Στις πιο οξείες εκδηλώσεις της, η μανία καταδιώξεως είναι μια αναγνωρισμένη μορφή ψυχοπάθειας. Υπάρχουν άνθρωποι που φαντάζονται πως θέλουν να τους σκοτώσουν ή να τους κλείσουν στη φυλακή ή να τους κάνουν μεγάλη αδικία. Συχνά η επιθυμία να προστατευθούν από τις φανταστικές καταδιώξεις, τους παρασύρει σε βίαιες πράξεις και καθίσταται αναγκαίος ο περιορισμός της ελευθερίας τους. Αυτό, όπως και πολλές άλλες μορφές ψυχοπάθειας, δεν είναι παρά οξεία μορφή μιας τάσης πολύ κοινής σε ανθρώπους θεωρούμενους ως υγιείς και ομαλούς.
Δεν έχω την πρόθεση να εξετάσω τις οξύτερες μορφές: το θέμα αυτό ανήκει στην ψυχιατρική. Εκείνο που θέλω να εξετάσω είναι οι πιο ήπιες εκδηλώσεις, γιατί αυτές είναι πολύ συχνό εμπόδιο στην ευτυχία. Επειδή δεν πρόκειται για καθαυτό ψυχοπάθεια, ο άρρωστος μπορεί να θεραπευθεί μόνος του, αρκεί να είναι σε θέση να διαγνώσει την αρρώστια του με ειλικρίνεια και να δει πως η αιτία είναι αυτός ο ίδιος και όχι η υποτιθέμενη εχθρότητα ή μοχθηρία των άλλων.
Αυτός ο τύπος άνδρα ή γυναίκας που, σύμφωνα με τα λόγια του, είναι το αιώνιο θύμα αχαριστίας, μοχθηρίας και προδοσίας μας είναι οικείος. Οι αφηγήσεις αυτών των ανθρώπων είναι συχνά πειστικές και αποσπούν μεγάλη συμπάθεια ανάμεσα σε κείνους που δεν τους γνωρίζουν πολύ καιρό. Γενικά, δεν υπάρχει τίποτα το απίθανο σε κάθε ιστορία που διηγούνται, αν τις κρίνεις χωριστά την καθεμία. Η κακή μεταχείριση, για την οποία παραπονιούνται, μπορεί πραγματικά να είναι αληθινή. Εκείνο που αρχίζει να ξυπνά τη δυσπιστία του ακροατή, είναι ο μεγάλος αριθμός των μοχθηρών ανθρώπων που το θύμα είχε την ατυχία να συναντήσει στη ζωή του. Σύμφωνα με το νόμο των πιθανοτήτων, διάφορα πρόσωπα που ζουν σε μια δεδομένη κοινωνία, μπορούν να υποστούν στη διάρκεια της ζωής τους την ίδια αναλογία κακής μεταχείρισης.
Αν ένα πρόσωπο μέσα σε μια δεδομένη ομάδα δεν κάνει άλλο παρά, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, να συναντά πάντοτε την κακή μεταχείριση, η αιτία βρίσκεται πιθανότατα μέσα στο ίδιο αυτό πρόσωπο, που επινοεί αυτές τις προσβολές και αδικίες που στην πραγματικότητα δεν τις υπέστη ποτέ, ή ασυνείδητα, φέρεται με τέτοιον τρόπο ώστε να προκαλεί στους άλλους ακατανίκητο εκνευρισμό.
Να γιατί οι άνθρωποι που είναι προικισμένοι με διαίσθηση δυσπιστούν προς τους ανθρώπους που, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, όλος ο κόσμος τους κακομεταχειρίζεται. Με τους αντιπαθητικούς τους τρόπους, οι άμοιροι αυτοί τείνουν να επιβεβαιώσουν ότι πραγματικά έχουν όλο τον κόσμο εναντίον τους. Αληθινά, είναι δύσκολο να θεραπευθούν αυτές οι ψυχικές παθήσεις γιατί προκαλούνται ταυτόχρονα και από τη συμπάθεια και από την έλλειψη συμπάθειας. Αν ένα πρόσωπο που έχει προδιάθεση στη μανία καταδιώξεως βλέπει πως οι ιστορίες του για τα παθήματά του γίνονται πιστευτές, θα καλλωπίσει την αφήγησή του ώσπου να την καταστήσει απίστευτη. Αν, αντίθετα, δει πως δεν τον πιστεύουν, θα βρει απλούστατα ένα καινούργιο παράδειγμα της αναισθησίας του κόσμου απέναντί του. Αυτή η πάθηση δεν μπορεί να θεραπευθεί παρά μόνο με την κατανόηση και αυτή η κατανόηση πρέπει να γίνεται γνωστή στον άρρωστο, αν θέλουμε να τον κάνει καλό. Στο κεφάλαιο αυτό, ο σκοπός μου είναι να διατυπώσω μερικές γενικές σκέψεις που θα βοηθήσουν, νομίζω, τον άρρωστο ν’ ανακαλύψει μέσα του συστατικά της μανίας καταδιώξεως (από την οποίαν όλος ο κόσμος υποφέρει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό), και, αφού τ’ ανακαλύψει, θα μπορέσει να τ’ απομακρύvει. Αυτό είναι απαραίτητο στην κατάκτηση της ευτυχίας γιατί μας είναι όλως διόλου αδύνατο να’μαστε ευτυχισμένοι αν έχουμε το αίσθημα ότι όλος ο κόσμος μας αδικεί και μας κακομεταχειρίζεται. Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά μιας παράλογης συμπεριφοράς, είναι η στάση που τηρεί όλος ο κόσμος απέναντι στα μοχθηρά κουτσομπολιά.
