του Οσιολ. Μοναχού π. Αρσενίου Βλιαγκόφτη,
μέλους του Πνευμ. Συμβουλίου της Π.Ε.Γ.
(α’ μέρος)
Τι είναι ο εσωτερισμός;
Ο εσωτερισμός είναι μία έννοια πολυσήμαντη. Ας ξεκινήσουμε με μία περιγραφική πιο πολύ προσέγγιση.
Σύμφωνα με τους Georg Schmid και Georg Otto Schmid, «Οι εσωτεριστές θεωρούν τον εσωτερισμό ως μία πανάρχαια ανθρώπινη σοφία, ως πανάρχαια θρησκεία που είναι κρυμμένη στην ανθρώπινη ψυχή και που καταδιώκεται πάντοτε από τις επίσημες θρησκείες, αλλά δεν νικάται ποτέ. Η κρυμμένη σοφία των αρχαίων Αιγυπτίων, η ενασχόληση των κατοίκων της Μεσοποταμίας με τη μαγεία, οι σοφίες του Ερμού του Τρισμέγιστου, οι θεραπευτικές τεχνικές των σαμάνων, η σοφία των Ινδιάνων, ο φωτισμός των Yogis και των θιβετιανών δασκάλων, οι γνώσεις του Πλάτωνος και του Jakob Böhme, τα μυστικά του χριστιανικού μυστικισμού, η μυστικιστική κατανόηση του Ευαγγελίου του Ιωάννου, η μαγεία των μαγισσών, η σοφία των τσιγγάνων, τα μυστικά των Ροδοσταύρων και των μασόνων θεωρούνται ότι είναι όλα κομμάτια ενός ατελείωτου ρεύματος εσωτεριστικής γνώσης, ενός ρεύματος που στις ημέρες μας ρέει στη θάλασσα του νέου και ταυτόχρονα πανάρχαιου εσωτερισμού του παρόντος»2. Αυτό το κείμενο μας δίνει ήδη μία πρώτη εισαγωγή στο θέμα.
Στα παραπάνω θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ένα πλήθος από τεχνικές και πρακτικές, περισσότερο ή λιγότερο γνωστές, όπως: κάρτες ταρώ, I Ging (το κινέζικο βιβλίο μαντείας), channeling, αναδρομές σε προηγούμενες ζωές, θετική σκέψη, βιοενεργειακές θεραπείες, δίνοντας έτσι το γενικότερο στίγμα του σύγχρονου φαινομένου που ονομάζεται εσωτερισμός και συμπλέκεται με το φαινόμενο της «Νέας Εποχής» (New Age)3. Όσα είπαμε ως τώρα ανήκουν στον ευρύτερο ορισμό του εσωτερισμού· γιατί θα πρέπει να πούμε ότι υπάρχει ένας ευρύτερος και ένας στενότερος προσδιορισμός.
Ας πάμε τώρα στον στενότερο ορισμό. Σύμφωνα με το εγκυκλοπαιδικό λεξικό του «Ηλίου», εσωτερισμός4 ή αποκρυφολογία ή αποκρυφισμός5 είναι«Η μη υποπίπτουσα εις την αντίληψιν του αμύητου, βαθυτέρα έννοια των θρησκευτικών διδασκαλιών. Κατά την Θεοσοφίαν, αι θρησκείαι έχουν δύο όψεις: την εξωτερικήν, που απευθύνεται εις το πλήθος των πιστών, και την εσωτερικήν, διά τους ολίγους μεμυημένους. Εσωτερισμός λοιπόν καλείται η βαθυτέρα γνώσις της αληθείας που περικλείουν τα ιερά βιβλία, τα σύμβολα και οι μύθοι διαφόρων θρησκειών, όπως ο Χριστιανισμός, ο Ινδουισμός, ο Ιουδαϊσμός, ο Ταοϊσμός και Νεοταοϊσμός, ο Μοναστικός Σουτρισμός, ο Σιχισμός κ.ά.».
«Επίσης τα διάφορα φιλοσοφικά συστήματα και θρησκείαι έχουν δύο μορφάς διδασκαλίας, την εσωτερικήν διά τους μεμυημένους και την εξωτερικήν διά το ευρύ κοινόν»6.
Ήδη από αυτόν τον σύντομο ορισμό συνάγεται ότι οι όροι εσωτερισμός, αποκρυφισμός και Θεοσοφία συμπλέκονται.
Παραπλήσιος είναι και ο ορισμός που βρίσκουμε στην «Εγκυκλοπαίδεια της Ελευθέρας Τεκτονικής»:
«Εσωτερισμός (esoterisme). Καλείται ούτω εις την αποκρυφολογίαν η μυστική διδασκαλία, η δυναμένη διά της ενότητος και της συνθέσεώς της να συμβιβάσει τας πολλαπλάς μορφάς της αληθείας. Η διδασκαλία αυτή είναι μυστική, διότι δεν διδάσκεται απ’ ευθείας διά της συνήθους πνευματικής ή διανοητικής εργασίας, αλλ’ αποκτάται βαθμηδόν διά της προσωπικής μελέτης των συμβόλων και των αλληγοριών. Ο όρος ‟εσωτερισμός” επεκτείνεται επίσης και εις το σύνολον των μελετών, αίτινες αποβλέπουν εις τα τοιούτου είδους ερεύνας, ως και εις όλας τας προπαρασκευαστικάς διδασκαλίας. Εσωτερισμός είναι η βαθυτέρα έννοια των πραγμάτων η διαφεύγουσα της αντιλήψεως ενός αμύητου»7.
Και η εν Ελλάδι Πρόεδρος της «Ενώσεως θεοσόφων - ULT Αθήνα» Ασπασία Παπαδομιχελάκη αποφαίνεται:
«Η Θεοσοφία είναι η μυστική αυτή παράδοση των Θείων Όντων που υπήρχε προ αμνημονεύτων χρόνων και εκφράζει τη συσσωρευμένη σοφία όλων των εποχών… Οι εκφράσεις ‟Σοφία-θρησκεία”, ‟Αρχαία Σοφία”, ‟Αιώνια Σοφία”, ‟Αποκρυφισμός”, ‟Εσωτερισμός” είναι συνώνυμα του όρου Θεοσοφία. Οι πνευματικές ροές που εκπέμπονται κατά καιρούς από τη Θεοσοφία, εμφανίζονται με διάφορα ονόματα ως Βέδες, Βεδάντα, Γιόγκα, Βουδισμός, Χριστιανισμός (Γνωστικισμός), Ερμητισμός, Δωδεκάθεο, Ροδοσταυρισμός, Σύγχρονη Θεοσοφία είναι όψεις της Μίας Πνευματικής Αλήθειας που εμφανίζεται κατά καιρούς σε διαφορετικούς τόπους και λαούς»8.
Δεν θα αστοχήσουμε λοιπόν αν ταυτίσουμε εσωτερισμό και αποκρυφισμό ή αν θεωρήσουμε καλύτερα τον εσωτερισμό ως μέρους του όλου που ονομάζεται αποκρυφισμός.
Ο αποκρυφισμός διακρίνεται σε θεωρητικό και πρακτικό. Να τι γράφει σχετικά ο μακαριστός π. Αντώνιος Αλεβιζόπουλος, εμπνευστής και θεμελιωτής των Πανορθοδόξων Συνδιασκέψεων για τις αιρέσεις.
«Στον θεωρητικό αποκρυφισμό ανήκουν διάφορα συστήματα ερμηνείας του κόσμου, που προσδιορίζονται ως αποκρυφιστικά. Με βάση την αποκρυφιστική ερμηνεία υπάρχουν πολλοί ‟κρυμμένοι κόσμοι” και η ζωή του ανθρώπου ‟φυτεύεται” σ’ αυτούς τους κόσμους. Βασική ιδέα είναι ότι όλα τα πράγματα είναι ενωμένα και αποτελούν ένα μεγάλο οργανισμό. Υπάρχει μόνο μία συμπαντική Αρχή και τα πάντα βρίσκονται σε συσχετισμό μ’ αυτή την Αρχή».
«…Ο πρακτικός αποκρυφισμός καλύπτει όλες τις ‟απόκρυφες τεχνικές”, που συνιστούν τη λεγόμενη ‟απόκρυφη επιστήμη”. Όλες αυτές οι ‟τεχνικές” θεμελιώνονται στη θρησκευτική αντίληψη του αποκρυφισμού: ότι υπάρχουν παραφυσιολογικές ικανότητες στον άνθρωπο και παραφυσιολογικά φαινόμενα· μπορούμε να αναζητήσουμε τις κατάλληλες μεθόδους και τεχνικές, να προσεγγίσουμε αυτές τις δυνάμεις και να τις χρησιμοποιήσουμε για τους δικούς μας σκοπούς. Οι τεχνικές αυτές είναι απρόσιτες στην επιστημονική έρευνα και φέρουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, τα οποία επίσης δεν επιδέχονται επιστημονική έρευνα. Γι’ αυτό γίνεται λόγος για ‟απόκρυφες επιστήμες”».
«Στο χώρο του αποκρυφισμού κινείται ο λεγόμενος ‟εσωτερισμός”. Με αυτόν τον όρο προσδιορίζονται σήμερα παραδόσεις διδασκαλιών και ‟τεχνικών” σε έναν ‟εσωτερικό κύκλο”, που είναι απρόσιτες στο ευρύτερο κοινό και τελούνται μυστικά. Οι διδασκαλίες αυτές περιγράφουν την ‟ατραπό”, δηλαδή το δρόμο που οδηγεί στην ‟αληθινή γνώση” του Σύμπαντος και στη ‟σωτηρία” ολόκληρου του πλανήτη».
