Είστε ιδιοφυείς ή τρελοί; Κάντε το τεστ ψυχολογίας και ανακαλύψτε σε ποια κατηγορία ανήκετε. Άλλωστε, από μια άποψη, τρέλα και μεγαλοφυΐα είναι το ίδιο πράγμα.
«Χιλιάδες ιδιοφυείς άνθρωποι ζουν και πεθαίνουν χωρίς να έχουν ανακαλυφθεί ποτέ – είτε από τον εαυτό τους είτε από τους άλλους». Μαρκ Τουέιν (1835-1910)
ΟΙ ΙΔΙΟΦΥΕΙΣ προκαλούν την προσοχή μας όχι μόνο με τις σκέψεις και τα έργα τους, αλλά και με τον διαφορετικό τρόπο συμπεριφοράς τους. Είναι εκκεντρικοί και σε πολλά πράγματα φέρονται με τρόπο ανορθόδοξο. Το περίεργο είναι ότι δείχνουν ευτυχισμένοι ή τουλάχιστον ικανοποιημένοι με τον τρόπο που λειτουργούν. Ωστόσο, το φαινόμενο είναι τόσο σύνθετο που δεν αρκεί να τους αποδοθεί κάποιος μονολεκτικός χαρακτηρισμός, του τύπου “τρελός” ή “ιδιόρρυθμος”.
O Ντέιβιντ Γουίκς, Αμερικανός ψυχολόγος που εργάστηκε στο Βασιλικό Νοσοκομείο του Εδιμβούργου, προσπάθησε να προσεγγίσει τη ρίζα του φαινομένου, ολοκληρώνοντας την πρώτη σε βάθος ψυχολογική μελέτη των ατόμων που έχουν ανορθόδοξη συμπεριφορά. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, μονάχα ένα στα 10.000 άτομα διαθέτει ευφυΐα άνω του μέσου όρου. Και στην πλειοψηφία τους τα άτομα αυτά είναι εκκεντρικά.
Μια από τις εντυπωσιακές αποκαλύψεις αυτής της έρευνας ήταν η καλή υγεία αυτών των ατόμων. «Σχεδόν όλοι τους επισκέπτονται τον γιατρό μια φορά κάθε οκτώ ή εννιά χρόνια, ενώ ένας απλός άνθρωπος πηγαίνει συνήθως μια με δύο φορές τον χρόνο», επισημαίνει ο Γουίκς.
Επίσης, είναι ευτυχισμένοι σε μεγάλο βαθμό. «Έχουν ακόρεστη περιέργεια. Ενδιαφέρονται για οτιδήποτε και συνήθως απασχολούνται σε πέντε ή έξι διαφορετικούς τομείς ταυτόχρονα. Αυτό δίνει νόημα στη ζωή τους και φαίνεται πως γι’ αυτούς καταλήγει να είναι μια συνταγή ευτυχίας».
Παρ’ όλο που οι ιδιοφυείς είναι ευτυχισμένοι, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τα άτομα που τους περιβάλλουν. «Είναι δύσκολο να ζήσουν μαζί τους», λέει ο Γουίκς, «αλλά και οι ίδιοι οι εκκεντρικοί είναι δύσκολο να δουλέψουν σε κάποιον εργοδότη». Έχουν περισσότερα προβλήματα στο γάμο τους απ’ ό,τι ο μέσος άνθρωπος και συχνά ζουν μοναχικά, από προσωπική τους επιλογή.
Ορισμένα από τα άτομα που μελέτησε ο Γουίκς έχουν δυνατότητες να ξεχωρίσουν σε οποιονδήποτε από τους τομείς όπου απασχολούνται, ενώ οι περισσότεροι δεν παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο εξωτερικό χαρακτηριστικό. Σαν άτομα είναι κοινωνικά παραγνωρισμένα ή δεν τα παίρνουν στα σοβαρά, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο εκφράζονται. Αυτό όμως είναι το σημείο-κλειδί των ατόμων με εκκεντρική συμπεριφορά: ζουν σε έναν κόσμο απόκεντρο – και αυτό, άλλωστε, είναι το πραγματικό νόημα της λέξης εκκεντρικός. Οι ιδέες που παρουσιάζουν είναι συχνά ακαταλαβίστικες για τους πολλούς, αλλά σχεδόν πάντα είναι εμπνευσμένες.
