Σε μία σχολική αίθουσα ένας δάσκαλος πρόσβαλε ένα παιδί γιατί η απάντησή του δεν ήταν η σωστή. Μάλιστα, με μία ομοφωνία, σύσσωμη η τάξη φάνηκε να συναινεί με την στηλίτευση του δασκάλου. Εξάλλου, είχε περάσει τόσος καιρός από τότε που είχαν μάθει τη σωστή απάντηση στη συγκεκριμένη ερώτηση. Το παιδί, αρχικά, στενοχωρήθηκε μα ο περίγυρός του δεν του άφησε παραπάνω από ένα δευτερόλεπτο να επεξεργαστεί το συναίσθημά του. Τα πρόσωπα γύρω του είχαν συνταχτεί με το δάσκαλο και – σχεδόν – ένιωθαν την ίδια καταφρόνια με αυτή που πρόβαλε η απογοήτευση του επάνω τους. Ο δάσκαλος, ένιωθε απογοητευμένος με το παιδί αλλά, κυρίως, με τον εαυτό του. Αναρωτιόταν πως ήταν δυνατό να μην μπορεί να διδάξει κάτι τόσο απλό σε κάποιον. Το δε παιδί – σχεδόν αυτόματα – απέβαλε τη στενοχώρια του και την αντικατέστησε με ντροπή. Ντροπή, που αργότερα έγινε θυμός και ο θυμός πείσμα.
Πήρε την απόφαση να μην ξαναέρθει σε αυτή τη δύσκολη θέση και φρόντισε να διαβάσει περισσότερο επισταμένα, πιο επιμελώς και με περισσότερο ζήλο. Την επόμενη φορά, λοιπόν, γνώριζε την απάντηση στην ερώτηση του δασκάλου και την έδωσε με συνοφρυωμένα φρύδια και μέσα από σφιγμένα χείλη. Ο λόγος για αυτό; Γιατί κανείς από τους ήρωες τις ιστορίας μας δεν ήταν αληθινός στο συναίσθημά του! Αυτό, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μία ακολουθία στρεβλών συναισθημάτων. Η απογοήτευση του δασκάλου εκφράστηκε – δυναμικά – ως θυμός, η συμπάθεια των γύρω ως συμφωνία σε αυτό το θυμό και η στενοχώρια του παιδιού ως ντροπή, θυμός και πείσμα.
Βλέπετε, από μικροί, είμαστε κωδικοποιημένοι με κάποια συναισθήματα αλλά χωρίς να μας έχουν δοθεί οδηγίες. Το δύσκολο, με αυτά τα συναισθήματα, είναι ότι επηρεάζουν και επηρεάζονται από τον χώρο και τους ανθρώπους που βρισκόμαστε. Δηλαδή, υπάρχουν χώροι που επιτρέπεται να δείξεις το συναίσθημά σου και χώροι που χρειάζεται να το θυσιάσεις για να πας παρακάτω τους γύρω σου. Έτσι, οι μεγαλύτεροί μας, αποφάσισαν ότι είναι ασφαλέστερο και λογικότερο να μας διδάξουν πως να νιώθουμε παρά το να νιώθουμε. Το φαιδρό σε αυτή τη διαδικασία είναι ότι αφήνει να ενσταλάσσονται συναισθηματικά κατάλοιπα που κάποια στιγμή μας πλημμυρίζουν και μας κάνουν να ασφυκτιούμε με την έντασή τους. Ακριβώς, σαν να γεμίζει ένα ποτήρι με όλα όσα αρνηθήκαμε να νιώσουμε μέχρι που ξεχειλίζει και λερώνει το πάτωμα. Επιστρέφοντας στο παράδειγμά μας, αυτή η μία στιγμή που το παιδί βίωσε τη θλίψη – που ήταν και το ειλικρινές του συναίσθημα – απωθήθηκε γρήγορα και αντικαταστάθηκε με τη ντροπή και από εκεί ούτω καθεξής. Αυτή η εμπειρία, μπορεί να είναι αρκετά έντονη ώστε να μεταφερθεί ακόμα και μετά από χρόνια στην ενήλικη ζωή του και σε ανάλογη περίσταση η θλίψη να εκφραστεί ως θυμός. Αν και το συναίσθημα είναι αρκετά δυνατό από τη φύση του για να γίνει κατανοητό οι άνθρωποι έχουμε περισσότερο την ανάγκη της επικύρωσης, αυτού, του συναισθήματος παρά την αλήθεια του. Έτσι, όμως, δεν είμαστε αληθινοί στον εαυτό μας και εφόσον δεν είμαστε αληθινοί με εμάς πόσο αληθινές μπορεί να είναι οι σχέσεις μας με τους άλλους;
Το συναίσθημα, λοιπόν, από την ώρα που συνοδεύεται και από συγκεκριμένη συμπεριφορά αξιώνεται και συνειρμικά. Ας δοκιμάσουμε να κάνουμε αυτή την πρόταση απλή με την παρακάτω, συνηθέστατη, περίπτωση…
Πολλές φορές όταν δεν καταλαβαίνουμε κάτι, είναι δυνατό να νιώσουμε άσχημα και – αμέσως – απολογούμαστε για αυτό, ζητάμε συγγνώμη. Ενώ αυτός είναι ένας καλός τρόπος αβροφροσύνης δεν παύει να είναι και ένας συνειρμικός συσχετισμός που μπορεί να επιφέρει έως και ολέθριες συνέπειες στον χαρακτήρα κάποιου! Ας σκεφτούμε τους καλούς τρόπους σαν ένα πίνακα με πολλά καλώδια τα οποία ξεκινούν από εμάς και απολήγουν σε όλους τους άλλους. Όταν κάποιος μας φέρεται ευγενικά τότε το σήμα ταξιδεύει μέσα από ένα τέτοιο καλώδιο και καταλήγει – συνήθως – στο να αποκριθούμε ομοίως και εμείς. Βέβαια, οι ίδιοι καλοί τρόποι είναι και αυτοί που αναγκάζουν κάποιον να αποκριθεί ευγενικά ακόμα και όταν δεν έχει πυροδοτηθεί τέτοια αντίδραση χάριν του να διατηρήσει την ταυτότητα του χαρακτήρα του.