«Αυτός ο ‟σωτήριος δρόμος” οδηγεί προς τα έσω. Αποσκοπεί στο ‟φωτισμό” και ‟ανοίγεται” στους εσωτεριστές σταδιακά στα πλαίσια διαφόρων ‟μυήσεων”. Αυτή δηλαδή η ‟συνταγή σωτηρίας” του ανθρώπου και ολόκληρου του πλανήτη δεν έχει να κάνει με κάποιες προσπάθειες έξω από τον άνθρωπο. Πιστεύεται πως όλα γίνονται αυτόματα με εσωτερικές διαδικασίες. Με τις ‟τεχνικές” ο άνθρωπος ‟βυθίζεται” στον εαυτό του, η συνείδησή του διευρύνεται και γίνεται συμπαντική. Υποτάσσει δηλαδή όλες τις συμπαντικές δυνάμεις και μέσω ‟σκέψεων”, δηλαδή αλλαγής της ‟νοητικής κατάστασης” μπορεί να κάνει πραγματικότητα οτιδήποτε θελήσει!»9.
Είπαμε, ότι υπάρχει στενότερος και ευρύτερος ορισμός του εσωτερισμού-αποκρυφισμού. Επανερχόμεθα τώρα στον ευρύτερο ορισμό. Αυτός συνδέεται με το πέρασμα στον σύγχρονο εσωτερισμό-αποκρυφισμό, κυρίως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Μερικές από τις λέξεις-κλειδιά του νέου αυτού ρεύματος είναι: πνευματικότητα, κοσμική αυτοσυνειδησία, αρμονία, θετική ενέργεια και θετική σκέψη, ολιστικότητα, προσωπική θεραπεία, εναλλακτικός τρόπος ζωής. Το νέο αυτό ρεύμα συνδέεται με μία «εσωτεριστική αγορά» εκατομμυρίων ευρώ. Σύμφωνα με το περιοδικό Focus, στη Γερμανία το εμπόριο της Αστρολογίας αποδίδει στους ασχολουμένος με αυτό 150 εκατ. Ευρώ ετησίως. Φοβούμαι ότι στην Ελλάδα, κατ’ αναλογίαν του πληθυσμού, μπορεί να ξεπερνούμε τους Γερμανούς σ’ αυτόν τον τομέα. Οι ειδικοί κάνουν λόγο για«θρησκεία των πελατών» (Klientenreligion) 10.
Τι πιστεύει ο εσωτερισμός-αποκρυφισμός;
Στο χώρο του εσωτερισμού υπάρχουν διεθνώς και στην Ελλάδα διάφορες σχολές και τάσεις. Όπως ομολογείται από τους ίδιους τους εσωτεριστές-αποκρυφιστές, η μήτρα που γέννησε όλες αυτές τις σχολές είναι η εβραϊκή Καββάλα, Καμπάλα ή Καμπαλά11.
Από την Καμπαλά πήραν διδασκαλίες οι ροδόσταυροι, ναΐτες, τέκτονες, θεοσοφιστές.
Εάν λοιπόν ανατρέξουμε στη βασική διδασκαλία της Καμπαλά, πληροφορούμεθα από πρώτο χέρι το πιστεύω του αποκρυφισμού.
Η Καμπαλά διακρίνεται, όπως και ο αποκρυφισμός γενικότερα, σε δογματική (θεωρητική) και πρακτική. Η διδασκαλία της Καμπαλά περιέχεται στο λεγόμενο «Δένδρο της Ζωής». Αυτό περιλαμβάνει 10 σφαίρες ή Σεφιρώθ12. Αυτά αντιστοιχούν σε ισάριθμες «ιδιότητες» ή «εκδηλώσεις» του Θεού ή «επίπεδα υπάρξεως της Ζωής».
Σύμφωνα με τον π. Αντώνιο Αλεβιζόπουλο: «Η πρώτη [Σεφίρα] ονομάζεται Κέτερ και είναι το ‟σημείο Εκδήλωσης”, η Υψηλοτέρα Σεφίρα που αντιπροσωπεύει ‟τον Ύψιστο Θεό ή την Πρωταρχική Αιτία”. Από αυτήν συνεχίζονται οι θείες ‟Εκδηλώσεις” διαδοχικά σε δύο στήλες, αριστερά και δεξιά (θετική και αρνητική, ή αρσενική και θηλυκή δύναμη).
«Μέσω αυτών των ‟Εκδηλώσεων” ή ‟Εκπορεύσεων” πραγματοποιείται το πέρασμα από το άπειρο στο πεπερασμένο, ‟από την ενότητα στην πληθώρα των μορφών, στη δημιουργία της ύλης”. Με βάση τη δογματική Καββάλα ο θεός δεν είναι άμεσος Δημιουργός του κόσμου. Όλα τα πράγματα έχουν προέλθει από την Πρωταρχική Πηγή, μέσω διαδοχικών Εκπορεύσεων· κάθε Εκπόρευση έχει μικρότερη λαμπρότητα και ακτινοβολία από την προηγούμενη. Έτσι το σύμπαν, που βλέπουμε, είναι ο ‟Εκδηλωμένος Θεός” και το τελικό κατώτερο προϊόν είναι η ύλη, δηλαδή κάτι που είναι ευτελές» (Γ. Γουέστκοτ, σελ. 29)13».
«Στο βιβλίο ‟Η Καββάλα και τα σύμβολά της” αναφέρεται πως αιτία όλης της ‟εκδήλωσης” είναι ο Αΐν ή το Ουδέν, η αρχέγονη πραγματικότητα14. Το Αΐν βρίσκεται πάνω από την πρώτη Σεφίρα. Για να συνειδητοποιήσει τον εαυτό Του, για να αυτοπροσδιοριστεί, το Αΐν γίνεται Αΐν Σοφ, δηλαδή Άπειρο, και στη συνέχεια Αΐν Σοφ Αούρ, δηλαδή απεριόριστο Φως, που συγκεντρώνεται σ’ ένα σημείο, το οποίο αποτελεί την πρώτη Σεφίρα του Δένδρου της Ζωής, το Κέτερ, που είναι η ‟ανεξιχνίαστη μονάδα” που περιέχει ουσιαστικά και δυνητικά όλα τα λοιπά εννέα Σεφιρώθ. Είναι η πηγή και η πρωταρχική αιτία όλων των πραγμάτων (σ. 51-59)».
«Εδώ δεν γίνεται λόγος για δημιουργία, αλλά για ‟εκδήλωση” και ‟ξεδίπλωμα” με τη διαδικασία της ‟κατερχόμενης εκδήλωσης”. Κάθε ‟εκδήλωση” περιέχει σε λανθάνουσα κατάσταση όλα τις επόμενες και αντανακλά όλες τις προηγούμενες (Fortune, σ. 59)».
«Από το Κέτερ, που έχει το όνομα Εχεγιέχ (εγώ είμαι) προήλθε η δεύτερη Σεφίρα, το Χόχμα, που λογίζεται ως το ζωτικό, ενεργοποιό στοιχείο της ύπαρξης, το αρσενικό στοιχείο ή Πνεύμα, που αντιστοιχεί με τον Βισνού, τον Ισβάρα και τον Λόγο. Η τρίτη Σεφίρα, που προήλθε επίσης από το Κέτερ είναι το Μπινά, Αϊμά, η Μητέρα, το στοιχείο που είναι θηλυκό, παθητικό και αρνητικό. Είναι ο Γιεχοβά! Μ’ αυτόν τον τρόπο συμπληρώθηκε η Καββαλιστική Τριάδα ή η ονομαζόμενη ‟Ουράνια Τριάδα”, δηλαδή: Εχεγιέχ, Χοχμα (Πνεύμα) και Μπινά (Μητέρα). (Η Καββάλα και τα Σύμβολά της, σ.60-61)15».
Ο σπουδαιότερος συνεχιστής και στενότερος συγγενής της Καμπαλά είναι η Θεοσοφική Εταιρεία, την οποία ίδρυσε η Έλενα-Πέτροβνα Μπλαβάτσκυ (1831-1891).
Σύμφωνα με το ελληνικό καταστατικό της εταιρείας, σκοπός της είναι: «Ο σχηματισμός πυρήνος της παγκοσμίου αδελφότητος της ανθρωπότητος, άνευ διακρίσεως φυλής, πίστεως, φύλου, τάξεως ή χρώματος» (άρθρο 2).
Θεμελιώδες δόγμα της εταιρείας είναι ότι η Θεοσοφία (παράγεται εκ του Θεός και όφις) είναι «το σύνολον των αληθειών, το οποίον αποτελεί την βάσιν πασών των θρησκειών και δεν δύναται να διεκδικηθεί ως αποκλειστική κυριότης οιασδήποτε εξ αυτών»16.
Η Θεοσοφία διακηρύσσει ότι «καμία θρησκεία δεν είναι πάνω από την αλήθεια», όμως συγχρόνως δέχεται ότι «Η Θεοσοφία είναι η αλήθεια επί της οποίας αναπαύονται όλα τα θρησκεύματα»17, συνεπώς η «αλήθεια» ταυτίζεται με τη Θεοσοφία! Η Θεοσοφία, η οποία διεκδικεί για τον εαυτό της την αυθεντία, υποστηρίζει ότι μέσω αυτής μπορεί κανείς να κατανοήσει καλύτερα τη δική του θρησκεία. Όπως παρατηρεί ο π. Αντώνιος Αλεβιζόπουλος,«Η Θεοσοφία έχει την αυτοσυνειδησία της Θρησκείας, που σε αντίθεση με τις προηγούμενες, απευθύνεται σε ανώτερα εξελιγμένα όντα»18.
