Οι ακόλαστες πράξεις δεν είναι οδυνηρές επειδή είναι απαγορευμένες, αλλά απαγορευμένες επειδή είναι οδυνηρές...
Ήταν, λοιπόν, προς το συμφέρον όσων επιθυμούν την ευδαιμονία να είναι ενάρετοι...
Συνέλαβα [λοιπόν] ένα τολμηρό και επίπονο σχέδιο για να φθάσει κανείς στην ηθική τελείωση...
Δεν άργησα να ανακαλύψω ότι είχα αναλάβει ένα καθήκον πολύ πιο δύσκολο απ’ ό,τι είχα ποτέ φανταστεί...
Μολονότι ποτέ δεν έφτασα ο ίδιος στην τελείωση που τόσο φιλοδοξούσα να αγγίξω, αν και παραλίγο να τα καταφέρω, και μόνο με την προσπάθεια έγινα καλύτερος και ευτυχέστερος άνθρωπος απ’ ό,τι θα μπορούσα να είχα γίνει ποτέ.
- Βενιαμίν Φραγκλίνος, Αυτοβιογραφία
Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ξεχώρισε 13 αρετές τις οποίες ορκίστηκε να εφαρμόζει:
1.Εγκράτεια.
Μην τρώτε μέχρι να φουσκώσετε. Μην πίνετε μέχρι να μεθύσετε.
2.Σιωπή:
Να μιλάτε μόνο όταν είναι να πείτε κάτι που θα ωφελήσει είτε τους άλλους είτε τον εαυτό σας. Αποφύγετε τις ασήμαντες συζητήσεις.
3.Τάξη:
Τοποθετήστε όλα τα πράγματά σας στη σωστή τους θέση. Δώστε σε κάθε κομμάτι της επιχείρησής σας τον χρόνο του.
4.Αποφασιστικότητα:
Αποφασίστε να κάνετε αυτό που πρέπει. Κάντε οπωσδήποτε αυτό που αποφασίσατε.
5.Φειδώ:
Να ξοδεύετε μόνο για να κάνετε καλό σε άλλους ή στον εαυτό σας· με άλλα λόγια, μην επιτρέπετε σε τίποτε να πάει χαμένο.
6.Φιλοπονία:
Μην αφήνετε τον χρόνο να κυλά άσκοπα. Πάντα να ασχολείστε με κάτι χρήσιμο. Βγάλτε από το πρόγραμμά σας όλες τις ανώφελες ενέργειες.
7.Ειλικρίνεια:
Μη χρησιμοποιείτε βλαβερό δόλο. Να σκέπτεστε άκακα και δίκαια- και αν μιλάτε, να μιλάτε αναλόγως.
8.Δικαιοσύνη:
Μην αδικείτε κανέναν βλάπτοντάς τον ή παραλείποντας τα ευεργετήματα που είναι καθήκον σας.
9.Μέτρο:
Αποφύγετε τις ακραίες καταστάσεις. Αποφύγετε τις προσβολές όσο κι αν νομίζετε ότι το αξίζουν.
10.Καθαριότητα:
Να μην ανέχεστε τη ρυπαρότητα στο σώμα, στα ρούχα ή στην κατοικία σας.
11.Ηρεμία:
Μην εκνευρίζεστε με ασήμαντα πράγματα ή με συνηθισμένα και αναπόφευκτα ατυχήματα.
12.Αγνότητα:
Να χρησιμοποιείτε σπάνια τον ηδονισμό και μόνο για θέματα υγείας και αναπαραγωγής - ποτέ σε υπερβολικό βαθμό, ούτε σε βάρος της δικής σας γαλήνης και υπόληψης ή κάποιου άλλου.
13.Ταπεινότητα:
Μιμηθείτε τον Ιησού και τον Σωκράτη.
Σύμφωνα με τον βιογράφο του Φραγκλίνου, Γουόλτερ Άιζακσον, ο Σοφός της Φιλαδέλφεια εδραίωσε μια αυστηρή αγωγή (δείτε τον κανόνα 3) ενσωμάτωσης καθεμιάς από τις αρετές αυτές στη ζωή του, επικεντρώνοντας τις προσπάθειές του στην πρώτη ώσπου να την αποκτήσει, και στη συνέχεια προχωρώντας στην κατάκτηση της δεύτερης, ύστερα της τρίτης κ.ο.κ.
Ο Άιζακσον υποστηρίζει ότι ο Φραγκλίνος τελικά παραδέχτηκε την αποτυχία του σχεδίου του.
