Τελικά είχε δίκιο ο ποιητής Tennyson, όταν το έγραψε αυτό; Ας αφήσουμε για λίγο την ποίηση στην άκρη:
Αν μείνουμε ελεύθεροι σε όλη μας τη ζωή, θα είναι καλύτερα, απ’ ότι αν παντρευτούμε, αλλά μετά χωρίσουμε ή χηρέψουμε; Παλαιότερα, είχα πει ότι οι single ήταν τυπικά καλύτερα απ’ ότι οι διαζευγμένοι, με τον τρόπο που οι ερευνητές όριζαν το «καλύτερα», μετρώντας δηλαδή το συνολικό επίπεδο ευτυχίας και υγείας.
Την τελευταία δεκαετία όμως, η επιστήμη της κοινωνικής ψυχολογίας άρχισε να αμφιβάλλει ως προς την οικογενειακή κατάσταση. Αντί λοιπόν να συγκρίνει διαφορετικούς ανθρώπους σε ένα δεδομένο χρονικό σημείο, ερευνητική μέθοδος που διέπεται από κάποια προβλήματα εγκυρότητας, οι σύγχρονοι ερευνητές τώρα ακολουθούν τους ίδιους ανθρώπους στο πέρασμα των χρόνων, καθώς παντρεύονται ή χωρίζουν ή μένουν χήροι/ες ή παραμένουν άγαμοι/χωρίς σχέση.
Όλο και συχνότερα, τα αποτελέσματα και αυτών των νέων ερευνών φέρνουν τα ίδια αποτελέσματα, με τους διαζευγμένους να καταλήγουν λιγότερο υγιείς και ευτυχισμένοι από τους ελεύθερους. Αυτό που οι νέες έρευνες έρχονται να συντρίψουν πιο δραματικά είναι οι κυρίαρχοι ισχυρισμοί και οι μύθοι με τους οποίους έχουμε μεγαλώσει: ότι δηλαδή οι παντρεμένοι είναι πιο χαρούμενοι και υγιείς και με άλλους τρόπους.
Στις καλύτερες των περιπτώσεων, οι άνθρωποι που παντρεύονται βιώνουν μια σύντομη έκρηξη ευτυχίας στα πρώτα στάδια -το φαινόμενο του μήνα του μέλιτος- αλλά ύστερα επιστρέφουν στα ίδια επίπεδα ευτυχίας ή δυστυχίας που είχαν και πριν ως single. Αλλά ακόμα και αυτό το φαινόμενο δεν απολαμβάνεται από όλους όσοι παντρεύονται, αλλά μόνο από εκείνους που παραμένουν παντρεμένοι.
Για εκείνους που χωρίζουν, συνολικά τα επίπεδα ευτυχίας και υγείας τους μειώνονται ακόμα και σε μικρό ποσοστό. Αν ανησυχείτε για το ότι αυτά είναι μάλλον άσχημα νέα για τους διαζευγμένους, ούτε αυτό αληθεύει. Μια μεγάλη έρευνα με συμμετέχουσες γυναίκες 50-79 ετών έδειξε ότι οι γυναίκες που χώριζαν ήταν υγιέστερες από εκείνες που παρέμεναν παντρεμένες.
Ο Tennyson, λοιπόν, μπορεί και να μην είχε δίκιο. Όμως, εδώ τίθεται ένα λογικό ερώτημα: Γιατί οι άνθρωποι που παραμένουν ελεύθεροι τα πάνε καλύτερα από εκείνους που είναι διαζευγμένοι ή χήροι; Οι ειδικοί σε θέματα γάμου έχουν μια έτοιμη απάντηση. Μάλιστα έχει και το δικό της όνομα, με τρεις παραλλαγές, η υπόθεση του «στρες» ή «της κρίσης» ή «της απώλειας».
Τα άτομα που είναι πάντα single δεν έχουν βιώσει τον ίδιο βαθμό στρες (ή κρίσης ή απώλειας), όσο εκείνα τα άτομα που χώρισαν ή έχασαν σύζυγο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η εξήγηση έχει μια διαισθητική βάση και τα γραφήματα σχετικών ερευνητικών δεδομένων συχνά φαίνεται να συμφωνούν με αυτή.
Για παράδειγμα, αν κανείς κοιτάξει τα γραφήματα του βαθμού ευτυχίας των ανθρώπων στο πέρασμα των χρόνων, καθώς παντρεύονται και ύστερα χωρίζουν/ χηρεύουν, μπορεί να παρατηρήσει ότι η καμπύλη της ευτυχίας πέφτει κατακόρυφα καθώς η χρονιά χωρισμού πλησιάζει και ύστερα η ίδια καμπύλη ανακάμπτει, όσο η λύση του γάμου απομακρύνεται όλο και περισσότερο στο παρελθόν.
Οι μελέτες έχουν αρχίσει να ερευνούν τις λεπτομερείς διαφορές ανάμεσα στους παντρεμένους. Διαχωρίζουν από αυτή την ομάδα εκείνους που τελικά χώρισαν ή χήρεψαν. Βρίσκουν ότι οι χωρισμένοι/χήροι, μερικές φορές βρίσκονται σε χειρότερη θέση από εκείνους που μένουν παντρεμένοι (σε άλλες μελέτες, οι παντρεμένοι χωρίζονται βάσει της ποιότητας του γάμου τους, του οικονομικού/κοινωνικού στάτους και γενικά μιας ευρείας γκάμας άλλων μεταβλητών).
Τώρα ας σκεφτούμε τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι που μένουν ελεύθεροι συμπεριληφθούν στις μελέτες: αυτή η ομάδα είναι μια μεγάλη αδιαχώριστη μάζα. Είναι σαν οι ερευνητές και οι ειδικοί που μελετούν το γάμο και τις σχέσεις να έχουν μια συγκεκριμένη στάση απέναντί τους που δηλώνει ότι «όλοι είναι ίδιοι»!