Σύμφωνα με τη χαρακτηριστική δήλωση του Leadbeater, συνεργάτου της Annie Besant, δευτέρας προέδρου της Θεοσοφικής Εταιρείας, «…είμαι χριστιανός και επίσκοπος, είμαι όμως εξ ίσου βουδιαστής, καθόσον ωρκίσθην και ανέλαβον υποχρεώσεις, έναντι των οποίων ανεγνώρισα ως οδηγόν τον Βούδαν. Ουδόλως μου επιβάλλεται εκ τούτου η υποχρέωσις να απαρνηθώ οιανδήποτε άλλην θρησκείαν»19.
Ο πλουραλισμός αυτός που κηρύσσει η Θεοσοφία, ανάγεται σε δόγμα (δογματικός πλουραλισμός). Όμως, όποιος δεν αποδέχεται αυτό το δόγμα χαρακτηρίζεται φανατικός ή φονταμενταλιστής. Έτσι η Θεοσοφία, και όσοι την ακολουθούν, αποδεικνύεται μη ανεκτική απέναντι στη διαφορετικότητα, την οποία -υποτίθεται ότι- υποστηρίζει. Φυσικά, όπως φάνηκε από τα παραπάνω, το άλλο στοιχείο που έχουμε εδώ είναι ο συγκρητισμός. Ο συγκρητισμός θεμελιώνεται στο Θεοσοφικό δόγμα «Εν το παν». Αφού όλα είναι ένα, άρα και οι θρησκείες είναι ένα20. Όλες οι θρησκείες θεωρούνται δρόμοι που οδηγούν στο ίδιο τέρμα. Όμως και εδώ η Θεοσοφία δεν είναι ειλικρινής, διότι θεωρεί τον εαυτό της ευρισκόμενο σε ανώτερο εξελικτικό επίπεδο σε σχέση με τις [άλλες] θρησκείες.
Πρέπει να πούμε ότι σύμφωνα με τη Μπλαβάτσκυ, και γενικότερα τον εσωτερισμό, η κοινοποίηση των «εσωτερικών» απόκρυφων διδασκαλιών στους αμύητους, στον «πολύ όχλο», σημαίνει βεβήλωσή τους21. Τα τελευταία όμως χρόνια παρατηρούμε κάποια κοινοποίησή τους. Αυτό συμβαίνει επειδή οι ομάδες της «Νέας Εποχής» -η Θεοσοφία ανήκει σ’ αυτές- θεωρούν ότι έχει φθάσει ο καιρός για την έλευση του αναμενόμενου από αυτούς «νέου μεσσία της Υδροχοϊκής εποχής» και ήδη από το 1975 περίπου προσπαθούν να μυήσουν όσο το δυνατόν περισσοτέρους. Φυσικά ο πυρήνας των διδασκαλιών, και κυρίως η εφαρμογή τους, δίδεται πάντοτε μόνο σ’ αυτούς που θα προσχωρήσουν και θα μυηθούν. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονισθεί και η διαπλοκή των ομάδων της «Νέας Εποχής» και ειδικότερα της Θεοσοφίας με πολιτικές στοχεύσεις και σχεδιασμούς και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο. Μην ξεχνούμε εξ άλλου ότι η δεύτερη πρόεδρος της Θεοσοφικής Εταιρείας Annie Besant υπήρξε πρόεδρος του πολιτικού κόμματος Indian National Congress πριν από τον Μαχάτμα Γκάντι22.
Το στοιχείο της μυστικότητος και η μεθόδευση των εμπειριών στο πλαίσιο σταδιακών μυήσεων είναι δύο από τα στοιχεία που οδηγούν τους μελετητές του φαινομένου των σεκτών23 στο να κατατάξουν την Θεοσοφία και τις συναφείς ομάδες (Ανθρωποσοφία κ.ά.) μεταξύ των σεκτών. Ειδικότερα κατατάσσονται μεταξύ των νεοϊνδουιστικών γκουρουιστικών οργανώσεων24.
Ολιστικό μοντέλο. Απόλυτος πανθεϊστικός μονισμός
Ερχόμαστε τώρα στο βασικότερο ίσως δόγμα του ευρύτερου αποκρυφιστικού-εσωτεριστικού χώρου. Πρόκειται για το λεγόμενο ολιστικό μοντέλο. Σύμφωνα με τον π. Αντώνιο Αλεβιζόπουλο, «Ένα κοινό χαρακτηριστικό των ομάδων που συμπλέκονται με τη λεγόμενη ‟Νέα Εποχή του Υδροχόου” και του ευρύτερου αποκρυφιστικού χώρου είναι η λεγόμενη ολιστική θεώρηση του κόσμου ή ο απόλυτος μονισμός. Πρόκειται για απόλυτο μονισμό, που τον συναντούμε στις γκουρουιστικές κινήσεις, στο νεογνωστικισμό, στη Θεοσοφία και σε όλες τις ομάδες που υπόσχονται τη διεύρυνση της προσωπικότητας και υπογραμμίζουν τη δύναμη της συνείδησης, στις λεγόμενες ψυχολατρείες»25.
Το ολιστικό μοντέλο προβάλλεται ως ξεπέρασμα του καρτεσιανισμού και της μηχανιστικής αντιλήψεως του κόσμου26.
Η Θεοσοφία ακολουθώντας την Καμπαλά, η οποία συνοψίζει τις δαιμονοδίδακτες πλάνες σε Ανατολή και Δύση από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας, διδάσκει ότι «Υπάρχει μόνο μία απόλυτη Αρχή, από την οποία προήλθαν όλα τα φαινόμενα με εκροή ή ακτινοβολία. ‟Υπάρχει μόνο μία ΟΥΣΙΑ, ένα μόνο ΠΝΕΥΜΑ, μία ΖΩΗ”, ‟το πνεύμα και η ύλη είναι βασικά ένα, δύο όψεις του ΕΝΟΣ” (Μαθήματα της Θεοσοφικής Εταιρείας, πολυγρ., Μάθημα 2). ‟Σε κάθε ον ή οντότητα, ζωή και συνείδηση είναι ταυτόσημα” (Μάθημα 3). ‟Εν τω Παν και δι’ αυτού το Παν και εν αυτώ το Παν” (Τιμ. Τ. Βρατσιάνου, Το Θεοσοφικό έμβλημα, σ. 11)».
«Τα πάντα αποτελούν ‟εκδηλώσεις” του Ενός, αλλά διαφέρουν ως προς το ‟επίπεδο ύπαρξης”, ως προς τον ‟τρόπον συνειδητότητος… Στο ορυκτό και το φυτικό βασίλειο η συνειδητότητα γίνεται φανερή μόνο με την ανταπόκριση στις συνθήκες και στις περιστάσεις” (Μάθημα 2)»27. «Στα μάτια του σοφού όλα είναι Ένα» από πλευράς ουσίας, απλώς ευρίσκονται σε διαφορετικό επίπεδο από πλευράς δονήσεως ή κραδασμών. «Τα πάντα λοιπόνευρίσκονται σε ενιαία εξελικτική κλίμακα. Η όλη πραγματικότητα κλιμακώνεται από επάνω προς τα κάτω. Ο όλος κόσμος ‟ρέει” από τον Θεό»28.
Ο σκοπός όλων των όντων -και του ανθρώπου- είναι να επανέλθουν στην πρωταρχική «Πηγή», στο «Ένα», στο Αΐν της Καμπαλά. Να διαλυθούν όπως μία σταγόνα στον ωκεανό. Να διαλυθούν όπως η ατομική ψυχή (το ινδουιστικό Άτμαν) στον ωκεανό του Μπράμα [Μπράχμαν ή Μπράχμαν]. Σ’ αυτό συνίσταται η απολύτρωση.
(β' μέρος).29
Μία ἀπό τίς συνέπειες τοῦ ὁλιστικοῦ μοντέλου καί τῆς ἑνιαίας ἐξελικτικῆς κλίμακος εἶναι καί ἡ κατάργηση τῆς δυαδικότητος ὑποκειμένου-ἀντικειμένου καί γενικῶς τῶν ὁρίων. Ἄς θυμηθοῦμε ἐδῶ καί τό διαφημιστικό σλόγκαν «No limits». Δέν ὑπάρχουν ὅρια. Αὐτό πού ὀνομάζεται Θεός ἀλλά καί μία πέτρα εἶναι γιά τόν ἀποκρυφισμό τό ἴδιο σ' ἕνα ἐπίπεδο οὐσίας. Διαφέρουν μόνον ἀπό πλευρᾶς κραδασμῶν ἤ δονήσεων. Στά μάτια τοῦ μυημένου ὁ ἀρχάγγελος Μιχαήλ εἶναι ἐξ ἴσου λαμπρός μέ ἕναν βάτραχο πού κοάζει στό ἕλος, σύμφωνα μέ τήν εἰκόνα τοῦ Jakob Böhme. Ἀλλά καί σέ ἠθικό ἐπίπεδο καταργοῦνται τά ὅρια. Καλό καί κακό εἶναι δύο ὄψεις τοῦ ἰδίου νομίσματος. Αὐτό φυσικά ἀνατρέπει ὅλον τόν πολιτισμό μας.