Βλέπετε, όμως, έτσι, ότι στην προσπάθειά του να διατηρήσει τον πίνακά του λειτουργικό καταστρέφει μία μία τις απολήξεις του. Τις κάνεις λιγότερο ευαίσθητες στα πραγματικά ερεθίσματα. Στα πραγματικά συναισθήματα. Χάριν συντομίας αλλά και για να μπορέσουμε να ενστερνιστούμε αυτό που προσπαθούμε να πούμε ας κατασκευάσουμε ένα δικό μας όρο. Τον όρο, αυτό, θα τον ονομάσουμε “συναισθηματικό χαρακτήρα”.
Ο συναισθηματικός χαρακτήρας δεν είναι τίποτα άλλο από ένα απαραίτητο “δέρμα” που παρεμβάλλεται μεταξύ ημών και του εξωτερικού εαυτού μας. Αυτού που προβάλουμε στους άλλους, δηλαδή. Όπως, ακριβώς, και το πραγματικό μας δέρμα όταν οι συνθήκες είναι ψυχρές κλείνει τους πόρους του, σφίγγει και γίνεται άκαμπτο με συνέπεια να περιορίζει την ψυχική κινητικότητά μας. Όταν όμως οι συνθήκες είναι θερμές τότε μαλακώνει, ανοίγει τους πόρους του και αναπνέει. Ποιες είναι, όμως, οι συνθήκες; Το ψυχρό ή το θερμό κλίμα εξαρτάται και από τους άλλους, σωστά; Ως ένα σημείο, σωστά… Επικοινωνώντας, όμως, το ειλικρινές μας συναίσθημα στον εαυτό μας αλλάζουμε το συναισθηματικό μας χαρακτήρα, μαλακώνουμε το “δέρμα” του και μας επιτρέπουμε να αισθανθεί και την παραμικρότερη ζέστη που εκπέμπεται από το περιβάλλον. Μας αλλάζει – θα μπορούσαμε να γράψουμε – τη συναισθηματική μας ακρίβεια επιτρέποντάς μας να γίνουμε περισσότερο ευαίσθητοι στο να αντιλαμβανόμαστε την αγάπη, τη συμπάθεια ή οτιδήποτε άλλο.
Όντας ειλικρινείς, λοιπόν, στο πως νιώθουμε μέσα μας γεμίζουμε τις συναισθηματικές μας αποθήκες με την αλήθεια, αυτών, των συναισθημάτων. Όταν φτάσουν σε έναν – υποκειμενικά – κρίσιμο βαθμό τότε εξατμίζονται μέσα από, αυτό, το δέρμα και επικοινωνούνται στους άλλους κάνοντας τις σχέσεις μας πιο αληθινές, πιο ανθεκτικές στο χρόνο και πιο ουσιώδεις. Ακριβώς όπως το αβγό στο εκκολαπτήριο, λοιπόν, μπορεί να τρέφεται από τη ζέστη της λάμπας αλλά θα βγει από το τσόφλι και θα βιώσει τον κόσμο μόνο όταν εκείνο αρχίσει να μην το χωράει.
Ιάκωβος Σιανούδης
Ψυχολόγος Bsc, ψυχοθεραπευτής
Βιβλιογραφία
Green, V. (2003). Emotional Development in Psychoanalysis, Attachment Theory and Neuroscience: Creating Connections, New York: Routledge
Hyson, C., M. (2003). The Emotional Development of Young Children, New York: Teachers College Press
Reich, W. (1980). Character Analysis (3rd Edition), New York: Farrar, Straus & Giroux
Szajnberg, M., N. (1992). Educating the Emotions: Bruno Bettelheim and Psychoanalytic Development, New York: Springer