Ελάχιστοι άνθρωποι ξέρουν ν’ ανθίστανται στον πειρασμό να πουν το κακό για τους γνωστούς τους, και, ακόμα, αν το φέρει η στιγμή, και για τους φίλους τους. Ωστόσο, όποιος ακούσει ότι κάτι κακό ειπώθηκε για λογαριασμό του νοιώθει να τον πιάνει μια έκπληξη γεμάτη αγανάκτηση. Ασφαλώς ποτέ δεν του πέρασε από το μυαλό ότι όπως αυτός κακολογεί τους άλλους, έτσι και ο πρώτος τυχών μπορεί να κακολογήσει τον ίδιο. Αυτό είναι μια ήπια μορφή της στάσης που, αν φθάσει σε υπερβολές, μπορεί να οδηγήσει στη μανία καταδιώξεως. Απαιτούμε από όλο τον κόσμο την τρυφερή αγάπη και το βαθύ σεβασμό που νιώθουμε οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Δε σκεπτόμαστε πως δεν μπορούμε να ζητήσουμε από τους άλλους να έχουν για μας καλύτερη ιδέα απ’ ό,τι έχουμε εμείς γι’ αυτούς κι ο λόγος είναι ότι οι δικές μας αρετές είναι μεγάλες και χτυπούν στο μάτι, ενώ οι αρετές των άλλων, αν τύχει και υπάρχουν, δε διακρίνονται παρά μόνο από το καλόβολο μάτι.
Όταν μαθαίνετε ότι κάποιος είπε κάτι κακό για σας, θα Θυμηθείτε αμέσως τις 99 φορές που εσείς κατανικήσατε την επιθυμία σας να εκφράσετε την πιο σωστή και δίκαιη επίκριση γι’ αυτό το πρόσωπο και θα ξεχάσετε την εκατοστή φορά, όπου σε μια στιγμή απροσεξίας είπατε γι’ αυτόν ό,τι πιστεύατε πως ήταν η αλήθεια. Αυτό είναι, θα σκεφθείτε, η ανταμοιβή μού γι’ αυτή μου την επιφυλακτικότητα; Στον επικριτή σας όμως, η στάση σας αυτή θα φανεί όπως ακριβώς φαίνεται στα δικά σας τα μάτια η δική του στάση απέναντί σας. Δεν ξέρει τίποτα για τις φορές που αποφύγατε να μιλήσετε άσχημα για το άτομό του, αλλά ξέρει την εκατοστή φορά που μιλήσατε. Αν είχαμε τη μαγική δύναμη να διαβάζουμε τις σκέψεις των άλλων, νομίζω πως το πρώτο αποτέλεσμα Θα ήταν να χαθεί ολότελα η φιλία απ’ αυτό τον κόσμο. Το δεύτερο, ωστόσο, αποτέλεσμα ίσως να ήταν θαυμάσιο, γιατί ένας κόσμος δίχως φίλους θα φαινόταν ανυπόφορος και τότε θα μαθαίναμε ν’ αγαπάμε τον εαυτό μας, δίχως να ‘χουμε ανάγκη από ένα πέπλο αυταπατών για να κρύβουμε από τον εαυτό μας το γεγονός πως δε θεωρούμε τον εαυτό μας απόλυτα τέλειο. Ξέρουμε πως οι φίλοι μας έχουν τα ελαττώματά τους, ξέρουμε επίσης πως είναι από τα πιο ευχάριστα πρόσωπα ανάμεσα στους γνωστούς μας, και ότι μας είναι αγαπητοί. Ωστόσο, δεν ανεχόμαστε να υιοθετήσουν οι φίλοι μας τη στάση που έχουμε υιοθετήσει εμείς απέναντι τους. Περιμένουμε να σκέπτονται ότι, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει με όλη την ανθρωπότητα, εμείς είμαστε δίχως ελαττώματα.
Όταν αναγκαζόμαστε να παραδεχθούμε πως έχουμε ελαττώματα, παίρνουμε αυτό το ολοφάνερο γεγονός κατάκαρδα. Κανείς δε Θα πρέπει να περιμένει από τον εαυτό του να’ναι τέλειος και κανείς δεν πρέπει να ταράζεται υπερβολικά από το γεγονός ότι δεν είναι.
Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ
BERTRAND RUSSEL
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΣΕΝΙΔΗΣ
