Γιατί η αφήγηση;
Μετά τους συγγραφείς και τους ποιητές τον Φρόϋντ και την ψυχανάλυση και πολλούς άλλους ήρθε και η νευροεπιστήμη να ανακαλύψει τον κατακερματισμένο εαυτό. Πράγματι ποιος δεν ανακάλυψε κρυμμένους εαυτούς στο υποσυνείδητο, το εγώ το υπερεγώ και το εκείνο, στην απλή διαδικασία των τύψεων. Σκεφτείτε π.χ. όταν έχετε τύψεις ποιος ακριβώς είστε αυτός που έχει την επιθυμία ή αυτός που σας κατηγορεί και στεναχωριέται για αυτή την επιθυμία;
Έτσι και η νευροεπιστήμη σκόνταψε αρκετές φορές στο φαινόμενο των πολλαπλών συνειδήσεων. Μία από τις πιο σημαντικές όταν προσπάθησε να δώσει λύση με χειρουργικό τρόπο σε μία από τις μορφές της επιληψίας που δεν αντιμετωπιζόταν φαρμακευτικά.
Όπως γνωρίζετε ο εγκέφαλος κατοικεί μέσα και περικλείεται από το κρανίο. Ο ίδιος όμως αποτελείται από δύο ημισφαίρια τα οποία συνδέονται και επικοινωνούν μεταξύ τους με μία παχιά δέσμη νευρώνων (νευραξόνων). Το δεξί ημισφαίριο χειρίζεται το αριστερό μέρος του σώματος (αριστερό χέρι, αριστερό πόδι, αριστερό αφτί και αριστερό οπτικό πεδίο) και το δεξί ημισφαίριο αντίστοιχα το αριστερό μέρος του σώματος. Τα δύο ημισφαίρια έχουν βέβαια και άλλες ειδικότητες. Ο χειρισμός του λόγου παραδείγματος χάριν είναι ειδικότητα του αριστερού ημισφαιρίου ενώ η αντίληψη του χώρου και ο χειρισμός του σώματος στο χώρο είναι ειδικότητα του δεξιού ημισφαιρίου.
Η επιληψία είναι μία νευρωνική καταιγίδα η οποία ξεκινάει από ένα σημείο στον εγκέφαλο (το σημείο που έχει την βλάβη) και συντονίζοντας σταδιακά τους νευρώνες επεκτείνεται σε όλο τον εγκέφαλο με τις γνωστές δυσάρεστες συνέπειες.
Κόβοντας το μεσολόβιο και αποσυνδέοντας τα δύο ημισφαίρια οι νευροεπιστήμονες κατάφεραν να εμποδίζουν την εξάπλωσή της σε όλο τον εγκέφαλο και να την σταματούν.
Αλλά μετά από πολλές παρατηρήσεις και πειράματα διαπίστωσαν ότι η χειρουργική επέμβαση άφηνε αυτούς τους ανθρώπους με δύο ξεχωριστές συνειδησιακές σφαίρες με την κάθε μία να έχει τις δικές της ικανότητες επιθυμίες και αισθήματα. Έπεφταν λοιπόν επάνω σε περίεργες συμπεριφορές ανθρώπων. Σε ανθρώπους που προσπαθούσαν με το ένα χέρι να ντυθούν ενώ το άλλο προσπαθούσε τουναντίον να τους γδύσει. Με το δεξί χέρι προσπαθούσαν να πιάσουν ένα βιβλίο να διαβάσουν ενώ το αριστερό χέρι το βούταγε και το πέταγε μακριά, Το ένα χέρι τους μπορεί να χάιδευε την γυναίκα τους ως εκπρόσωπος του ερωτευμένου ημισφαιρίου ενώ το άλλο να της επιτίθετο να την κτυπήσει.
Οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν συνείδηση αυτής της αντιφατικότητάς τους όπως και οι υγιείς άνθρωποι δεν έχουν συνείδηση του κατακερματισμένου εαυτού τους. Ένα από τα πιο επιτυχημένα πειράματα που χρησιμοποίησαν οι νευροεπιστήμονες (Roger Sperry and Michael Gazzaniga) για να μελετήσουν πως λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός ήταν το ακόλουθο.
Στον διχοτομημένο εγκέφαλο του ασθενούς έδειξαν ταυτόχρονα δύο εικόνες. Στο δεξί οπτικό πεδίο (αριστερό ημισφαίριο) έδειξαν την εικόνα του ποδιού μιας όρνιθας ενώ ταυτόχρονα στο αριστερό οπτικό πεδίο (δεξί ημισφαίριο) έδειξαν την εικόνας της χιονισμένης εισόδου ενός σπιτιού. Το κάθε ημισφαίριο του ασθενούς είχε συνείδηση μιας διαφορετικής εικόνας χωρίς να ξέρει τι εικόνα βλέπει το άλλο ημισφαίριο.
