Είναι μια από τις διασκεδαστικές ερωτήσεις που αποτελούν και τροφή για σκέψη. Πράγματι ο εγκέφαλος δεν έχει κάτι εντυπωσιακό να δούμε, και έχει μόνο περίπου το μέγεθος δύο γροθιών. Αλλά είναι απίστευτο τι μπορεί να κάνει.
Με το μυαλό μας μπορούμε να σκεφτούμε προς τα πίσω αλλά και προς τα εμπρός, να φανταστούμε και να δημιουργήσουμε πράγματα που δεν υπάρχουν, να κάνουμε άλματα σε μεγάλες αποστάσεις. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι σας λέω, κλείστε τα μάτια σας και φανταστείτε το εξής:
Ας υποθέσουμε ότι εσείς και εγώ βρισκόμαστε σε ένα πύραυλο, προσπερνάμε την Γη και συνεχίζουμε προς τον Ποσειδώνα. Στη συνέχεια περνάμε δίπλα από το πλησιέστερο άστρο, και αφού περάσουμε σε ένα μέρος με κρύο κενό χώρο φτάνουμε ένα ένα λαμπερό μπλε διαστρικό νέφος αερίου. Όταν βρεθούμε εκεί, πετάμε ψηλά, αιωρούμαστε κοντά σε ένα μικρό λαμπερό αστέρι μωρό, και όταν πλησιάζουμε πιο κοντά το βλέπουμε να μας κρυφοκοιτάζει από την κορυφή του νέφους …
Μπορείτε να το φανταστείτε αυτό; Σίγουρα μπορείτε. Μπορείτε να πετάξετε μαζί μου σε τεράστιες αποστάσεις και να πάμε στα πιο απίστευτα μακρινά μέρη, επειδή έχετε το εργαλείο που σας δίνει την δυνατότητα γι’ αυτό – αυτό που βρίσκεται μέσα στο κεφάλι σας.
Αν ο εγκέφαλος μπορεί να κάνει τρελά ταξίδια σε ολόκληρο το σύμπαν, καθώς και να μεταφέρει και άλλους επιβάτες μαζί του, τότε κατά ένα μεταφορικό τρόπο ο εγκέφαλος είναι μεγαλύτερος από ό, τι είναι γύρω από αυτό. Μπορεί να κάνει πράγματα που το φυσικό σύμπαν δεν μπορεί, όπως το να πάει προς τα πίσω. («Επιτρέψτε μου να σας πω τι μου συνέβη χθες …”).
Και ενώ πράγματι ο εγκέφαλος είναι τρομερός, δικαιούται να πάρει το στέμμα;
Λοιπόν, ας δούμε τι ισχύει για το Σύμπαν. Αν φαντάζεστε το σύμπαν με τον εύκολο τρόπο, δηλαδή ως μια γιγαντιαία έκταση με πλανήτες, αστέρια, και νέφη αερίου, τότε ναι, ένα μυαλό μπορεί να τα φανταστεί όλα αυτά . Αλλά τι γίνεται αν το κάνουμε λίγο πιο δύσκολο, και εξετάσουμε τα μυστήρια της σκοτεινής ενέργειας, την συνέχεια χώρου και χρόνου, τα πεδία Higgs, την ενέργεια που ξεφυτρώνει από το πουθενά και στη συνέχεια εξαφανίζεται στα μικρότερα διαστήματα που μπορεί να φανταστεί κανείς; Τι γίνεται αν σας πω ότι όσο πιο γρήγορα ταξιδεύουμε, τόσο μεγαλύτεροι γινόμαστε, μέχρι να πιάσουμε την ταχύτητα του φωτός όπου η μάζα γίνεται τεράστια; Αυτά δεν είναι εύκολο να τα συλλάβει το μυαλό μας.
“Το σύμπαν δεν είναι μόνο πιο αλλόκοτο από ό, τι υποθέτουμε,” λέει ο βιολόγος Haldane, “αλλά πιο αλλόκοτο από ό, τι θα μπορούσαμε να υποθέσουμε.”. “Κατά την άποψη του , το σύμπαν είναι μεγαλύτερο από τον εγκέφαλο. Υπάρχουν πράγματα που απλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, ούτε καν να φανταστούμε με το μυαλό που διαθέτουμε.”
