Τα ελεύθερα πνεύματα, οι άνθρωποι που ζουν μόνο για τη γνώση, θα ανακαλύψουν σύντομα ότι έχουν πετύχει τον εξωτερικό σκοπό της ζωής τους, την οριστική τους τοποθέτηση απέναντι στην κοινωνία και στο κράτος και θα ικανοποιηθούν ευχαρίστως μ' ένα μικρό γραφείο ή με μια περιουσία, που μόλις τους εξασφαλίζει τα προς το ζειν γιατί θα οργανώσουν τη ζωή τους με τέτοιο τρόπο, ώστε μια μεγάλη αλλαγή των εξωτερικών συνθηκών, ακόμη και μια ανατροπή των πολιτικών δομών, να μην ανατρέπει μαζί και τη ζωή τους.
Για όλα αυτά τα πράγματα θα ξοδεύουν όσο το δυνατόν λιγότερη ενέργεια, έτσι ώστε να μπορούν να βουτήξουν, μ' ολόκληρη τη συσσωρευμένη ενέργεια τους, σα να παίρνουν μια βαθιά ανάσα, στο στοιχείο της γνώσης.
Έτσι μπορούν να ελπίζουν ότι θα βουτήξουν βαθιά και ότι θα ρίξουν μια ματιά στο βυθό.
Ενα τέτοιο πνεύμα θα' ναι ευχαριστημένο αν πάρει μόνο τη γωνία από μια εμπειρία.
Δεν αγαπάει τα πράγματα σ' όλο τους το πλάτος και στη μακρηγορία των πτυχών τους: γιατί δεν θέλει να μπλεχτεί μαζί τους.
Γνωρίζει τις εργάσιμες μέρες της ανελευθερίας, της εξάρτησης, της δουλείας. Αλλά από καιρού σε καιρό πρέπει να έχει μια Κυριακή ελευθερίας, αλλιώς δεν θα αντέξει τη ζωή.
Είναι πιθανό ότι ακόμη και η αγάπη του για τους ανθρώπους θά ναι προσεκτική και κάπως ασθματική, γιατί θέλει να μπλεχτεί με τον κόσμο των συμπαθειών και της τυφλότητας μόνο τόσο όσο χρειάζεται για τον σκοπό της γνώσης.
Πρέπει να' χει εμπιστοσύνη ότι η μεγαλοφυΐα της δικαιοσύνης θα πει κάτι υπέρ του μαθητή και προστατευόμενου της, αν εμφανιστούν φωνές που θα τον κατηγορήσουν ότι είναι φτωχός σε αγάπη.
Στον τρόπο ζωής και σκέψης του υπάρχει ένας εκλεπτυσμένος ηρωισμός, που απαξιώνει να προσφέρει τον εαυτό του στη λατρεία των μαζών, όπως κάνει ο πιο άξεστος αδελφός του, και συνηθίζει να περπατάει ήσυχα μέσα στον κόσμο και έξω από τον κόσμο.
Σ' όποιους λαβύρινθους κι αν περιπλανιέται, όποιοι βράχοι κι αν βασανίζουν κάποιες φορές το ρεύμα του - αν βγει στο φως, παίρνει το δρόμο του φωτεινός, ελαφρύς και σχεδόν αθόρυβος, κι αφήνει το φως του ήλιου να παίζει ως κάτω στο βυθό του.
Εμπρός
Κι έτσι, εμπρός στο δρόμο της σοφίας, με τολμηρό βήμα και πλήρη εμπιστοσύνη! Όποιος κι αν είσαι, χρησιμοποίησε τον εαυτό σου ως πηγή της εμπειρίας! Πέτα την ανικανοποίηση με τη φύση σου, συγχώρεσε τον εαυτό σου, γιατί στο κάτω κάτω έχεις μέσα σου μια σκάλα με εκατό σκαλιά, πάνω στα οποία μπορείς να ανεβείς ως τη γνώση.