Το παπούτσι και ο ναός
Ποιος είναι όμως ο κοινός παρονομαστής της τρέλας και της δημιουργικότητας; Και στις δυο περιπτώσεις, τα άτομα παρουσιάζουν αναπάντεχες νοητικές αντιδράσεις. Με άλλα λόγια, τόσο οι τρελοί όσο και οι μεγαλοφυείς σκέπτονται διαφορετικά, συνδέοντας πολλές φορές πράγματα φαινομενικά ανόμοια μεταξύ τους. Για παράδειγμα, ένας κοινός άνθρωπος δεν βρίσκει καμία ομοιότητα ανάμεσα σε μια πρέσα σταφυλιών και σ’ ένα βιβλίο. Το μυαλό όμως του Γουτεμβέργιου, επειδή δούλευε διαφορετικά, ανακάλυψε την μεταξύ τους κρυμμένη σχέση κι έτσι γεννήθηκε η τυπογραφία με την εφεύρεση του επίπεδου πιεστήριου.
Η ικανότητα να ανακαλύπτεις την λειτουργική σχέση ανάμεσα σε δύο ανόμοια πράγματα, ονομάστηκε από τους ψυχολόγους «τέχνη της αμφισύνδεσης».
Η πρέσα σταφυλιών μετατράπηκε από τον Γουτεμβέργιο σε πρέσα τυπογραφείου.
Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση ενός τεστ, όπου χρειάζεται να συνδεθούν νοηματικά κάποιες λέξεις. Είναι απίθανο το ιδιοφυές άτομο να συνδέσει, λόγου χάρη, τη λέξη “παπούτσι’’ με κάποια συγγενή νοηματικά λέξη, όπως “σόλα’’ ή “πόδι’’. Ενδεχομένως να αναφέρει ως ταίρι κάποια άλλη, την οποία εσείς ποτέ δεν θα μπορούσατε να φανταστείτε, και όταν την ακούτε αναρωτιέστε πού “κολλάει’’. Σε ένα τεστ, ένα άτομο συνέδεσε τη λέξη “παπούτσι’’ με τη λέξη “παγόδα”. Στους εξεταστές που δεν καταλάβαιναν, εξήγησε ότι πριν μπουν μέσα σε έναν βουδιστικό ναό, οι πιστοί πρέπει να βγάλουν τα παπούτσια τους…
Τρέλα και δημιουργικότητα
Η αντίληψη πως υπάρχει μια πολύ λεπτή και ασαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη δημιουργικότητα και την τρέλα είναι πολύ παλιά. Οι ψυχολόγοι άρχισαν να ασχολούνται με αυτό το ζήτημα τις τελευταίες δεκαετίες, προσπαθώντας να το τεκμηριώσουν, και είναι αλήθεια πως έχουν κάνει κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις.
Οι δημιουργικοί συγγραφείς, για παράδειγμα, βρίσκονται πολύ κοντά στο να εκδηλώσουν μελαγχολία. Οι άνθρωποι των Καλών Τεχνών είναι τρεις φορές πιο επιρρεπείς στη σχιζοφρένια, ενώ οι επιτυχημένοι επιστήμονες έχουν δεκαπλάσιες πιθανότητες απ’ όσες ένας συνηθισμένος άνθρωπος να παρουσιάσουν μανιοκατάθλιψη.
Ένα άλλο ερώτημα, το οποίο γεννά πρόσθετους προβληματισμούς, είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των επιτυχημένων ανθρώπων, αλλά και των ατόμων που πάσχουν από σχιζοφρένια, έχουν γεννηθεί τον μήνα Φεβρουάριο. Οι επιστήμονες επισημαίνουν πως από όλους τους μήνες του χρόνου, μονάχα τον Φεβρουάριο παρουσιάζονται τόσο μεγάλα ποσοστά, αλλά δεν βρίσκουν κάποια λογική εξήγηση γι’ αυτό το γεγονός. Οι έρευνές τους πάντως στρέφονται σε κάποιους παράγοντες που πιθανώς επηρεάζουν το έμβρυο κατά τον έκτο μήνα της κύησης, δηλαδή σε φαινόμενα που συμβαίνουν κάθε χρόνο γύρω στον Οκτώβριο ή τον Νοέμβριο.