Μία ἄλλη συνέπεια τοῦ ὁλιστικοῦ μοντέλου εἶναι ὁ πνευματισμός-ἀνιμισμός. Σύμφωνα μέ τόν ἀποκρυφισμό «σέ ὅλα τά πράγματα πού ὑπάρχουν κρύβεται ἕνα ζωντανό ὅν, μέ τό ὁποῖο μπορεῖ κανείς νά μιλήσει. Ὅποιος στρέφεται καί κοιτάζει "πρός τά μέσα", ἀρχίζει νά ἐπικοινωνεῖ μέ αὐτά τά κρυμμένα ὄντα. "Devas" ὀνομάζονται αὐτά τά ὄντα στήν ἐσωτεριστική κοινότητα τοῦ Findhorn. Νεράιδες, ξωτικά καί ἄγγελοι, ὀνομάζονται σέ ἄλλα ρεύματα τοῦ ἐσωτερισμοῦ».
«Οἱ ἐσωτεριστές μιλοῦν μέ τά δένδρα, τά ὁποῖα καί ἀγκαλιάζουν• μέ τά χορταρικά πού ποτίζουν στόν κῆπο τους, μέ τά βουνά, μέ τίς πέτρες πού ἔχουν θεραπευτικές δυνάμεις, μέ τά ἀστέρια στόν οὐρανό καί τελευταία μέ τή μητέρα γῆ (Γαία). Γιατί ὅμως νά ἀρκεστεῖ κάποιος μόνο στή συνομιλία μέ τά γεμάτα μυστικά ὄντα πού βρίσκονται σέ ὅλα τα πράγματα; Γιατί νά μήν κάνει κάποιος τά ὄντα αὐτά νά τόν ὑπηρετήσουν;»30 Ἔτσι φθάνει κανείς φυσικῶ τῷ τρόπω στή μαγεία.
Στόν ἀπόλυτο μονισμό (ὅλα εἶναι ἕνα καί ὅλα εἶναι ἐ¬νέρ¬γεια) θεμελιώνονται καί οἱ λεγόμενες ἐναλλακτικές θεραπεῖες. Αὐτές ἀποτελοῦν ἕναν σημαντικό τομέα τῆς «θρησκείας τῶν πελατῶν» τοῦ συγχρόνου ἐσωτερισμοῦ. Ἡ ἑνότητα τοῦ ἑνός μέ τήν ὁλότητα εἶναι ὁ δρόμος γιά τή θεραπεία. Αὐτή εἶναι ἡ βάση καί τῆς Ὑπερπροσωπικῆς Ψυχολογίας, ἡ ὅποια εἶναι ἔντονα ἐπηρεασμένη ἀπό τόν νεώτερο ἐσωτερισμό31.
Ἡ στροφή πρός τά μέσα
Ἤδη ἔγινε λόγος γιά τή μεγάλη ὑπόληψη πού τρέφει ὁ ἀποκρυφισμός γιά τό «ἔσω», σέ ἀντίθεση πρός τό «ἔξω»32.
Βασικότατη διδαχή τοῦ ἀποκρυφιστικοῦ χώρου εἶναι ὅτι ὅλα εὑρίσκονται μέσα στόν ἄνθρωπο. Γι' αὐτό καί θά πρέπει νά γίνει ἡ «στροφή πρός τά μέσα» γιά νά ἀνακαλυφθοῦν. Ἡ καμπαλίστρια Dion Fortune διακηρύσσει: «Ὁ δρόμος, βρίσκεται μέσα μας κι ὄχι ἔξω ἀπό μας»33. Ὁ θεός εἶναι μέσα στόν ἄνθρωπο καί ὁ ἄνθρωπος εἶναι στήν οὐσία του Θεός. Ὅπως διασαλπίζει ὁ ὀρθολογιστικός σατανισμός, δέν ὑπάρχει κανένας Θεός καί κανένας Σατανᾶς ἐκτός ἀπό τόν ἴδιο τόν σατανιστή. Συμφωνά μέ τόν Aleister Crowley, πατέρα τοῦ νεοσατανισμοῦ, ὁ κάθε σατανιστής εἶναι τό κέντρο τοῦ σύμπαντος34.
Ἡ «στροφή πρός τά μέσα», τό «ἐσωτερικό μονοπάτι», μᾶς πληροφορεῖ -κατά τόν ἀποκρυφισμό ὅτι ἔχουμε καί ἕναν «ἄλλον ἑαυτό», τόν «Ἀνώτερο Ἑαυτό», ὁ ὁποῖος ταυτίζεται μέ τόν «ἐσωτερικό διδάσκαλο» ἤ μέ τό «πνεῦμα ὁδηγό»35.
Διαλογισμός - Μυήσεις
Ὁ τρόπος γιά νά ἐπιτευχθοῦν τά ἀνωτέρω εἶναι ὁ γνωστός μας διαλογισμός.
Γράφει σχετικῶς ἡ Μπέιλη: «Ὁ δρόμος καί ἡ μέθοδος εἶναι ὁ διαλογισμός. Καί τό βραβεῖο εἶναι ἡ συνεχής διεύρυνση τῆς συνείδησης, πού ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο σέ ἁρμονία μέ τό Ἐγώ, μέ τούς ἄλλους μαθητές, μέ τό Πνεῦμα ὁδηγό του πού μέ ἀνυπομονησία τόν περιμένει, μέ τά προχωρημένα Πνεύματα-Μύστες μέ τά ὅποια ἐπικοινωνεῖ μέσῳ τῆς αὔρας τοῦ Ὁδηγοῦ του, μέχρι νά ἔρθει τελικά σέ ἐπαφή μέ τόν Ἕνα Μύστη [διάβαζε: τόν Σατανᾶ], νά γίνει δεκτός στό Κρυφό Μέρος [διάβαζε: στήν κόλαση] καί νά γνωρίσει τά μυστήρια τῆς συνείδησης»36.
Ἡ ἐπιτυχία τῶν ὁμάδων διαλογισμοῦ, γράφει ἡ Μπέιλη, θά συντελεσθεῖ ὅταν θά χαθεῖ ἡ προσωπικότητα τῶν διαλογιζομένων. Ἄς τήν ἀκούσουμε:«Αὐτό θά γίνει, ὅταν ὅλα τά μέλη τῶν ὁμάδων χάσουν τήν ταυτότητά τους σέ μία προσπάθεια νά κάνουν αὐτό τό πείραμα τῆς Ἱεραρχίας ἐπιτυχές. Τά συναισθήματα, οἱ ἀντιδράσεις, οἱ ἐπιθυμίες καί τά ἐπιτεύγματα τοῦ κάθε ἄτομου κατηγορηματικά δέν ἔχουν καμία σημασία... Πρέπει νά ἐπαναλάβω ὅτι ἡ προσωπικότητά σας δέν μέ ἐνδιαφέρει37, μέχρι κάποιος ἀπό σᾶς νά μειώσει ἤ νά αὐξήσει τή δόνηση τῆς κάθε ὁμάδας. Σάν προσωπικότητες δέν ἔχετε καμία σημασία γιά μᾶς, τούς Δασκάλους τῆς "ἐσωτερικῆς πλευρᾶς". Σάν ψυχές εἶστε ζωτικῆς σημασίας»38. Καί ἡ Dion Fortune συμπληρώνει:«... Ἡ προσωπικότητα καί ὅ,τι ἐξαρτᾶται ἀπό τίς αἰσθήσεις πρέπει νά θυσιασθεῖ γιά νά μπορέσει νά ἐκδηλωθεῖ ὁ Ἀνώτερος Ἑαυτός»39. Δηλαδή, καλεῖται ὁ μειούμενος νά νεκρώσει ὅ,τι ὑψηλότερο τοῦ χάρισε ὁ Τριαδικός θεός (νοῦ, συνείδηση, ἐλεύθερη βούληση, συναίσθημα, λογική) γιά νά ἐκδηλωθεῖ ὁ «Ἀνώτερος Ἑαυτός», δηλαδή γιά νά καταληφθεῖ ἀπό τά πονηρά πνεύματα!
________________
(γ' μέρος).40
Οἱ ὁδηγίες πού δίνονται, ὥστε νά εἰσαχθεῖ κανείς σέ μία κατάσταση μεταλλαγμένης συνείδησης γιά νά ἔρθει σέ ἐπαφή μέ τά δαιμόνια, τούς «ἐσωτερικούς διδασκάλους», «τό συλλογικό ἀσυνείδητο», εἶναι οἱ ἀκόλουθες: «Ἀφήσου, παραδόσου, ἐπίτρεψε στό σῶμα σου νά νιώσει σάν νά διαλύεται στό ἄπειρο, ἀπελευθερώσου ἀπό τίς λογικές ἀναλύσεις καί ἄστα ὅλα ρευστά, ὁραματίσου τόν ἑαυτό σου σάν ἕνα τέλειο ὄν μέ φῶς, ἐπίτρεψε στίς ὁποιεσδήποτε σκέψεις ἤ συναισθήματα νά ἀνατείλουν, παραδόσου σέ αὐτά καί ἄφησέ τα νά ρέουν μέσα σου, ἄσε στήν ἄκρη ὁριστικά κάθε συναίσθημα φόβου, ἀνησυχίας ἤ καχυποψίας»41.
Τό «πνεῦμα-ὁδηγός» τῆς Μπέιλη (1880 - 1949), «ὁ θιβετανός διδάσκαλος Τζβάλ Κχούλ» ἀποκαλύπτει:
«Ἡ καταληψία μέ τή συγκατάθεση τοῦ ἀνθρώπου γιά ἕνα συγκεκριμένο διάστημα, θά γίνει κατανοητή στά ἑπόμενα χρόνια, ὅσο ποτέ ἄλλοτε καί θά εἶναι σίγουρα μία ἀπό τίς μεθόδους πού θά χρησιμοποιεῖ ὁ Ἐρχόμενος Κύριος καί τά Μεγάλα Πνεύματα πού θά τόν ὑπηρετοῦν γιά νά βοηθήσει τόν κόσμο»42.