Στην συνέχεια έδειχναν στον ασθενή διάφορες εικόνες και του ζητούσαν να διαλέξει την εικόνα που συνδεόταν πιο στενά με αυτό που είχε δει. Σε μια επίδειξη απόλυτης σύγχυσης ο ασθενής διάλεξε με το κάθε χέρι διαφορετική εικόνα. Με το δεξί χέρι (αριστερό ημισφαίριο) διάλεξε την εικόνα της κότας ενώ με το αριστερό χέρι (δεξί ημισφαίριο) διάλεξε την εικόνα ενός φτυαριού. Όταν του ζητήθηκε να εξηγήσει τις διαφορετικές απαντήσεις είπε «Α! αυτό είναι εύκολο το πόδι της κότας ταιριάζει με την κότα και χρειάζεσαι ένα φτυάρι για να καθαρίσεις το κοτέτσι».
Αντί να παραδεχτεί το μπέρδεμα μετέτρεψε την σύγχυσή του σε αληθοφανή ιστορία. Αυτή την λειτουργία του αριστερού ημισφαιρίου που χειρίζεται τον λόγο την συνάντησαν σε πολλά πειράματα και την ονόμασαν “The interpreter” δηλαδή ο «ερμηνευτής» ή «ο αφηγητής» θα μπορούσε κανείς καλλίτερα να πει.
Και με τα λόγια του συγγραφέα «Με τον ίδιο τρόπο που ο μυθιστοριογράφος πλάθει μια αφήγηση, το άτομο δημιουργεί την αίσθηση της ύπαρξης. Με απλά λόγια ο εαυτός είναι το δικό μας έργο τέχνης, μια μυθιστορία πλασμένη από τον εγκέφαλο με σκοπό να βγάλει νόημα από την ίδια του την απουσία ενότητας…. Αν δεν υπήρχε αυτός, τότε δεν θα υπήρχε τίποτε. Θα ήμασταν ένας εγκέφαλος γεμάτος χαρακτήρες που μάταια αναζητούν ένα συγγραφέα»(Tζόνα Λέρερ, O Προύστ ήταν νευροεπιστήμονας). Θυμηθείτε το έργο του Λ. Πιραντέλο «Six characters in search of a play”.
Το είναι και το φαίνεσθαι
Το Φαίνεσθε και το Είναι
Πολλοί είναι οι ζωγράφοι που ταλαιπωρήθηκαν στην ζωή τους πεθαίνοντας πτωχοί, ενώ οι κληρονόμοι τους έγιναν πλούσιοι πουλώντας έναν μόνο πίνακά τους.
Όλοι μας αντιλαμβανόμαστε πως μπορεί να συμβεί αυτό γιατί όλοι μας αναγνωρίζουμε ότι η επικρατούσα κουλτούρα και μόδα μιας κοινωνίας προσδιορίζει κατά μη προβλέψιμο τρόπο την αξία ενός έργου τέχνης. Έτσι ένας πίνακας την εποχή που τον ζωγράφισε ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ μπορεί να είχε μηδενική αξία ενώ σήμερα η αξία του να ανέρχεται σε κάποια εκατομμύρια ευρώ.
Ενώ θα περίμενε κανείς να είναι διαφορετικά τα πράγματα στο χώρο της επιστήμης διότι αν μία γνώση αποδειχτεί σωστή δια του πειράματος ποιός μπορεί να την αμφισβητήσει. Εν τούτοις πολλά παραδείγματα υπάρχουν παρεξηγημένων εν ζωή επιστημόνων που μετά θάνατον δικαιώθηκαν για αυτά που έλεγαν και για τα οποία δεν τους είχε δώσει κανείς ιδιαίτερη σημασία, όπως π.χ. ο Gregor Μέντελ που θεωρείται σήμερα ο πατέρας της γενετικής.
Πρόσφατα πέθανε σε ηλικία 82 χρόνων ο Μάρσαλ Νίρενμπεργκ (Marshall Nirenberg) o άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τον γενετικό κώδικα, τον τρόπο δηλαδή, με τον οποίο οι τέσσερις βάσεις των νουκλεϊκών οξέων Αδενίνη, Κυτοσίνη, Γουανίνη, και Θυμίνη (ή Ουρασίλ στο RNA) από τις οποίες αποτελούνται τα γονίδια και το DNA ελέγχουν την ακριβή δομή των πρωτεϊνών που κατασκευάζονται στο κύτταρο και αποτελούν τα λειτουργούντα μέρη των ζωντανών κυττάρων. Ένα κωδικόνιο (codon) μία τριπλέτα δηλαδή από τις τέσσερεις πιο πάνω βάσεις προσδιορίζει κάθε ένα από τα 20 αμινοξέα που σχηματίζουν τις αλυσίδες πολυπεπτιδίων που συνθέτουν τις πρωτεΐνες. Από τις τέσσερεις βάσεις δημιουργούνται 4Χ4Χ4 = 64 συνδυασμοί (κωδικόνια) οι οποίοι κωδικοποιούν τα αμινοξέα της αλυσίδας πολυπεπτιδίων που σχηματίζει τις πρωτεΐνες.