Προσωπικότητες που έχουν γεννηθεί Φεβρουάριο (από επάνω αριστερά): Στηβ Τζομπς, Αβραάμ Λίνκολν, Μάικλ Τζόρνταν, Γαλιλαίος, Τζορτζ Χάρισον, Ελάζαμπεθ Τέιλορ.
Μια πρόσφατη έρευνα, που διεξήχθη στη Γερμανία και είχε ως αντικείμενο μελέτης περίπου 400 άτομα με δημιουργικές τάσεις, έδειξε πως τα συγκεκριμένα άτομα παρουσίαζαν αρκετές ομοιότητες με εκείνα που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως εκκεντρικά. Πολλά από αυτά είχαν έντονη αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα, διέθεταν πλούσιο εσωτερικό κόσμο και παρουσίαζαν μια τάση να είναι αποστασιοποιημένα ή ασυμβίβαστα. Επίσης, σε μεγάλο ποσοστό, το οικογενειακό περιβάλλον τους ήταν πολύ δύσκολο, ενώ τα τρία τέταρτα από αυτά είχαν προβλήματα στο σχολείο.
Παρ’ όλους τους ενδιαφέροντες συσχετισμούς που προκύπτουν από αυτές τις μελέτες, δεν έχει ακόμη εντοπιστεί το λεπτό σημείο που διαχωρίζει την τρέλα από τη δημιουργικότητα. Η μοναδική ερμηνεία του φαινομένου –αν και στην ουσία πρόκειται πάλι για απλή καταγραφή– είναι εκείνη που δόθηκε κάποτε από τον Φρόιντ.
Σύμφωνα με την άποψή του, οι καλλιτέχνες και οι ψυχωτικοί διαθέτουν ισχυρές υποσυνείδητες παρορμήσεις. Ενώ, όμως, οι ψυχωτικοί κυριεύονται από τις φαντασιώσεις τους, τις οποίες εκλαμβάνουν ως πραγματικότητα, οι καλλιτέχνες –ζωγράφοι, συγγραφείς, διανοούμενοι κτλ. – έχουν την ικανότητα να τις διοχετεύουν σε δημιουργικά έργα.
Με άλλα λόγια, εκλογικεύουν και καθιστούν κατανοητό κάτι που αν παρουσιαζόταν στην αρχική του μορφή θα ήταν ακατάληπτο από τους άλλους.
ΤΕΣΤ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
«O κόσμος», έλεγε ο Όσκαρ Oυάιλντ, «είναι φοβερά ανεκτικός. Συγχωρεί τα πάντα εκτός από την ιδιοφυΐα». Βρείτε σε ποια παράταξη ανήκετε, απαντώντας με ένα “ναι’’ ή με ένα “όχι’’ στις παρακάτω ερωτήσεις.
