Όλοι μας έχουμε ανάγκη για προσοχή, εκτίμηση και επιβεβαίωση και ο καθένας μας προσπαθεί να τα εισπράξει με το δικό του προσωπικό τρόπο, π.χ. διαμέσου της εργασίας, της εξωτερικής εμφάνισης, των φιλικών και κοινωνικών του σχέσεων, των παιδιών του, του σεξ κ.ά. Έρχεται, όμως, πάντα η στιγμή -όπως είναι, για παράδειγμα, η μέση ηλικία- όπου αυτές οι πηγές επιβεβαίωσης αρχίζουν να στερεύουν, ακόμα και να εξαφανίζονται πλήρως, π.χ. εξαιτίας της συνταξιοδότησης, της φυσικής φθοράς του σώματος, της μετακόμισης των παιδιών σε δικό τους σπίτι κ.τ.λ.
Το να μην είμαστε πλέον στον ίδιο βαθμό γοητευτικοί, ελκυστικοί και ερωτεύσιμοι είναι οδυνηρό για τους περισσότερους ανθρώπους, ασχέτως φύλου. Οι συνέπειες είναι, συνήθως, εντονότερες και εμφανέστερες όσο λιγότερες αλλά και εκ των έξω προερχόμενες είναι οι πηγές επιβεβαίωσής μας γιατί έτσι μετατρεπόμαστε σε όμηρούς τους. Στην περίπτωση αυτή, η ανάγκη μας για επιβεβαίωση μετατρέπεται σε μια μόνιμη πηγή άγχους που συρρικνώνει αισθητά την ποιότητα και τις δυνατότητες της ζωής μας.
Η είσοδος στη λεγόμενη μέση ηλικία, με όλες τις αλλαγές που αυτό συνεπάγεται, αποτελεί μια νέα και πολύ σημαντική εμπειρία για τον καθένα που, όμως, δεν την αποδέχονται όλοι στον ίδιο βαθμό ή ακόμα και καθόλου. Για αρκετούς, και μόνον οι αλλαγές στο σώμα τους -που αρχίζει να γερνά, χάνοντας τη φρεσκάδα του- αποτελεί σοβαρό ναρκισσιστικό πλήγμα και με ποικίλες συνέπειες στην ψυχική υγεία.
Η επίδραση του περιβάλλοντος
Όσο πίσω και αν ανατρέξουμε στην ιστορία του ανθρώπινου γένους, θα διαπιστώσουμε την ύπαρξη μιας αμφιθυμίας και μιας, κατά κύριο λόγο, αρνητικής δεσπόζουσας στάσης απέναντι στους ηλικιωμένους και στη γήρανση αυτή καθαυτή.
Στη σύγχρονη εποχή, από τη στιγμή που δίνεται ιδιαίτερα μεγάλη έμφαση στην παραγωγικότητα, στην αποτελεσματικότητα και στη νεανική εμφάνιση, πολλοί είναι αυτοί που κάνουν το παν για να αναχαιτίσουν τη φυσική πορεία της φθοράς του σώματος. Ζούμε σε ένα περιβάλλον που εστιάζει ολοένα και περισσότερο στην εξωτερική μας εμφάνιση.
Το σώμα μας μετατρέπεται σε αντικείμενο και πολλοί το αξιολογούν με βάση την εξωτερική τους, αποκλειστικά, εμφάνιση. Το θεωρούμενο ως ιδεώδες είναι τόσο ανέφικτο, σε σημείο να είναι πολλοί αυτοί που νιώθουν ντροπή για το σώμα και για την εν γένει εμφάνισή τους, πλήττεται η αυτοεκτίμησή τους και μπορεί να εμφανίσουν ακόμα και κατάθλιψη.
Η είσοδος της γυναίκας στη μέση ηλικία
Για πολλές γυναίκες, η είσοδος στη μέση ηλικία, δηλαδή η αίσθηση και η διαπίστωση πως δεν είναι πλέον στον ίδιο βαθμό γοητευτικές, ελκυστικές και ερωτεύσιμες, αποτελεί σοκ. Οι τρόποι αντίδρασής τους, όμως, απέναντι σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα, μπορεί να είναι πολύ διαφορετικοί από γυναίκα σε γυναίκα.