Είναι κάτι που σπάνια αναγνωρίζεται από την ερευνητική βιβλιογραφία: οι άνθρωποι που μένουν single επίσης βιώνουν έντονο στρες, οξείες κρίσεις και σημαντικές απώλειες. Αν εστιάζαμε σε αυτό, όπως εστιάζουμε στις εμπειρίες που έχουν οι παντρεμένοι, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε κάτι παρόμοιο.
Οι ελεύθεροι/ άγαμοι άνθρωποι επίσης βιώνουν στρες και δυστυχίας και πένθος, όταν κάποιος που αγαπούν πεθάνει ή όταν μια σημαντική σχέση γι’ αυτούς καταρρεύσει (και δεν χρειάζεται να είναι ερωτική). Δεν μπορείτε να το συμπεράνετε από τα αποτελέσματα των δημοσιευμένων ερευνών, γιατί πολύ απλά οι single δεν διαχωρίζονται όπως οι παντρεμένοι/ διαζευγμένοι και δεν ερωτώνται σχετικά.
Υπάρχει και κάτι άλλο σημαντικό αναφορικά με τη δημοσιευμένη βιβλιογραφία πάνω στο ζήτημα της οικογενειακής κατάστασης. Όταν τα αποτελέσματα αποδεικνύονται πιο θετικά για του ελεύθερους, οι ερευνητές και ακαδημαϊκοί σπάνια προτείνουν μια εξήγηση που να υποθέτει ή να υπονοεί έστω ότι αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να διαθέτουν κάποιες άλλες δεξιότητες και δυνατά σημεία σε σχέση με τους παντρεμένους/διαζευγμένους.
Ας σκεφτούμε λίγο το πώς ένα παντρεμένο ζευγάρι χωρίζει τις εργασίες του. Μπορεί να μην είναι πια τόσο παραδοσιακό όσο ήταν κάποτε (π.χ. εκείνη φροντίζει τα παιδιά και εκείνος πληρώνει τους λογαριασμούς), αλλά συχνά και πάλι τα χαρακτηριστικά ή οι εργασίες καταμερίζονται με τον ένα ή άλλο τρόπο.
Όσο διαρκεί ο γάμος, αυτό μπορεί να αποδειχτεί αποδοτικό και χρήσιμο. Όταν όμως τελειώσει, οι χωρισμένοι πια μένουν να γνωρίζουν τέλεια πώς να διεκπεραιώσουν μόνο εκείνες τις εργασίες που έκαναν μέσα στη σχέση, στο δικό τους τομέα.
Οι ελεύθεροι / άγαμοι, ωστόσο, είναι πιθανό να βρουν έναν τρόπο να καταφέρουν όλες τις εργασίες της καθημερινότητας. Ίσως να είναι καλοί σε κάποιες, να ζητούν βοήθεια από ένα δίκτυο φίλων σε άλλες, και να προσλαμβάνουν ακόμα άτομα για τις υπόλοιπες. Με τον ένα, όμως, τρόπο ή τον άλλο, τα καταφέρνουν. Και αυτό αποτελεί ένα δυνατό τους σημείο.
Ίσως, επίσης, το δίκτυο να αποτελεί μέρος της απάντησης. Πιθανότατα οι άνθρωποι που πάντα είναι single, να διατηρούν ένα πλέγμα σχέσεων, στο οποίο να επενδύουν, απ’ ότι να εστιάζουν σε ένα μόνο άτομο, όπως οι παντρεμένοι. Ίσως οι ελεύθεροι να έχουν φιλίες που διαρκούν περισσότερο από τους περισσότερους γάμους, γιατί εστιάζουν περισσότερο σε εκείνες.
Αυτές είναι κάποιες υποθέσεις. Θα μπορούσαν να είναι λανθασμένες. Αυτό όμως που είναι σημαντικό είναι ότι προσθέτουν σε μια βιβλιογραφία, που δεν έχει δώσει τη βάση που χρειάζεται σε αυτές τις πιθανές μεταβλητές. Σπάνια, υπήρξαν και υπάρχουν ερευνητές / ακαδημαϊκοί που μπορούν ή είναι πρόθυμοι να προχωρήσουν έξω από τους συμβατικούς τρόπους σκέψης και να εξετάσουν όλες τις πιθανότητες.
Και αυτές οι υποθέσεις κινούνται πάντα στο πνεύμα της διαφορετικότητας. Ακριβώς όπως υπήρχαν πολλοί διαφορετικοί τρόποι σκέψης που ποτέ δεν ακούστηκαν, όταν η ψυχολογική έρευνα εστίαζε κυρίως στους άντρες, και μάλιστα στους λευκούς άντρες, ή στους ετεροφυλόφιλους μόνο, έτσι και εδώ υπάρχει μια ελλιπής οπτική σε σχέση με τους single. Ευτυχώς κι αυτό αρχίζει σταδιακά να αλλάζει.
Τέλος, επιστρέφοντας στο αρχικό ερώτημα που άνοιξε και αυτό το άρθρο: φυσικά, το βασικό επιχείρημα είναι ότι χρειάζεται να αλλάξουμε ριζικά και την αντίληψή μας για την αγάπη.
Αγάπη δεν είναι μόνο γάμος ή ερωτική σχέση. Χρειάζεται να βγούμε από εκείνα τα μικρά, στενά ιδεολογικά μας κουτάκια. Η αγάπη του Tennyson έχει μια ευρεία και αόριστη έννοια, δεν περιλαμβάνει ταμπέλες.
Bella DePaulo, Ph.D.,
κοινωνική ψυχολόγος