Η εποχή στην οποία με θλίψη νιώθεις να είσαι ριγμένος, σε θεωρεί μακάριο, λόγω αυτής της ευτυχίας• σε καλεί να μοιραστείς εμπειρίες, που ίσως υποχρεωθούν να στερηθούν άνθρωποι μεταγενέστερων εποχών.
Επίσης, πρέπει να είσαι εξοικειωμένος με την ιστορία και με το προσεκτικό παιχνίδι με τους δυο δίσκους: «από τη μια μεριά - από την άλλη μεριά».
Περπατά προς τα πίσω, πατώντας στα χνάρια των ποδιών με τα οποία έκανε η ανθρωπότητα τη μεγάλη και θλιμμένη πορεία της μέσα στην έρημο του παρελθόντος: έτσι θα μάθεις με τον πιο σίγουρο τρόπο πού δεν μπορεί ή δεν πρέπει να ξαναπάει κάθε μεταγενέστερη ανθρωπότητα.
Κι ενώ θα θέλεις μ" όλη σου τη δύναμη να ανακαλύψεις από τα πριν πώς θα δεθούν οι κόμποι του μέλλοντος, η ζωή σου θα πάρει την αξία ενός εργαλείου και μέσου για γνώση.
Είναι στο χέρι σου να κατορθώσεις να απορροφηθούν μέσα στο σκοπό σου, δίχως να μείνει υπόλοιπο, όλα τα βιώματα σου: εγχειρήματα, λαθεμένοι δρόμοι, λάθη, παραπλανήσεις, πάθη, την αγάπη σου και την ελπίδα σου.
Αυτός ο σκοπός είναι να γίνεις ο ίδιος μια αναγκαία αλυσίδα από δακτυλίους κουλτούρας και απ' αυτήν την αναγκαιότητα να συναγάγεις την αναγκαιότητα στην πορεία της γενικής κουλτούρας.
'Όταν γίνει η ματιά σου αρκετά δυνατή για να βλέπει το βυθό στο σκοτεινό πηγάδι της φύσης σου και της γνώσης σου, θα μπορέσεις ίσως να δεις στον καθρέφτη του τους μακρινούς αστερισμούς των μελλοντικών κουλτούρων.
Πιστεύεις ότι μια τέτοια ζωή μ' έναν τέτοιο σκοπό είναι πολύ κουραστική, πολύ άμοιρη από καθετί ευάρεστο;
Τότε δεν έχεις μάθει ακόμα ότι κανένα μέλι δεν είναι γλυκύτερο από το μέλι της γνώσης και ότι τα κρεμάμενα σύννεφα της θλιβερής δυστυχίας πρέπει να σου χρησιμεύουν σα μαστάρια, από τα οποία θα αρμέγεις το γάλα για να δροσίζεσαι.
Μόνο όταν γεράσεις θα καταλάβεις καλά πώς άκουγες τη φωνή της φύσης, αυτής της φύσης που κυβερνά όλο τον κόσμο μέσω της ηδονής.
Η ίδια ζωή που φτάνει στο απόγειο της στα γηρατειά, φτάνει στο απόγειο της και στη σοφία, σ' εκείνο το γλυκό ηλιόφωτο μιας μόνιμης πνευματικής χαράς• και τα δύο, και τα γηρατειά και τη σοφία, θα τα συναντήσεις σ' ένα ραχοβούνι της ζωής: έτσι το ήθελε η φύση.
Τότε είναι καιρός να πλησιάσει η ομίχλη του θανάτου και δεν υπάρχει κανένας λόγος να θυμώσεις γι' αυτό.
Προς το φως - η τελευταία σου κίνηση' μια χαρούμενη κραυγή γνώσης - ο τελευταίος σου ήχος.
Φρίντριχ Νίτσε, "Ανθρώπινο πολύ Ανθρώπινο"