Η αλήθεια είναι πως μια γυναίκα γίνεται συχνά αποδέκτης προσοχής στη διάρκεια της έως τότε ζωής της, σε σημείο που να το θεωρεί ως κάτι το αυτονόητο και να μη του δίνει ιδιαίτερη σημασία παρά μόνον όταν κάποια στιγμή διαπιστώσει πως δεν την εισπράττει πλέον. Η εικόνα που είχε για τον εαυτό της δεν είναι πια η ίδια. Η διαπίστωση αυτή αποτελεί σοβαρή πρόκληση και δοκιμασία για την αυτοεκτίμηση πολλών γυναικών, προκαλώντας, αρκετές φορές, σοβαρές αναταράξεις στην ψυχική τους ισορροπία.
Η αρχόμενη γήρανση είναι πιθανότατα δυσκολότερη για τις γυναίκες εκείνες που υπήρξαν όμορφες, επενδύοντας πολλά στην εμφάνισή τους και διαμορφώνοντας την αυτοεκτίμηση και την ταυτότητά τους, κυρίως, διαμέσου αυτής. Για τις γυναίκες αυτές, η κάθε ρυτίδα αποτελεί σημαντική απώλεια στο χρηματιστήριο της προσωπικής τους επιβεβαίωσης την οποία προσπαθούν να αντισταθμίσουν με πολλούς και διάφορους τρόπους.
Αρκετές καταφεύγουν σε πλαστικές εγχειρίσεις ή άλλου είδους αισθητικές παρεμβάσεις βελτίωσης σημείων του σώματός τους, ακολουθούν τη μόδα, γυμνάζονται κ.ά. Όλα αυτά δεν είναι, κατ' ανάγκην, κάτι το αρνητικό. Πρόβλημα συνιστά το να γίνονται όλα αυτά επειδή κάποιος δεν αποδέχεται όχι μόνο τον εαυτό και το σώμα του για αυτό που είναι αλλά και την ηλικία του.
Η αποδοχή των όποιων σταδιακών αλλαγών που συμβαίνουν στο σώμα μας προϋποθέτει να είμαστε ειλικρινείς, αλλά και επιεικείς, απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό και, αν όχι να μας αρέσει αυτό που κάθε φορά είμαστε, τουλάχιστον να μπορούμε να αποδεχόμαστε το σώμα μας όπως είναι.
Όταν η εμφάνιση γίνεται η ταυτότητα κάποιου
Υπάρχουν γυναίκες οι οποίες ποτέ δεν θεωρούσαν την εμφάνισή τους ως κάτι το ιδιαίτερα σημαντικό και προϋπόθεση για να νιώθουν καλά με τον εαυτό και τη ζωή τους. Για κάποιες άλλες, όμως, που χρησιμοποίησαν την εξωτερική τους εμφάνιση ως ταυτότητα και μέτρο της αξίας τους, το να μην είναι πλέον το ίδιο ελκυστικές, όπως παλιά, αποτελεί σοβαρό πλήγμα και οδηγεί, σχεδόν πάντα, σε προσωπική κρίση.
Υπάρχουν, επίσης, γυναίκες που, ως παιδιά, δεν εισέπραξαν την επιβεβαίωση που χρειάζονταν ώστε να δημιουργηθεί εντός τους η αίσθηση εκείνη που να τα κάνει να νιώθουν πως αξίζουν την αγάπη των άλλων. Κάποιες από τις γυναίκες αυτές εισέπραξαν, παρ' όλ' αυτά, αρκετή προσοχή και επιβεβαίωση στη ζωή τους ώστε να νιώθουν καλά.
Η είσοδος, όμως, στη μέση ηλικία -που έχει ως συνέπεια, μεταξύ άλλων, και τη σημαντική μείωση αυτής της, αναγκαίας για τις ίδιες, προσοχής- μπορεί να ενεργοποιήσει ξανά την αρχική προβληματική αναξιότητας με ότι αυτό συνεπάγεται, όπως προαναφέραμε.