Ο Γενετικός Κώδικας (DNA) είναι μαγευτικός, περιέχει τις συνταγές για όλες τις λειτουργίες του οργανισμού και των κυττάρων που τον αποτελούν. Ο μηχανισμός του είναι παγκόσμιος –είναι ο ίδιος για όλη τη ζωή στον πλανήτη. Χρησιμοποιούμε τον ίδιο γενετικό μηχανισμό όπως και οι μπανάνες και τα βακτήρια. Μιλάμε μια κοινή γλώσσα και αυτό υπονοεί ότι όλοι συγγενεύουμε με κάποιο τρόπο.
Ο Μάρσαλ Νίρενμπεργκ ανακάλυψε το πρώτο κωδικόνιο βάζοντας μία αλληλουχία βάσεων από Ουρασίλ (UUUUUU) σε ένα κυτταρικό χυμό (free cell system) το οποίο αντέδρασε αρχίζοντας να συνθέτει το αμινοξύ φαινυλαλανίνη. Ήταν μια ιστορική στιγμή το πρώτο κωδικόνιο είχε αποκρυπτογραφηθεί και η τριπλέτα UUU έγινε η πρώτη λέξη στο λεξικό της ζωής.
Ο Νίρενμπεργκ ήταν μόλις 34 χρόνων όταν το 1961 στο συνέδριο μοριακής Βιολογίας στη Μόσχα παρουσίασε σε ένα ακροατήριο 6 - 7 ατόμων τα αποτελέσματα του πειράματος του. Ανάμεσα στο ακροατήριό του ήταν και ο Francis Crick του οποίου το ενδιαφέρον είχε κινήσει ο τίτλος της παρουσίασης του Nirenberg. Μετά από πίεση από τον Crick ο Νίρενμπεργκ επανέλαβε την διάλεξή του την επόμενη ημέρα μπροστά σε ένα ακροατήριο 2.000 ατόμων.
Ακολούθησε η κούρσα για την ολοκλήρωση της ανακάλυψης του Γενετικού Κώδικα την οποία κέρδισε ο Νίρενμπεργκ σαν άλλος Δαβίδ απέναντι σε Γολιάθ των επιστημών, όταν με τους συνεργάτες του κατάφερε να ταυτοποιήσει μέχρι το 1966 και τα υπόλοιπα 63 κωδικόνια του Γενετικού Κώδικα. Το 1968 μοιράστηκε με δύο συνεργάτες του το βραβείο Νόμπελ για αυτή την ανακάλυψη.
Ο Νίρενμπεργκ ήταν ένας ενθουσιώδης άνθρωπος γεμάτος ιδέες που μαγνήτιζε τον συνομιλητή του. Όμως ο Νίρενμπεργκ δεν επεδίωκε την δημοσιότητα και παρόλο που επιβραβεύτηκε με το βραβείο Νόμπελ έγινε κατά κάποιο τρόπο ο ξεχασμένος πατέρας του Γενετικού Κώδικα. Γνωστός για την ανακάλυψη αυτή παρέμεινε ο Francis Crick που μαζί με τοn James Watson ανακάλυψαν το DNA to 1953 (π.χ. βλέπε έκδοση της βιογραφίας του το 2006 με τον τίτλο «Francis Crick: Αυτός που ανακάλυψε τον Γενετικό Κώδικα».
Βέβαια είχε και ο Νίρενμπεργκ τα τυχερά του, γιατί όπως ανακαλύφθηκε αργότερα για να αρχίσει η διαδικασία σύνθεσης μιας πρωτεΐνης στο κύτταρο χρειάζεται και ένα κωδικόνιο που λέει στην αντίστοιχη συνθετική μονάδα του κυττάρου, το ριβόσωμα, από πού να ξεκινήσει την σύνθεση της πρωτεΐνης. Το πείραμα του Νίρενμπεργκ δεν θα λειτουργούσε αν η συνταγή που χρησιμοποίησε δεν περιείχε κατά σύμπτωση την διπλή από την φυσική ποσότητα μαγνησίου μία ανωμαλία που αργότερα βρέθηκε να ξεπερνά την ανάγκη ενός κωδικονίου (codon) εκκίνησης της διαδικασίας.
Για αυτό στη φύση το αποτέλεσμα έχει σημασία. Μπορεί να είστε φύλλο (tongue ορχιδέας) και να το παίζετε σφήκα για να εξασφαλίσετε την αναπαραγωγή σας ή να είστε αδύνατος και να βγάζετε ξαφνικά ένα τεράστιο μάτι για να τρομάξετε τον εχθρό σας όπως στη φωτογραφία. Αν δεν σας φάγανε ακόμα σημαίνει ότι η συνταγή δουλεύει. Άρα στη φύση ούτε το είναι ούτε το φαίνεσθε αλλά αυτό που έτυχε να δουλεύει μέσα στην πολυπλοκότητά της. Για αυτό και οι βιολόγοι της εξέλιξης πασχίζουν να μας μάθουν το ότι στην εξέλιξη δεν υπάρχει τελεολογία. Υπάρχει άραγε στην ανθρώπινη κοινωνία και την ιστορία της?