Ποιος, όμως, θα μπορούσε να ανταποκριθεί σ’ αυτά τα πρότυπα αρετής;
Άλλωστε, και ο Μωυσής απλώς κοινοποίησε τις εντολές, και οι δικές του ήταν λιγότερο απαιτητικές από τον αυστηρό κανόνα αριθμός 13 του Φραγκλίνου.
Αν και ο Αριστοτέλης θα συμφωνούσε με το ευκταίο των αρετών στον κατάλογο του Φραγκλίνου και θα επικροτούσε την άμεση σύνδεση της αρετής με την ευδαιμονία, ο Αρχαίος θα αμφισβητούσε την πρακτικότητα των «μην».
Σε αντιδιαστολή, ο Αριστοτέλης επιδιώκει να περιγράφει την αρετή με θετικούς όρους του τρόπου ζωής μας.
Υποστηρίζει πως η αρετή είναι μια ψυχική κατάσταση, όπως η υγεία είναι σωματική κατάσταση.
Συν τοις άλλοις, η αρετή πηγάζει από το κίνητρο, την προτίμηση, την επιλογή να πράξουμε ορθά.
Ο Φραγκλίνος προφανώς είχε το κίνητρο, ωστόσο παρεξήγησε τη διαδικασία μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η αρετή, ενώ υποτίμησε και το μέγεθος της προσπάθειας.
Όπως επισημαίνει ο Αριστοτέλης, πρέπει να κτίσουμε την ικανότητά μας για να μπορέσουμε να διακρίνουμε τη διαφορά ανάμεσα στο σωστό και στο λάθος, το καλύτερο και το χειρότερο, κι ύστερα να μάθουμε να εφαρμόζουμε την καλύτερη επιλογή.
Η αρετή προκύπτει όταν είμαστε προδιατεθειμένοι να πράξουμε σωστά από συνήθεια, όταν απολαμβάνουμε την πραγμάτωση του καλού.
Ποια είδη συμπεριφοράς, όμως, περιλαμβάνονται στη γενική αριστοτελική «προδιάθεση»;
Η αντίληψη του Αριστοτέλη για την αρετή είναι αόριστη και αφηρημένη· αντιθέτως, ο κατάλογος του Φραγκλίνου αποτελεί πρότυπο ακρίβειας και σαφήνειας.
Και, πρακτικά, η θεωρία του Αρχαίου δεν μοιάζει να διαφέρει πολύ ή να βοηθά περισσότερο από τις πιο ακριβείς απαγορεύσεις του Φραγκλίνου.
Η αριστοτελική αντίληψη αρετής, όμως, όπως και εκείνη του Φραγκλίνου, αφορούν απλώς τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα;
Στόχος της ηθικής του είναι μόνο να υποστηρίξει ότι οι μικρές αμαρτίες, όπως το να τρως πολύ σαλάμι , κάνουν τους ανθρώπους δυστυχισμένους;
Αφού διάβασε τον Αριστοτέλη, ο Ντέιβιντ Ντένμπι κατέληξε:
Με κούρασαν οι διορατικές και εξαιρετικά συνετές συμβουλές του στα Ηθικά Νικομάχεια, πως πρέπει να αποφεύγουμε την ακραία συμπεριφορά και να επιλέγουμε το «χρυσό μέσον» ή τη μέση οδό, έναν τρόπο ύπαρξης που εφαρμόζει ο ενάρετος άνθρωπος για να τιθασεύσει τις υπερβολικές ορέξεις του.
Αυτό ισχύει, αλλά τι σημασία έχει;
Πράγματι, τι κι αν ο Αριστοτέλης το μόνο στο οποίο αναφέρεται είναι η προσπάθεια χαλιναγώγησης της ακόρεστης επιθυμίας για λιπαρά λουκάνικα;
Όπως και ο Ντένμπι, παρασύρθηκα τόσο πολύ από τα φραγκλινικά παραδείγματα του Αρχαίου, που δεν αντιλήφθηκα το βαθύτερο νόημά του.
Όταν, όμως, προσφάτως, ξαναδιάβασα τα Ηθικά του, βίωσα μια μικρή επιφοίτηση: Σκοπός των ηθικών του ασκήσεων δεν είναι η προσφορά συμβουλών σε ακρατείς λιχούδηδες.
James O'Toole
- Η μέθοδος του Αριστοτέλη
- Δημιουργώντας την καλή ζωή.
Εκδότης: Ενάλιος.
Μετάφραση: Θεοδώρα Δαρβίρη