Όπως και κάθε είδους προσωπική κρίση, παρ' όλη την οδύνη που εμπεριέχει, δίνει ταυτόχρονα στο άτομο τη δυνατότητα να αναβιώσει, να συνειδητοποιήσει, να κατανοήσει και να ενσωματώσει τις επώδυνες αυτές εμπειρίες και τα συνακόλουθα συναισθήματα.
Μια φυσιολογική διεργασία πένθους για τις περισσότερες
Οι περισσότερες γυναίκες διαθέτουν τους απαραίτητους μηχανισμούς προσαρμογής που τις επιτρέπουν να εγκλιματισθούν στους νέους όρους ζωής τους. Ο αποχαιρετισμός στη νεότητα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, αποτελεί μια διεργασία πένθους που, παρόλη την οδύνη που εμπεριέχει, οι περισσότεροι καταφέρνουν να την αφομοιώσουν και να επαναπροσδιορίσουν τη ζωή τους, βάσει των νέων δεδομένων, βλέποντας και αξιοποιώντας τα όποια θετικά εξακολουθούν να υπάρχουν, που σίγουρα υπάρχουν.
Όταν η εμφάνιση δεν είναι πλέον το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή κάποιου και στον προσδιορισμό του ποιος είναι ή ποια αξία έχει, τότε η προσωπικότητα, το άτομό του, συνολικά, και όλα όσα έχει καταφέρει έως τότε στη ζωή, π.χ. καριέρα, οικογένεια, εγγόνια κ.ά., αποκτούν ίσως μεγαλύτερη σημασία και ενδιαφέρον, ακόμα και από αυτήν την ίδια την ομορφιά.
Παρά τις όποιες δυσκολίες, που σχετίζονται με τη μέση ηλικία, υπάρχουν γυναίκες που νιώθουν ανακούφιση για πολλά νέα πράγματα και νέες καταστάσεις που κάνουν την εμφάνισή τους -όπως να μην έχουν πια περίοδο, να έχουν αφήσει πίσω τους το κουραστικό πλέον ερωτικό παιχνίδι, να έχουν περισσότερο χρόνο για τις ίδιες και να είναι περισσότερο ο εαυτός τους- που τις δημιουργεί μια μεγαλύτερη αίσθηση ελευθερίας, αλλά και ειλικρίνειας, απέναντι τόσο προς τον ίδιο τους τον εαυτό όσο και προς τους άλλους.
Οι κοινωνικοί κανόνες για την εξωτερική εμφάνιση της γυναίκας
Οι απόψεις για το πώς θα πρέπει να συμπεριφέρεται κάποιος/-α ή για το ποια θα πρέπει να είναι η εμφάνισή του/της στην κάθε ηλικία είναι ακόμα βαθιά ριζωμένες στη συνείδησή μας και δεν φαίνεται να αμφισβητούνται ιδιαίτερα.
Οι κοινωνικοί κανόνες για την εμφάνιση της γυναίκας στις διάφορες ηλικίες είναι πολύ αυστηροί. Όποια τολμά να τους αγνοήσει, διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει αποδέκτης χλευασμού και αποδοκιμασίας. Η αυστηρότητα αυτή είναι εντονότερη για τις γυναίκες μέσης ηλικίας που προσπαθούν να δείχνουν νεότερες με έναν εξεζητημένο τρόπο, ιδιαίτερα, αν θεωρηθεί πως η γυναίκα προσπαθεί να αξιοποιήσει τον τομέα της σεξουαλικότητας, έχοντας προκλητική εμφάνιση (κοντές φούστες, βαθιά ντεκολτέ κ.τ.λ.).