Καί συμπληρώνει: «Σέ κάθε ἔθνος πρέπει πρῶτα νά μυηθοῦν οἱ κυβερνῶντες, νά ἀποκτήσουν ἕνα συγκεκριμένο ρυθμό δόνησης καί τό ἐκπαιδευτικό σύστημα νά φτάσει σέ ἕνα ὑψηλό ἐπίπεδο, γιά νά χρησιμοποιηθεῖ σάν μέσο προώθησης καί βάση τοῦ ἀποκρυφισμοῦ»43.
Διά μέσου τοῦ διαλογισμοῦ ἀφυπνίζεται ὁ Ἀνώτερος Ἑαυτός. Αὐτό ὀνομάζεται μύηση. «Κατά τή Μύηση μία μορφή ἐνέργειας ἔρχεται ἀπό πολύ "μακριά" καί εἰσρέει μέ τή θέληση τοῦ Μύστη καί ἰδιαίτερα μέ τή θέληση τοῦ ὑποψηφίου πού θά τή λάβει, μέσα στόν ἐσωτερικό κόσμο τοῦ ὑποψηφίου»44.
Οἱ μυήσεις αὐτές δίδονται ἀπό δαιμονικές ὀντότητες, ὅπως ὁμολογεῖται στό κατωτέρω ἀπόσπασμα, ἐάν μεταφρασθεῖ στή γλώσσα·τῆς Ἐκκλησίας. Ἄς τό ἀκούσουμε: «Γιά νά κατανοήσετε τί σημαίνει Μεγάλος Διδάσκαλος τῆς Ἑρμητικῆς Ἐπιστήμης, ἀρκεῖ νά σᾶς πῶ ὅτι ὑπάρχει μία ἀδιάκοπη μυητική διαδοχή τῶν ἀτόμων πού γίνονται Μύστες τῆς Ἀλχημείας καί τοῦ Ἑρμητισμοῦ, καί πῶς ἡ μύησή τους δόθηκε σ' αὐτούς κατ' εὐθείαν ἀπό τούς ἀνώτερους (ἀόρατους) κόσμους χωρίς τή μεσολάβηση ἀτόμων»45. Καί ἡ Dion Fortune συμπληρώνει: «... Ὁ Μεγάλος Μύστης ἔρχεται μέσα στή σιγή τῆς ἀνώτερης συνείδησης καί ποτέ δέν εἶναι ἀνθρώπινη ὀντότητα»46.
Ἡ Ἀναλογία
Οἱ ἀποκρυφιστές μιλοῦν γιά «νόμο τῆς ἀναλογίας», ὁ ὁποῖος λέγει: «Ὅπως ἐπάνω, ἔτσι καί κάτω». Τό πόσο σημαντικός εἶναι αὐτός ὁ «νόμος», φαίνεται ἀπό τόν παρακάτω ὁρισμό τοῦ ἀποκρυφισμοῦ, πού προετάθη τό 1950 καί στόν ὁποῖο ὁρισμό ὁ «νόμος τῆς ἀναλογίας» κατέχει κεντρική θέση. Τόν ὁρισμό αὐτόν παραθέτει ὁ Ἀμαντού (Robert Amadou, 1924-2006) στόν Πρόλογό του στό προαναφερθέν βιβλίο τοῦ Papus (Gerard Encausse, 1865-1916) «Πραγματεία ἐπί τῶν Ἀπόκρυφων Ἐπιστημῶν». Ἄς τόν ἀκούσουμε:
«Ὁ ἀποκρυφισμός εἶναι τό σύνολο τῶν δοξασιῶν καί τῶν πρακτικῶν πού βασίζονται στήν θεωρία τῶν ἀντιστοιχιῶν [δηλ. τῶν ἀναλογιῶν], δηλαδή τήν θεωρία σύμφωνα μέ τήν ὅποια κάθε ἀντικείμενο ἀνήκει σέ ἕνα μοναδικό σύνολο καί διατηρεῖ μέ κάθε ἄλλο στοιχεῖο αὐτοῦ τοῦ συνόλου σχέσεις ἀναγκαῖες καί σκόπιμες, πού δέν ἐξαρτῶνται ἀπό τόν χρόνο καί τόν χῶρο».
Καί συνεχίζει ὁ Ἀμαντού:
«Οἱ δοξασίες πραγματεύονται τίς ἐπιρροές καί τήν ἀναλογία πού δημιουργεῖ τό εἶδος τῶν ἀναφερόμενων ἀντιστοιχιῶν ἔτσι, ὥστε νά δημιουργηθεῖ ἡ παράδοση, πού εἶναι ὁ φορέας τῆς διδασκαλίας στίς διάφορες ἐκφράσεις της».
«Οἱ πρακτικές ἀποτελοῦνται ἀπό τήν Ἀλχημεία, τήν Μαγεία καί τήν Προφητεία ἤ τήν Μαντική».
«Ὁ ἀποκρυφισμός μεσουρανεῖ στήν Θεοσοφία»47. Σύμφωνα μέ τόν ἀποκρυφιστικό χῶρο, ὁ ἄνθρωπος εἶναι «μικρόκοσμος» καί εὑρίσκεται σέ ἀντιστοιχία-ἀναλογία μέ τόν «μακρόκοσμο».
Θά πρέπει ἐδῶ νά ποῦμε, ἀσκοῦντες κριτική στά παραπάνω, ὅτι σύμφωνα μέ τήν Ὀρθόδοξο θεολογία δέν ὑπάρχει ἀναλογία τοῦ ὄντος48, ἀφοῦ μεταξύ ἀκτίστου Θεοῦ καί κτιστῶν δημιουργημάτων, πάσης φύσεως καί κατηγορίας, οὐδεμία ὁμοιότης ὑπάρχει. Ἐπίσης οἱ Πατέρες διδάσκουν ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι παντελῶς ἄγνωστη καί ἀπρόσιτη, ἀκόμη καί στούς ἀγγέλους. Τόν Θεόν τόν γνωρίζουμε καθώς μᾶς ἀποκαλύπτεται ἐξ ἀγάπης μέσω τῶν ἀκτίστων θείων ἐνεργειῶν του. Ἡ διατύπωση αὐτῆς τῆς ἐμπειρίας ἀπό τούς ἁγίους μέ λέξεις καί νοήματα οὐδόλως ἐκφράζει τό τί ἐστί Θεός στήν οὐσία του. Ἁπλῶς ἡ διατύπωση τῆς ἐμπειρίας αὐτῆς στά δόγματα τῶν Ἁγίων Συνόδων καί στά γραπτά των ἁγίων Πατέρων εἶναι ὁδοδείκτης τῆς πορείας τοῦ πιστοῦ πρός τό φωτισμό καί τήν θέωση. Αὐτό εἶναι τό θεμέλιο τῆς Πατερικῆς Θεολογίας, τό ὁποῖο προκύπτει ἀπό τήν ἐμπειρία πού ἔχουν οἱ θεούμενοι ἅγιοι καί ὄχι ἀπό τόν φιλοσοφικό στοχασμό49. Ἄρα, ἐξ ἐπόψεως Ὀρθοδόξου, ὁ δῆθεν νόμος τῆς ἀναλογίας εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου πλάνη.
Ἀπό τήν ἀναλογία ὡς «χαρακτηριστική μέθοδο τοῦ Ἀποκρυφισμοῦ»50 προκύπτει καί ἡ σημασία καί ὁ ρόλος τοῦ συμβολισμοῦ καί τῆς ἀλληγορίας στόν ἐσωτερισμό-ἀποκρυφισμό51.
Ὁ ἀποκρυφισμός χρησιμοποιεῖ συμβολική, ἀλληγορική καί κρυπτογραφική, θά λέγαμε, γλώσσα. Αὐτό τό γεγονός ἐπιτείνει ἀκόμη περισσότερο τή σύγχυση, τήν ὅποια καλλιεργοῦν ὅλες οἱ ὀργανώσεις τοῦ χώρου τῆς «Νέας Ἐποχῆς». Μιλοῦν γιά Χριστό, γιά ἀγάπη, ἀκόμη καί γιά Τριάδα, δίνοντας ὅμως στούς ὅρους αὐτούς ἄλλο νόημα ἀπό αὐτό πού ἔχουν στό χῶρο τῆς Ἐκκλησίας. Δίνουν ἄλλο νόημα ἀπό αὐτό μέ τό ὁποῖο ἀντιλαμβάνεται τούς ὅρους αὐτούς ὁ μέσος ἀκροατής ἤ ἀναγνώστης, ὁ ὁποῖος -σημειωτέον, ἔχει λάβει κατά βάση χριστιανική ἀγωγή, ἀνεξάρτητα ἀπό τό ἐάν καί κατά πόσον συνειδητά θρησκεύεται.
Ὁ ἀποκρυφισμός σύστημα αὐτοσωτηρίας
Ὁ ἐσωτερισμός-ἀποκρυφισμός εἶναι ὁ κατ' ἐξοχήν χῶρος πού ἀνέλαβε ἤδη ἀπό τό ξεκίνημα τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας τή διαφήμιση καί προώθηση τοῦ «Εὐαγγελίου» -ἤ καλύτερα δύσ-ἀγγελίου τοῦ ἀρχαίου ὄφεως, δηλαδή, τοῦ μηνύματος τῆς αὐτοσωτηρίας καί αὐτοθεώσεως.
