Του Νίκου Φλεμετάκη
«Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι’ αυτό το γρόσι.
Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι»
ΨΩΡΟΚΩΣΤΑΙΝΑ.{ φτωχή-Κώσταινα }
Η Πανώρια ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΑ ,λοιπόν ,όπως μας πληροφορούν : Το «Λεξικό Λαϊκής Σοφίας», Τάκη Νατσούλη-Εκδ. Σμυρνιωτάκη- και ο Ευ. Δαδιώτης, » στο 13 τεύχος «Αιγαιοπελαγίτικα», καταγόταν από τις Κυδωνιές της Μικράς Ασίας. Η Αρχόντισσα στην ύλη και στο πνεύμα,νυμφεύεται τον άντρα της καρδιάς της, τον Κώστα Αϊβαλιώτη, που ήταν πάμπλουτος έμπορος, στο Αϊβαλί. Απόκτησε ακόμη περισσότερη περιουσία και οικογένεια με χαριτωμένα παιδιά!
Στις 27 Μαΐου 1821 πυρπολήθηκε από Έλληνες , ένα τουρκικό δίκροτο [ Πολεμικό πλοίο-σήμερα δεν υπάρχει τέτοιο είδος ], στα ύδατα της Ιερισσού Χαλκιδικής και προς αντίποινα ο τουρκικός στρατός στις 2 Ιουνίου 1821, μπήκε στην πόλη ,για να εκδικηθεί και κατέστρεψε ολοσχερώς τις Κυδωνιές. Στη καταστροφή , στον πανικό και στην μανία των καταστροφέων, βρέθηκε και η οικογένεια του Κ. Αϊβαλιώτη . Οι μανιασμένοι Τούρκοι έσφαξαν τον ίδιο και τα παιδιά του .Η Πανωραία πρόφτασε και σώθηκε όταν ένας στρατιώτης την έσπρωξε προς ένα καράβι .Αμέσως επιβιβάστηκε και έφτασε στα Ψαρά . Στο νησί ήταν γνωστή ως ΨΑΡΟΚΩΣΤΑΙΝΑ
Στα Ψαρά λοιπόν, όπου βρέθηκε πάμφτωχη και ολομόναχη, οι συντοπίτες της και κυρίως ο Βενιαμίν ο Λέσβιος (δάσκαλος της Ακαδημίας των Κυδωνιών) την βοήθησαν και την προστάτεψαν.
Η Πανώρια σύντομα άφησε τα Ψαρά και φθάνει στην τότε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, το Ναύπλιο. Εκεί την ακολούθησε κι εγκαταστάθηκε και ο Βενιαμίν ο Λέσβιος. Στην αρχή όλα πήγαιναν καλά, αφού ζούσε από τις υπηρεσίες τις οποίες προσέφερε στον δάσκαλο και φιλόσοφο Βενιαμίν Λέσβιο, ο οποίος παρέδιδε μαθήματα για να ζήσει.
Τον Αύγουστο του 1824 όμως, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος πέθανε από τύφο. Από τότε για την Πανώρια{Πανωραία] άρχισε η αντίστροφη μέτρηση και ένας δυσβάστακτος αγώνας επιβίωσης. Μόνη και άγνωστη, βγάζει το ψωμί της πότε κάνοντας την αχθοφόρο, πότε την πλύστρα και πότε χάρη στην ελεημοσύνη όσων την συμπονούσαν.
Το 1826 έγινε έρανος στο Ναύπλιο για να βοηθήσουν το μαχόμενο Μεσολόγγι..
Έτσι μια Κυριακή στήθηκε, στη κεντρική πλατεία του Ναυπλίου, ένα τραπέζι και οι υπεύθυνοι του εράνου ζητούσαν, από τους καταστραμμένους, πεινασμένους και χαροκαμένους Έλληνες, να βάλουν πάλι το χέρι στην τσέπη για να βοηθήσουν τους μαχητές και τους αποκλεισμένους του Μεσολογγίου. Αλλά λόγω της φτώχιας και της εξαθλίωσης κανείς δεν πλησίαζε το τραπέζι. Όλων τα σπίτια δύσκολα τα έφερναν πέρα. Τότε η φτωχότερη όλων, η χήρα Χατζηκώσταινα, η Πανωραία, έβγαλε το ασημένιο δαχτυλίδι που φορούσε στο δάχτυλό της και ένα γρόσι που είχε στην τσέπη της και τα ακούμπησε στο τραπέζι της ερανικής επιτροπής, λέγοντας «Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι».
Ύστερα απ’ αυτή την απρόσμενη χειρονομία, κάποιος από το πλήθος φώναξε: «Για δείτε, η πλύστρα η Ψωροκώσταινα πρώτη πρόσφερε τον οβολό της» κι αμέσως το φιλότιμο πήρε και έδωσε. Άρχισαν να αποθέτουν στο τραπέζι του εράνου λίρες, γρόσια και ασημικά. Αυτή ήταν η εξέλιξη της φτωχής προσφοράς της πλύστρας Χατζηκώσταινας, που από εκείνη τη στιγμή απαθανατίστηκε «επίσημα» πλέον, με το παρανόμι «Ψωροκώσταινα»
Η πλύστρα Πανωραία όμως, δεν έδινε μόνο μαθήματα πατριωτισμού, αλλά και ανθρωπιάς, καθώς το ελάχιστο εισόδημά της το μοιραζόταν με ορφανά παιδιά αγωνιστών. Όταν μάλιστα ο Καποδίστριας ίδρυσε ορφανοτροφείο, προσφέρθηκε – γριά πια και με σαλεμένο τον νου από τον πόνο και τις στερήσεις – να πλένει τα ρούχα των ορφανών χωρίς καμιά αμοιβή.
