι ασήμαντο και τη φιλοδοξία του σαν μια αδίστακτη βούληση για κυριαρχία πάνω στους άλλους αδιαφορώντας για την ευημερία τους. Στις περιπτώσεις αυτές το άτομο στερείται λογικής εκλογικεύει-προσποιούμενο έτσι ότι υπακούει στις υπαγορεύσεις του ασυνειδήτου του και των άλυτων συναισθηματικών του προβλημάτων που εδρεύουν εκεί.
Οποιοσδήποτε απειλήσει να φέρει στο φως την αυταπάτη του -ν’ αποκαλύψει όλο το μέγεθος του παραλογισμού του- γίνεται ένας απειλητικός εχθρός: ένας Σωκράτης του οποίου η ενοχλητική φωνή πρέπει να σιωπήσει. Εφόσον οι περισσότεροι άνθρωποι οδηγούνται στην ενηλικίωση σέρνοντας μαζί τους διάφορους ασυνείδητους λόγους που τους κάνουν ν’ αποφεύγουν την ωριμότητα, η πλειονότητα ακούει πάντα διστακτικά τη φωνή της λογικής και το δώρο της ενόρασης που προσφέρθηκε στον άνθρωπο απ’ τους μέγιστους των Ελλήνων, και από ανάλογες διάνοιες στη διάρκεια των αιώνων, αντί να γίνεται δεκτό συχνότερα απορρίπτεται.
(The Mature Mind by Prof. Harry N. Overstreet)
Overstreet, Harry Allen (1875–1970), by philosopedia
(φωτό: Σωκράτης, wikimedia)
πηγή http://www.solon.org.gr/