Ὑπάρχει πληθώρα χωρίων ἀπό τά κείμενα κορυφαίων ἐκπροσώπων τοῦ χώρου αὐτοῦ πού τεκμηριώνουν πλήρως αὐτή τή θέση.
Σύμφωνα μέ τή Θεοσοφία «Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά προχωρήσει παίρνοντας τήν ἐξέλιξή του στά χέρια του... Γινόμαστε ἕνας "σωτήρας" ἤ "λυτρωτής" τῆς φυλῆς" (Μάθημα 9)».
«Ἄς ἀναγνωρίσουμε τόν ἑαυτό μας. Δέν ὑπάρχει τίποτε ἄλλο. Εἶναι ἡ διαρκής παρουσία. Ὁ δρόμος γιά τήν Αὐτό-πραγμάτωση καί τήν Αὐτό-τελείωση εἶναι ἡ ὑπηρεσία" (Μάθημα 9). "Ὑπάρχει εἰς βαθύς σκοπός εἰς τήν φύσιν, ὁ ὁποῖος εἶναι Αὐτό-ἀνάπτυξις ὅλων των πραγμάτων, τῆς κεκρυμμένης εἰς αὐτά φύσεως" (N. Sri Ram, Προσέγγισις, σ. 71)»52.
Καί ἡ Σχολή Ἀρκέην τῆς Ἀλίκης Μπέιλη διακηρύσσει: «Δέν θά βάλουμε ὅμως κανένα δάσκαλο στή θέση τοῦ Θεοῦ, [ἐννοώντας τόν Θεό-Ἑαυτό μας]. Δέν θά ὑπακούσουμε σέ κανένα ἡγέτη, ἕκτος ἀπό τήν καθοδηγήτρια φωνή τοῦ δικοῦ μας ἐσωτερικοῦ Θεοῦ καί δέν θά στηριζόμαστε σέ κανένα ἄνθρωπο... Τό πρῶτο ἀναγκαῖο προσόν εἶναι ἡ ἀκλόνητη πίστη στίς ἀτομικές μας δυνάμεις καί στή θεότητα πού εἶναι μέσα μας. Ἀποκτήσαμε αὐτή τήν πεποίθηση; Στηριζόμαστε στό βασικό γεγονός τῆς οὐσιαστικῆς μας θειότητος;... Ἔχομε πεισθεῖ ὅτι εἴμαστε τόσο θεῖοι, ὅσο καί ὁ ἴδιος ὁ Μεγάλος Διδάσκαλος τῆς Γαλιλαίας καί ὅτι μποροῦμε νά εἴμαστε "ἕν μέ τόν Πατέρα", ὅπως Ἐκεῖνος ἦταν...;»53.
Θά πρέπει νά ποῦμε ὅτι τό κήρυγμα τῆς αὐτοσωτηρίας-αὐτοθεώσεως εἶναι φυσικό ἐπακόλουθο τῆς παραδοχῆς τοῦ ὁλιστικοῦ μοντέλου. Ἀφοῦ δέν ὑπάρχει προσωπικός Θεός ἔξω ἀπό τόν ἄνθρωπο, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀπό τή φύση τοῦ θεός, ἀφοῦ ὅλα εὑρίσκονται μέσα μας, καί ἡ ἐξωτερική πραγματικότητα εἶναι ἀντανάκλαση τοῦ ἐσωτερικοῦ τοῦ ἄνθρωπου, ἡ εἰδωλοποίηση τοῦ Ἑαυτοῦ καί ἡ αὐτοσωτηρία εἶναι ἡ ἀναμενόμενη κατάληξη.
Τά αἴτια
Ἡ ἀναφορά στά αἴτια πού τροφοδοτοῦν τό σύγχρονο φαινόμενο τῆς ἐκρήξεως τοῦ ἐσωτερισμοῦ - ἀποκρυφισμοῦ - μαγείας - μαντείας - ἀστρολογίας καί τῶν πάσης φύσεως νεοεποχίτικων πρακτικῶν, δέν εἶναι δύσκολο νά γίνει.
Ὅπως ἤδη ἔχει ἀναλυθεῖ54, ὁ βασικός ἔνοχος εἶναι ἡ λεγομένη θρησκεία τῆς ἐκκοσμικεύσεως, δηλαδή τό γεγονός τῆς διαψεύσεως (εὐτυχῶς) τῶν μεταφυσικῆς τάξεως ἐλπίδων πού ἐβάσισε ὁ ἄνθρωπος στήν ἐπιστήμη, τεχνολογία καί οἰκονομία, ὅτι, δηλαδή, μόνος του -χωρίς Θεό- θά δημιουργοῦσε ἕναν Παράδεισο στόν κόσμο. Αὐτή ἡ διάψευση ἔκανε ἄλλους νά στραφοῦν σέ μία «ἰδιωτική θρησκευτικότητα», πού τροφοδοτεῖ τή «θρησκεία τῶν πελατῶν» τοῦ ἐσωτερισμοῦ, καί ἄλλους νά στραφοῦν στήν Ἰνδία, στό Θιβέτ ἡ καί στούς ἰμάμηδες τοῦ Ἰσλάμ -σέ ὅ,τι ἐξωτικό καί «μεταφυσικό» ἐν πάση περιπτώσει- γιατί αὐτό εἶχε στερηθεῖ ὁ δυτικός ἄνθρωπος, ὁ θρεμμένος μέ τίς ἰδέες καί ἀξίες τοῦ μοντερνισμοῦ (νεωτερικότητος) μετά τή γαλλική ἐπανάσταση. Οὐσιαστικά ὁ ἀποκρυφισμός, ἤδη ἀπό τόν 19ο αἰώνα, ἦταν μία ἀντίδραση στήν ἀπολυτοποίηση τῆς λογικῆς, πού χαρακτήριζε τόν αἰώνα ἐκεῖνον. Φυσικά δέν πρέπει νά ὑποτιμοῦμε τή δυναμική τοῦ μυστηρίου τῆς ἀνομίας, τό ὁποῖο πάντοτε προωθεῖ ὁ πατέρας τοῦ ψεύδους, ὁ ἀρχαῖος ὄφις. Οὔτε καί τή δύναμη τῆς διαφήμισης καί προβολῆς πού ἔχουν στίς ἡμέρες μας -κυρίως ἀπό τήν τηλεόραση καί τό Internet- θεωρίες καί πρακτικές τοῦ ἀποκρυφισμοῦ, ἀκόμη καί τοῦ πιό ἀκραίου, ὅπως εἶναι ὁ σατανισμός.
Ὁ ἐσωτερισμός, ἀπό τήν ἄλλη μεριά, προσφέρει -ἰδιαίτερα σήμερα ὡς «θρησκεία τῶν πελατῶν»- εὔκολες, ἡ μᾶλλον «μαγικές» λύσεις «ἐδῶ καί τώρα» καί ἕναν κόσμο ἐμπειριῶν ὡς φυγή ἀπό τίς δυσκολίες τῆς καθημερινότητος. Νά πῶς περιγράφουν αὔτην τή διάσταση τοῦ φαινομένου οἱ Georg Schmid καί Georg Otto Schmid: «Μέσα ἀπό τίς ἐπονομαζόμενες ἀναδρομές σέ προηγούμενες ζωές ἀνακαλύπτουν οἱ συγκλονισμένοι ἄνθρωποι τήν ἀληθινή τους ταυτότητα, τό ἀληθινό τους εἶναι, τό "φαινομενικό" παρελθόν τους. Στό φῶς τοῦ διαλογισμοῦ ἑνώνονται μέ τό ὕψιστο φῶς. Στούς θεραπευτικούς διαλογισμούς βιώνουν τή θεραπευτική δύναμη τῶν χεριῶν τους. Σέ ἀσκήσεις χαλάρωσης διαισθάνονται τή διορατικότητά τους. Ὁ ἐσωτερισμός ἀνοίγει γιά τούς καταπιεσμένους σύγχρονους ἀνθρώπους τόν παράδεισο ἑνός κόσμου γεμάτου ἀπό φωνές καί ὄντα, γεμάτου ἀπό θεραπευτικές δυνάμεις καί θεϊκή ἀγάπη».
«Καί πάνω ἀπ' ὅλα: Ὁ ἐσωτερισμός μοῦ δείχνει τό θαῦμα πού ἐγώ ὁ ἴδιος εἶμαι. Ἐγώ εἶμαι τό κάστρο μέ τά πολλά δωμάτια, τά ὅποια στά πρακτικά σεμινάρια τοῦ ἐσωτερισμοῦ ξεκλειδώνονται».
«Ὅμως τό περιβάλλον τοῦ ἐσωτεριστῆ, μπερδεμένο ἀπό τή ριζική ἀλλαγή του, σίγουρα ἀξιολογεῖ διαφορετικά τό βύθισμά του στά ἐσωτερικά μυστήρια, ἀπ' ὅ,τι ὁ ἴδιος».
«Συχνά ἡ ἐσωτεριστική στροφή κάποιου βαθαίνει μία ἤδη προϋπάρχουσα κρίση σέ μία σχέση. Γιατί οἱ νέοι ἐσωτεριστές μαθαίνουν βέβαια νά ἐπικοινωνοῦν μέ τά φῶτα, τίς πέτρες καί τά ὄντα, πού βρίσκονται σέ ὅλα τά πράγματα, ὅμως ὁ διάλογος μέ τόν μέχρι τότε σύντροφο τῆς ζωῆς τους εἶναι ἐντελῶς μπλοκαρισμένος».