Αυτό που παρατηρούμε είναι αρκετά αντιφατικό. Από τη μία, πριμοδοτείται η καλή εξωτερική εμφάνιση της γυναίκας, δηλαδή, το να δείχνει πως ενδιαφέρεται για τον εαυτό της και πως διατηρείται σε καλή φόρμα αλλά, από την άλλη, οι όποιες προσπάθειές της προς την κατεύθυνση αυτή να μην είναι εμφανείς και «παρατραβηγμένες». Αν συμβαίνει το τελευταίο, κινδυνεύει να θεωρηθεί ως «ψώνιο», ανασφαλής, προκλητική κ.ά.
Έτσι, λοιπόν, ενώ φαίνεται πως πολλές γυναίκες μέσης ηλικίας θέλουν να δείχνουν επικριτικές απέναντι στην κυρίαρχη άποψη για μια νεανική και «φρέσκια» εξωτερική εμφάνιση και στον υπερβολικό εστιασμό σε αυτό, παρ' όλ' αυτά, προσπαθούν να ακολουθούν -στο βαθμό που η κάθε μία τους μπορεί- αυτήν την κυρίαρχη άποψη και στάση με έναν τρόπο, όμως, που να μην είναι ιδιαίτερα εμφανής προς τα έξω.
Επίλογος
Η λέξη «γήρανση» ηχεί αρνητικά στα αυτιά των περισσοτέρων, ιδιαίτερα των γυναικών. Ακόμα και στο θέμα αυτό, οι άνδρες φαίνεται να είναι πιο ευνοημένοι. Οι γκρίζες τρίχες στους κροτάφους τους θεωρούνται ως δείγμα γοητείας, κάτι που δεν συμβαίνει με τις γυναίκες που νιώθουν πως πρέπει να σπεύσουν να τις καλύψουν με την πρώτη τους εμφάνιση.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για την εν γένει εξωτερική εμφάνιση των γυναικών. Η αρχόμενη γήρανση του δικού τους κορμιού μοιάζει να είναι πιο «επιλήψιμη», ενώ υπάρχει, ταυτόχρονα, η αίσθηση πως έχουν ευθύνη αν επιτρέψουν το σώμα τους να καταρρεύσει.
Σίγουρα, δεν υπάρχει κάτι το θετικό στο να βλέπει κάποιος την εμφάνιση, την υγεία και την ενέργειά του να επιδεινώνονται. Αυτό, όμως, είναι η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη έχει να κάνει με τις εμπειρίες και την ωρίμανση που κάποιος αποκτά γερνώντας, κι αυτό είναι ιδιαίτερα πολύτιμο.
Όμως, ευθύνη για το πώς βιώνουμε τον εαυτό μας, με το πέρασμα του χρόνου, δεν έχουμε μόνον οι ίδιοι αλλά και η κοινωνία. Οι διάφορες αντιλήψεις για τους ηλικιωμένους, για το πώς πρέπει να είναι, να φέρονται και, γενικώς, για το τι τους επιτρέπεται ή όχι, παίζει, επίσης, σημαντικότατο ρόλο στον τρόπο που κάποιος, ασχέτως φύλου, βιώνει τον εαυτό του καθώς γερνά.
Μία σοφία ζωής που, αν την κατακτήσουμε, θα κάνουμε ευκολότερη τη ζωή μας είναι το να αντέξουμε το ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα πάντα. Να αποδεχθούμε, δηλαδή, αυτά που δεν μπορούμε να αλλάξουμε, να αλλάξουμε αυτά που μπορούμε και να είμαστε αρκετά έξυπνοι ώστε να διακρίνουμε τη διαφορά ανάμεσα σε αυτά τα δύο…
Σε κανέναν δεν αρέσει να γερνά αλλά, από τη στιγμή που αυτό είναι αναπόφευκτο, θα πρέπει να μπορούμε να προσαρμοζόμαστε στα νέα δεδομένα και στις αλλαγές που μας συμβαίνουν. Η συνέχεια και η ποιότητα της ζωής μας εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τα προβλήματα και τις δυσκολίες που μας παρουσιάζονται, ασχέτως από το αν είμαστε νέοι ή ηλικιωμένοι…
Σάββας Ν. Σαλπιστής
- Ph.D.