Υπάρχουν φιλόσοφοι και επιστήμονες, οι οποίοι λένε ότι ποτέ δεν θα κατανοήσουμε το σύμπαν, δεν θα μπορέσουμε να καταλάβουμε τις ατελείωτες λεπτομέρειες ή να αποκτήσουμε μια καλή αίσθηση για το σύνολο. Μπορούμε να προσπαθήσουμε, αλλά το σύμπαν είναι πολύ μεγάλο. Ο συγγραφέας John Updike το εξήγησε κάποτε αυτό με το εξής παράδειγμα:
«Είναι πέρα από τα πνευματικά μας όρια ως είδος. Βάλτε τον εαυτό σας στη θέση του σκύλου. Ένας σκύλος ανταποκρίνεται, έχει διαίσθηση, μας κοιτάζει με μάτια, πίσω από τα οποία κρύβεται κάποια νοημοσύνη. Κι όμως ο σκύλος δεν μπορεί να κατανοήσει το μεγαλύτερο μέρος από αυτά που βλέπει τους ανθρώπους να κάνουν. Για παράδειγμα δεν έχει καμία ιδέα για το πώς λειτουργεί ο κινητήρας εσωτερικής καύσης. Οπότε ίσως αυτό που πρέπει να κάνουμε, είναι να φανταστούμε ότι είμαστε σκυλιά και ότι υπάρχει πεδίο γνώσης που ξεπερνάει την δυνατότητα κατανόησή μας. “
Οι εγκέφαλοί μας είναι θαυμάσιοι σε σύγκριση με άλλα πλάσματα εδώ στη Γη, αλλά απέναντι στο σύμπαν υστερούμε πολύ. Αυτό είναι το επιχείρημα.
Οπότε, πρέπει το σύμπαν να πάρει το στέμμα;
Δεν ξέρω. Ο Carl Sagan θεωρεί ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε καλοί στο να ανακαλύπτουμε μέρος της λειτουργικότητας της φύσης. Παρόλο που δεν γνωρίζουμε τους κανόνες, μπορούμε να αποφύγουμε τις λεπτομέρειες και να κατανοήσουμε το περίγραμμα, την ουσία. Δεν είναι απαραίτητο για εμάς να γνωρίζουμε τα πάντα. Το πρόβλημα είναι ότι δεν γνωρίζουμε από πόσους κανόνες διέπεται ο κόσμος. Πόσους κανόνες χρειάζεται για να εξηγήσεις το μυστήριο της δημιουργίας ζωής από το τίποτα, το πεπερασμένο να γίνει άπειρο, την ύλη να γίνεται μυαλό, το τίποτα να γίνεται κάτι; Μερικούς; Εκατομμύρια; Δεν ξέρουμε.
Ωστόσο, ο εγκέφαλος έχει τους υποστηρικτές του. “Σκεφτείτε τον ανθρώπινο εγκέφαλο», λέει ο φυσικός Sir Roger Penrose. “Αν κοιτάξετε ολόκληρο το σύμπαν, φυσικά οι εγκέφαλοί μας είναι ένα πολύ μικρό μέρος από αυτό. Αλλά είναι το πιο τέλεια οργανωμένο τμήμα του. Σε σύγκριση με την πολυπλοκότητα του εγκεφάλου, o γαλαξίας είναι απλώς ένα αδρανές κομμάτι.” Ναι, είναι μικρός, αλλά ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει μια απίστευτη δύναμη.
Οπότε τι; Εγκέφαλος ή Σύμπαν;
Μιλώντας προσωπικά, κλίνω προς το σύμπαν. Δεν μου χρειάζεται, δεν θέλω, δεν μου αρέσει η ιδέα ότι μια ημέρα θα γνωρίζω όλα όσα υπάρχουν εκεί για να ξέρω. Δεν νομίζω ότι μπορούμε. Δεν λέω ότι δεν πρέπει να το προσπαθήσουμε. Και ακόμα και αν έχουμε ενισχύσει το μυαλό μας με ισχυρούς υπολογιστές, η διαίσθηση μου λέει ότι το σύμπαν θα συνεχίσει να μας ξεγελάει, θα εξακολουθεί να είναι “πολύ υπέροχο” για να αποκωδικοποιηθεί, επειδή τελικά είμαστε πολύ μικρότεροι από αυτό. Και αυτό δεν είναι κάτι κακό . Κατά τη γνώμη μου, αυτό που έχει σημασία είναι η αναζήτηση , αυτή μας ανοίγει τους ορίζοντες.
Όπως είπε ο φυσικός Steven Weinberg με την διάσημη φράση του: “Η προσπάθεια να κατανοήσουμε το σύμπαν είναι ένα από τα πολύ λίγα πράγματα που ανυψώνει την ανθρώπινη ζωή λίγο πάνω από το επίπεδο της φάρσας, και μας προσφέρει κάτι από τη χάρη της τραγωδίας.”
Ζούμε για για να αναρωτηθούμε, να ερευνήσουμε, να εκτιμήσουμε. Χωρίς αμφιβολία, γιατί είμαστε εδώ;
Allen Brain Atlas είναι ελεύθερα και διαθέσιμα εδώ.
_____
του ROBERT KRULWICH, αρθρογράφου επιστήμης στο NPR