«Ὁ ἐξωτερικός παρατηρητής ἀντιλαμβάνεται τίς ἀποδράσεις στό βασίλειο τοῦ ἐσωτερισμοῦ συχνά σάν μία ἀπελπισμένη ἀπάντηση τοῦ σύγχρονου ἄνθρωπου στή συχνά κατανοητή λαχτάρα του γιά πνευματικότητα. Γιατί στόν κόσμο μας ὅπου τά πάντα μετροῦνται καί ὑπολογίζονται χωρίς καρδιά, μέ νηφαλιότητα καί βάναυση ψυχρότητα, δέν εἶναι εὔκολο νά ζήσει κανείς. Ὁ ἄνθρωπος πού φτάνει στό μέσον τῆς ζωῆς του, χρειάζεται νέες προοπτικές. Ἡ ἐκκλησιαστική εὐσέβεια εἶναι γιά πολλούς κάτι τό πολύ μακρινό55».
«Ὁ ἐσωτερισμός ἐπιτρέπει στό παιδί πού εἶναι μέσα μας νά ξαναζήσει, καί ἀνοίγει τίς πόρτες ἑνός κόσμου γεμάτου θαύματα, ἑνός κόσμου ὡστόσο, πού μέ τήν καθημερινή μας πραγματικότητα δύσκολα μπορεῖ νά συνδεθεῖ»56.
Ἕνα σημεῖο γιά δική μας αὐτοκριτική εἶναι τά ποιμαντικά μας κενά, πού ἐπίσης τροφοδοτοῦν τό φαινόμενο. Ἐδῶ θά πρέπει νά ἐπισημάνουμε τό πόσο οὐσιαστικό εἶναι νά προβάλλουμε τήν ἀντίληψη τοῦ στοργικοῦ Θεοῦ-πατέρα, ἔτσι ὅπως τόν βιώνει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μας.
Σ' αὐτήν τή συνάφεια πρέπει νά τονίσουμε τή μεγάλη σημασία τῆς Ὀρθοδόξου κατηχήσεως τοῦ λαοῦ μας.
Θά πρέπει ὁ ὀρθόδοξος πιστός νά εἶναι σέ θέση νά διακρίνει ὅτι ἄλλο ἐννοοῦν οἱ ἐσωτεριστές, ὅταν μιλοῦν γιά «στροφή πρός τά μέσα», καί ἄλλο ἐννοεῖ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μιλώντας γιά τόν ἔσω ἄνθρωπο καί γιά τήν ἐσωτερική ἐργασία. Ἐμᾶς τούς Ὀρθοδόξους ἡ ἐσωτερική ἐργασία καί προσευχή μᾶς ὁδηγεῖ στό νά δοῦμε τήν ἀμαυρωθεῖσα θεία εἰκόνα μέσα μας καί νά μετανοήσουμε γιά τίς ἁμαρτίες μας. Ἐνῶ ὁ ἐσωτεριστής πιστεύει ὅτι στρεφόμενος πρός τά μέσα θά βρεῖ τόν Ἀνώτερο (δηλαδή θεϊκό) Ἑαυτό, ὁ ἐσωτεριστής - ἀποκρυφιστής- νεοεποχίτης πιστεύει ὅτι μέ τήν τεχνική τοῦ διαλογισμοῦ θά ἀνακαλύψει τήν θεϊκή του οὐσία καί θά αὐτοθεωθεῖ, ἐνῶ ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι προσπαθοῦμε νά φθάσουμε στήν κατά χάριν θέωση σέ κοινωνία ἀγάπης καί ὑπακοῆς μέ τόν μόνον ἅγιο ἀπό τή φύση Του Τριαδικό Θεό.
Καί ἐμεῖς μιλοῦμε γιά ἐξωτερική καί ἐσωτερική σοφία· μέ ἄλλη ὅμως ἔννοια. Γιά μᾶς ἐξωτερική σοφία εἶναι ἡ θύραθεν. Εἶναι ἡ γνώση καί σοφία στίς διάφορες περιοχές τοῦ ἐπιστητοῦ. Ἀντιθέτως, ἐσωτερική σοφία γιά μᾶς τούς Ὀρθοδόξους εἶναι αὐτή πού ἀναφέρεται στόν Θεό καί ἀποκτᾶται ὄχι τόσο μέ ἀκούσματα καί διαβάσματα, ἀλλά μέ τή θεία φώτιση πού ἔρχεται στήν καρδιά ὅταν αὐτή καθαρισθεῖ ἀπό τά πάθη.
Ἡ πραγματική ἐσωτερική θεία σοφία ἀποκτᾶται ὄχι διά τῆς «γνώσεως» καί τῶν μυήσεων -ὅπως πιστεύει ὁ ἀποκρυφισμός- ἀλλά διά τῆς πίστεως. Ἡ ἀλήθεια εὑρίσκεται ὄχι στήν ἀφάνταστη περιπλοκότητα τῆς «γνώσεως» τοῦ ἀποκρυφισμοῦ, πού ἀποκαλύπτουν οἱ ἐκπεσόντες ἄγγελοι στούς αὐτονομημένους ἄνθρωπο-θεούς τῆς «Νέας Ἐποχῆς», ἀλλ' εὑρίσκεται στόν σταυρό καί στήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, στήν «μωρίαν» τοῦ κηρύγματος, ἡ ὁποία κατήργησε «τήν σοφίαν τῶν σοφῶν καί τήν σύνεσιν τῶν συνετῶν»57.
1. Το κείμενο αυτό αποτελεί τμήμα εισήγησης που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της «ΙΘ’ Πανορθόδοξης Συνδιάσκεψης Εντεταλμένων Ορθοδόξων Εκκλησιών και Ιερών Μητροπόλεων για θέματα αιρέσεων και παραθρησκείας». Η εισήγηση είχε ως θέμα: «Εσωτερισμός και νέο Ωριγενισμός. Τότε και σήμερα».
2. Βλ. Georg Schmid και Georg Otto Schmid (Hrsg.) Kirchen, Sekten, Religionen, Theologischer Verlag Zürich, 72003, σσ. 260-261.
3. Βλ. Panorama der neuen Religiösitat (συλλογικό έργο), Güterschloher Verlagshaus, Gütersloh 2001, σσ. 211-212.
4. Αγγλ. Esotericism, γαλλ. Esotérisme, γερμ. Esoterik.
5. Αγγλ. Occultism, γαλλ. Occultisme, γερμ. Okkultismus.
6. Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, τ.9, σ. 494,
7. Εγκυκλοπαίδεια Ελευθέρας Τεκτονικής, υπό Νέστορος Χ. Λάσκαρι, εκδ. Στοάς «Όμηρος», εν Αθήναις 1951, σ. 429.
8. Ασπασία Παπαδομιχελάκη, http://www.blavatsky.gr/articles/60-theosophy/98-theosofy.html
(http://www.esoterica.gr/articles/contributions/esoteric/mod_theosophy.htm).
9. Βλ. π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Ο Αποκρυφισμός στο φως της Ορθοδοξίας, Αθήνα 1994, σσ. 11-13.
10. Βλ. έντυπο γραμμένο από τον Dr Mathias Pöhlmann με τίτλο Esoterik, εκδ. Evangelische Zentralstelle für Weltanschauungsfragen, Berlin 2003, σ. 3.
11. Βλ. π.χ. δήλωση Ιωάννου Βασιλή, τέκτονος 33ου βαθμού, ο οποίος γράφει: «Ως πηγή της Τεκτονικής παραδόσεως θεωρείται το Ιερόν Βιβλίον του Ζοχάρ, το οποίον περιείχε την κοσμοθεωρίαν των Ιουδαϊκών μυστηρίων…», Ιωάννου Α. Βασιλή 33ου, Διά την κατάρτισιν του Μαθητού Τέκτονος, Α’ Βαθμός, Αθήναι 1977, σ. 56.
12. Σεφίρα ή Σεφιρά (ενικός), Σεφιρώθ (πληθυντικός). Πρόκειται, μάλλον, για παραφθορά της ελληνικής λέξεως σφαίρα.
13. Αυτά, φυσικά, μας θυμίζουν τον Πλωτίνο και τις «Εννεάδες» του, όπως και την ινδουϊστική κοσμολογία. Μας θυμίζουν όμως και τον Ωριγένη και τους οπαδούς του.
14. Η ανεκδήλωτη θεότητα, σύμφωνα με την ορολογία άλλων ομάδων του αποκρυφιστικού χώρου. Ας θυμηθούμε εδώ το AUM (διαβάζεται OM) του Ινδουισμού, που σημαίνει την ανεκδήλωτη θεότητα, την «Πηγή».
15. Βλ. π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Ο Αποκρυφισμός…, ένθ’ ανωτ., σσ. 36-39.
16. C. W. Learbeater, Οι διδάσκαλοι και η ατραπός, εκδ. Τετρακτύς, Αθήνα 2000, σ. 494.
17. A Besant - C. Learbeater, Η Ατραπός του Αποκρυφισμού, μετάφρ. Δημητρίου Κ. Ευαγγελίδου, επιμ. Εκδόσεως Κωστή Μελισσαρόπουλου, Αθήναι 1974, σ. 269.
18. Βλ. π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Ο Αποκρυφισμός…, ένθ’ ανωτ., σ. 140.