Δημιουργικότητα
– Συνηθίζετε να παρουσιάζετε ιδέες ή σκέψεις που είναι εντελώς διαφορετικές από αυτές των άλλων ανθρώπων;
Μοναχικές ασχολίες
– Σας αρέσουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε μόνος σας, όπως είναι η γιόγκα, το τρέξιμο ή το παιχνίδι;
Αντικομφορμισμός
– Σας αφήνουν αδιάφορους πράγματα, ρούχα ή αγαθά, που οι άλλοι τα θεωρούν απαραίτητα για την προβολή της προσωπικότητάς τους;
Ανησυχίες
– Ενδιαφέρεστε περισσότερο από το συνηθισμένο για πνευματικά ή μεταφυσικά ζητήματα;
Αμφισβήτηση
– Οι περισσότεροι άνθρωποι δέχονται κάποια πράγματα ως αυτονόητα, μοιραία ή ως άρθρα πίστης, δίχως να τα εξετάζουν βαθύτερα. Εσείς κάνετε ερωτήσεις για οτιδήποτε;
Περιέργεια
– Όταν κάτι κεντρίσει την περιέργειά σας, αναζητάτε περισσότερες πληροφορίες, αφιερώνοντας αρκετό χρόνο για να τις συγκεντρώσετε;
Ταπεινότητα
– Σας είναι αδιάφορο αν θα φτάσετε κάπου πρώτος ή τελευταίος;
Ανταγωνιστικότητα
– Πέρα από το να αποκτήσετε τα ίδια αγαθά με τους γείτονές σας, σας απασχολεί να τους γνωρίσετε ως ανθρώπους;
Συντροφικότητα
– Πιστεύετε ότι είναι δύσκολο να ζήσει κάποιος μαζί σας λόγω των ασυνήθιστων ενδιαφερόντων σας και της ιδιόρρυθμης συμπεριφοράς σας; Μήπως αντιμετωπίζετε προβλήματα στη δουλειά για τους ίδιους λόγους;
Οικογένεια
– Είστε μοναχοπαίδι ή το μεγαλύτερο παιδί στην οικογένειά σας;
– Ήταν οι γονείς σας απλώς επικριτικοί απέναντί σας, ή σας τιμωρούσαν και με ξύλο;
– Έχετε κάποιον συγγενή ή πρόγονο που να τον χαρακτήριζε μια ιδιόρρυθμη και ασυνήθιστη για την εποχή του συμπεριφορά;
Διαφοροποιημένα συναισθήματα
– Συμβαίνει να νιώθετε συχνά διαφορετικά από τους γύρω σας ή να βλέπετε ότι δεν ταιριάζετε σε αυτό ή εκείνο το συναισθηματικό περιβάλλον;
– Αισθάνεστε ότι είστε πιο προχωρημένος από την εποχή σας και ότι έχετε καθήκον να αλλάξετε τον κόσμο;
Κοινωνική συμπεριφορά
– Είστε απότομος και αδιάλλακτος ή συνηθίζετε να λέτε ό,τι πιστεύετε, χωρίς να σας ενδιαφέρει το πόσο διπλωματικά εκφράζεστε;
– Έχετε απόλυτα διαμορφωμένες απόψεις πάνω σε αρκετά θέματα και αντιπαθείτε τις ανούσιες συζητήσεις;
Έμμονες ιδέες
– Ασχολείστε ταυτόχρονα με πέντε ή έξι θέματα, στα οποία αναλώνεστε με πάθος;
Νοητική συμπεριφορά
– Αν και έχετε υψηλό δείκτη ευφυΐας, μήπως, όταν εκφράζεστε γραπτά, κάνετε συχνά γραμματικά λάθη;
– Αλλάζετε απότομα θέμα συζήτησης;
– Βλέπετε ιδιαίτερα έντονα όνειρα;
Ιδιορρυθμίες
– Συμπαθείτε ή αντιπαθείτε έντονα κάποια φαγητά, έχετε ακατάστατες ώρες ύπνου ή κοιμάστε σε ασυνήθιστα μέρη;
Ιδιοσυγκρασία
– Βαθιά μέσα σας είστε αισιόδοξος, καλόκαρδος και ζεστός χαρακτήρας;
– Είστε περήφανος για την αίσθηση χιούμορ που διαθέτετε;
Εν κατακλείδι
– Πιστεύετε ότι είστε πραγματικά ένα ιδιοφυές και ξεχωριστό άτομο;
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Μόνο ένας στους δέκα χιλιάδες ανθρώπους παρουσιάζει εκείνα τα “συμπτώματα’’ που θα μπορούσαν να τον κατατάξουν στην κατηγορία των ιδιοφυών. Εάν απαντήσατε “ναι’’ σε όλες τις ερωτήσεις, τότε ανήκετε σε μια από τις πιο επίλεκτες ομάδες της κοινωνίας μας. Αν όμως σε κάποιες από τις ερωτήσεις απαντήσατε αρνητικά, τότε το σύνολο των “ναι’’ δηλώνει απλώς τον βαθμό με τον οποίο προσεγγίζετε τη δημιουργικότητα ή την τρέλα…