Και εκεί που άρχισε να χαίρεται για τα «παιδιά της» που είχαν βρει ρούχα και φαγητό, λίγους μόλις μήνες μετά τη λειτουργία του ιδρύματος η Πανώρια πέθανε. Οι επίσημοι δεν την τίμησαν. Την τίμησαν όμως με τον καλύτερο τρόπο τα παιδιά του ορφανοτροφείου, τα οποία μέσα σε λυγμούς την συνόδευσαν ως την τελευταία της κατοικία.
Για το πώς η Ψωροκώσταινα έγινε «σύμβολο» υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, η οποία μάλλον οφείλεται στην αγάπη που έτρεφε ο απλός κόσμος για την Πανώρια. Σύμφωνα με αυτήν, η Ψωροκώσταινα, όπως την έλεγαν λόγω της φτώχειας της, ήταν σύζυγος αγωνιστή. Δεν είχε καμία βοήθεια από πουθενά και ζητιάνευε στους δρόμους του Ναυπλίου. Κάποια στιγμή την είδε ο Καποδίστριας και της έδωσε κάτι. Τότε εκείνη, κατανοώντας το οικονομικό αδιέξοδο της χώρας, έδωσε στον κυβερνήτη όσα χρήματα είχε συγκεντρώσει. Ο Καποδίστριας συγκινήθηκε από τη χειρονομία και έδωσε εντολή να συνταξιοδοτηθεί.
Γιατί όμως έγινε πανελλήνια γνωστό το παρατσούκλι της Πανωραίας;
Στην εποχή του Καποδίστρια σε μια συνεδρίαση της Συνέλευσης, κάποιος παρομοίασε το Ελληνικό Δημόσιο με την Ψωροκώσταινα. Ο συσχετισμός «άρεσε» και κάθε φορά που αναφερόντουσαν στο θέμα του Δημοσίου το ονόμαζαν «Ψωροκώσταινα». Λίγο αργότερα όταν ανέλαβαν την εξουσία οι Βαυαροί και διέλυσαν τα άτακτα στρατιωτικά τμήματα των αγωνιστών της Επανάστασης του 1821, η φράση «τι να περιμένει κανείς από την Ψωροκώσταινα;» πέρασε στην ιστορία. Οι αγωνιστές αποκαλούσαν την αντιβασιλεία ειρωνικά «Ψωροκώσταινα» και οι Βαυαροί από την πλευρά τους όταν ήθελαν να απαντήσουν σε όσους ζητούσαν τη βοήθεια του κράτους για να συντηρηθούν έλεγαν περιφρονητικά: «Όλοι από την Ψωροκώσταινα ζητούν να ζήσουν». Το παρατσούκλι το οποίο απέδιδε την άθλια οικονομική κατάσταση της χώρας, από τότε και έως τις ημέρες μας αναφέρεται συχνά.
Μάλιστα το 1942, κατά τη συνεδρίαση της πρώτης Βουλής κάποιος βουλευτής χαρακτήρισε και πάλι την Ελλάδα Ψωροκώσταινα. Όλοι είχαν αποδεχθεί πλέον τον χαρακτηρισμό. Έναν περιφρονητικό χαρακτηρισμό ο οποίος έγινε αποδεκτός και στη σημερινή πολιτική ορολογία. Χαρακτηρισμός, που για όσους γνωρίζουν την ιστορία, δεν είναι απαξιωτικός, διότι η Πανωραία Χατζηκώστα η επονομασθείσα Ψαροκώσταινα και Ψωροκώσταινα υπήρξε μια αξιομίμητη πατριώτισσα με λεβεντιά και φιλότιμο.
Τη χώρα που δίδαξε πολιτισμό, τη χώρα που τους έμαθε το αλφάβητο, τη χώρα που γέννησε ήρωες, σοφούς και φιλόσοφους και την οποίαν φιλοσοφία ακόμα και σήμερα επικαλούνται και εφαρμόζουν, τη χώρα που άναψε τους προβολείς και φώτισε την οικουμένη βγάζοντας από τα σκοτάδια όλους αυτούς που σήμερα προσπαθούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να την κλείσουν ΕΚΕΙΝΗ στο σκοτάδι. Η Ελλάδα όμως «Η ΨΩΡΟΚΩΣΤΑΙΝΑ» είναι αναγεννώμενος φοίνικας [ μυθικό πουλί φοίνιξ = φοίνικας ] και πάντα αναγεννιέται μέσα από την τέφρα ή την στάχτη της ! Και το έχει αποδείξει !!!
Το δίδαγμα από τη ζωή της Πανωραίας Χατζηκώστα είναι σαφές .
Στην ανάγκη που ίσως βρεθεί η Πατρίδα μας ,οι ευπατρίδες, σε όποια οικονομική κατάσταση και αν βρίσκονται , οι συναισθανόμενοι τη δύσκολη κατάσταση , συμπαρίστανται, προσφέρουν και κατανοούν ,πέραν από πολιτικές ή κομματικές ταυτότητες , και δεν οσπισθογυρίζουν ζητώντας το πώς και το γιατί, αφού έχουν υπαρκτό πρόβλημα που ζητά τη λύση του .
Η Πίστη όλων μας προς την προστάτιδα του ελληνικού Έθνους ΘΕΟΓΕΝΝΗΤΡΙΑ ΠΑΝΑΓΙΑ, και προς Μητέρα ΕΛΛΑΔΑ …
-Η ΨΩΡΟΚΩΣΤΑΙΝΑ θα ξαναγίνει ΠΑΝΩΡΑΙΑ …