19. A Besant - C. Learbeater, Η Ατραπός…, ένθ’ ανωτ., σσ. 268-269.
20. Βλ. H. Reller, M. Kießig, H. Tschörner (Hrsg.): Hand-buch Religiöser Gemeinschaften. Gütersloh Verlagshaus 41993, σ. 410.
21. Βλ. Έλενας Μπλαβάτσκυ, Η Αδελφότητα των Μυημένων, εκδ. Ιάμβλιχος, Αθήνα 1990, σ. 76.
22. Βλ. π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Ο Αποκρυφισμός…, ένθ’ ανωτ., σ. 147.
23. Των συγχρόνων δηλαδή ολοκληρωτικής δομής αιρέσεων, οι οποίες οδηγούν τους οπαδούς-θύματα σε ολοκληρωτική εξάρτηση από τον αρχηγό και την ομάδα.
24. Βλ. π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Ο Αποκρυφισμός…, ένθ’ ανωτ., σσ. 46-47 και 147 κ.εξ.
25. Βλ. π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, ανέκδοτο κείμενο. Για περισσότερα βλ. στο π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Διαλογισμός ή Προσευχή; Εκδ. Διάλογος, Αθήναι, 21997, σσ. 67-77.
26. Βλ. Fritjof Capra, Η κρίσιμη καμπή, εκδ. Ωρόρα, Αθήνα 1984, σ. 20 και Michel Lacroix, Το «New Age», εκδ. Dominos, Αθήνα 1997, σσ. 36-42.
27. Βλ. π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Ο Αποκρυφισμός…, ένθ’ ανωτ., σσ. 133-134.
28. Βλ. π. Αντωνίου Αλεβιζοπούλου, Ο Αποκρυφισμός…, ένθ’ ανωτ., σσ. 194-195.
29 Τό κείμενο αὐτό ἀποτελεῖ τμῆμα εἰσήγησης, πού πραγματοποιήθηκε στά πλαίσια τῆς «ΙΘ΄ Πανορθόδοξης Συνδιάσκεψης Ἐντεταλμένων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καί Ἱερῶν Μητροπόλεων γιά θέματα αἱρέσεων καί παραθρησκείας». Ἡ εἰσήγηση εἶχε ὡς θέμα «Ἐσωτερισμός καί νέο Ὠριγενισμός. Τότε καί σήμερα».
30 Βλ. Georg Schmid und Georg Otto Schmid (Hrsg.) Kirchen, Sekten, Religionen, ἔνθ' ἀνωτ., σσ. 261-262.
31 Βλ. Casper, Müller, Valentin. (Hrsg.) Lexikon der Sekten, Sondergruppen und Weltanschauungen, Herder Verlag, Freiburg im Breisgau 1990, σ. 258.
32 Βλ. γιά μιά γενικότερη προσέγγιση τοῦ θέματος στό βιβλίο τοῦ Hans-Jürgen Ruppert, Duchbruch zur Innenwelt, Spirituelle Impulse aus New Age und Esoterik in kritischer Beleuchtung, Quell Verlag, Stuttgart 1988, ιδιαιτέρως τίς σσ. 10 κ. ἐξ.
33 Κατά παράθ. π. Ἀντωνίου Ἀλεβιζοπούλου, Ὁ Ἀποκρυφισμός στό φῶς τῆς Ὀρθοδοξίας, Ἀθήνα 1994, σ. 47).
34 J. Symond, Aleister H. Crowley, Das Tier 666, Basel 1983, σ. 493, κατά παράθ. π. Ἀντωνίου Ἀλεβιζοπούλου, Νεοσατανισμός, ἐκδ. Διάλογος, Ἀθήνα 1996, σ. 63.
35 Βλ. Roger De Pins, Σύγχρονες Ἐπιστολές τῶν Διδασκάλων τῆς Σοφίας, ἐκδ. Τετρακτύς, Ἀθήνα 32001, σσ. 62, 158.
36 35 Bailey, A. and Khul, D. Letters on Occult Meditation, σσ. 258-259, Lucis Trust 1922, http:/laluni.helloyou.ws/netnews/bk/toc.html, κατά παράθ. Λυγερῆς Μελᾶ, Στάσεις καί ἀπόψεις..., ἔνθ' ἀνωτ., σ. 75.
37 Αὐτό μᾶς θυμίζει τή ρήση τοῦ Τάκι Ἀλεξίου, σεΐχη τῶν σούφι--κατά δήλωσή του-: «Ἡ γνώμη σου δέν μ' ἐνδιαφέρει... οἱ γνῶμες εἶναι ἀντίποδας τῆς γνώσης... τροφή τοῦ ἐγωισμοῦ, δηλαδή τοῦ Σατανᾶ», βλ. Δρ Τάκι Ἀλεξίου, Μιά ζωντανή διδασκαλία. Βιβλίο 2, ἐκδ. Τέσσερις Ἐποχές, Ἀθήνα 1990, σ. 21.
38 Bailey, A. and Khul, D. Discipleship in the New Age, vol. I., Lucis Trust 21944, http:/laluni.helloyou.ws/netnews/bk/toc.html κατά παράθ. Λυγερῆς Μελᾶ, Στάσεις καί ἀπόψεις..., ἔνθ' ἀνωτ., σ. 93.
39 Dion Fortune, Ἡ Ἐκπαίδευση καί τό Ἔργο ἑνός Μυημένου, μετάφραση Ἠλία Μάμαλη, ἐκδ. Ἰάμβλιχος, Ἄθήνα 1983, σ. 37.
40 Τό κείμενο αὐτό ἀποτελεῖ τμῆμα εἰσήγησης, πού πραγματοποιήθηκε στά πλαίσια τῆς «ΙΘ΄ Πανορθόδοξης Συνδιάσκεψης Ἐντεταλμένων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καί Ἱερῶν Μητροπόλεων γιά θέματα αἱρέσεων καί παραθρησκείας». Ἡ εἰσήγηση εἶχε ὡς θέμα «Ἐσωτερισμός καί νέο Ὠριγενισμός. Τότε καί σήμερα».
41 Baer R. N., Στόν ἐφιάλτη τῆς Νέας Ἐποχῆς, μετάφραση Χ. Ἀρβανιτίδου, ἐκδ. Στερέωμα, θεσσαλονίκη 1989, σελ. 150-151, κατά παράθ. Λυγερῆς Μελᾶ, Στάσεις καί ἀπόψεις..., ἔνθ' ἀνωτ., σ. 93.
42 Bailey, A. and Khul, D., Letters..., ἔνθ' ἀνωτ., σσ. 124-125, κατά παράθ. Λυγερῆς Μελᾶ, Στάσεις καί ἀπόψεις..., ἔνθ' ἀνωτ., σ. 74.
43 Bailey, A. and Khul, D., Letters..., ἔνθ' ἀνωτ., σελ. 306, κατά παράθ. Λυγερῆς Μελᾶ, Στάσεις καί ἀπόψεις..., ἔνθ' ἀνωτ., σ. 74.
44 Roger De Pins, Σύγχρονες Ἐπιστολές..., ἔνθ' ἀνωτ., σ. 30.
45 Αὐτόθι, σ. 27.
46 Dion Fortune, Ἡ Ἐκπαίδευση καί τό Ἔργο ἑνός Μυημένου, μετάφραση Ἠλία Μάμαλη, ἐκδ. Ἰάμβλιχος, Ἄθήνα 1983, σ. 50.
47 Papus, Πραγματεία ἐπί τῶν ἀποκρύφων ἐπιστημῶν, ἐκδ. Τετρακτύς, Ἀθήνα 22003, σ. 10.
48 Analogia entis στά λατινικά. Σημειωτέον ὅτι τήν Analogia entis ἐδέχοντο καί οἱ μεσαιωνικοί σχολαστικοί φιλοσόφοι καί θεολόγοι τῆς Δύσεως, καί ὄχι μόνον οἱ ἐσωτεριστές-ἀποκρυφιστές.
49 Βλ. Πρωτοπρ. Ἰωάννου Σ. Ρωμανίδου, Δογματική καί Συμβολική θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τόμ. Α', ἐκδ. Π. Σ. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 41999, σσ. 100-101.
50 Βλ. Papus, Πραγματεία... ἔνθ' ἀνωτ., σ. 18.
51 Βλ. Ἰωάννου Βασιλῆ, Διά τήν κατάρτισιν..., ἔνθ' ἀνωτ., σσ. 56-58.
52 Βλ. π. Ἀντωνίου Ἀλεβιζοπούλου, Ὁ Ἀποκρυφισμος..., ἔνθ' ἀνωτ., σσ. 144-145.
53 Ἡ σχολή Ἀρκέην, σ. 10, κατά παράθ. π. Ἀντωνίου Ἀλεβιζοπούλου, Γκουρουϊσμός, Ἀποκρυφισμός, «Νέα Ἐποχή», Ἀθῆναι 31993, σσ. 109-110.
54 Βλ. π. Ἀντωνίου Ἀλεβιζοπούλου, Ἡ χαμένη ἀθωότητα. Περιπλανήσεις σέ δρόμους τοῦ Ἑωσφόρου, ἐκδ. Διάλογος, Ἀθήνα 1994, σσ. 33 κ. ἑξ.
55 Ὀδυνηρή διαπίστωση τῶν συγγραφέων γιά τήν παπική καί προτεσταντινή Δύση.
56 Βλ. Georg Schmid und Georg Otto Schmid (Hrsg.) Kirchen, Sekten, Religionen, ἔνθ' ἀνωτ., σ. 262.
57 Πρβλ. Α' Κορ. 1, 19.
Περιοδικό «διάλογος»
