Όποιος έχει καθαρή ψυχή και αγνή διαγωγή, πάντοτε με σύνεση και προσοχή λαλεί τους λόγους του αγίου Πνεύματος, και συζητά κατά τα μέτρα της πίστης του για τα θεία και για τα δικά του ζητήματα. Αυτός όμως που έχει τσακισμένη την καρδιά του από τα πάθη, έχει και τη γλώσσα του κινούμενη απ' αυτά. Και όταν μιλάει για πνευματικά θέματα, μιλάει με εμπάθεια και εγωισμό, για να υπερισχύσει στη συζήτηση. Έναν τέτοιο άνθρωπο ό σοφός τον καταλαβαίνει και μόνο που τον συναντά, και ό καθαρός τον οσφραίνεται από τη δυσοσμία του.
Άλλη είναι ή καθαρότητα τον νου και άλλη της καρδιάς
Άλλη είναι ή καθαρότητα του νου και άλλη της καρδίας. Ό νους είναι μία από τίς αισθήσεις της ψυχής, ενώ ή καρδιά περιέχει και εξουσιάζει τις εσωτερικές αισθήσεις. Ή καρδιά είναι ή ρίζα. Και αν ή Ρίζα είναι αγία, τότε και τα κλαδιά είναι αγία. Με άλλα λόγια, αν ή καρδιά καθαρισθεί από το κακό, είναι φανερό ότι είναι καθαρές και όλες οι εσωτερικές αισθήσεις. Ό νους, πάλι, αν ασχοληθεί επιμελώς με την ανάγνωση των θείων Γραφών, ή και μοχθήσει κάπως στις νηστείες, στις αγρυπνίες και στην ησυχία, θα λησμονήσει μεν την πρότερα του διαγωγή και θα γίνει καθαρός, εφόσον παύσει να κάνει παρέα με αισχρούς λογισμού όμως ή καθαρότητα του αυτή δε θα 'ναι μόνιμη. Γιατί, όπως γρήγορα καθαρίζεται, έτσι και γρήγορα μολύνεται. Ή καρδιά όμως δεν είναι έτσι γιατί αυτή καθαρίζεται με πολλές θλίψεις και στερήσεις, και με τη διακοπή της επαφής με τίς αμαρτωλές ενέργειες των κοσμικών, και με την απονέκρωση του κοσμικού φρονήματος. Και άμα ή καρδιά γίνει καθαρή, δε μολύνεται εύκολα ή καθαρότητα της από τα μικρά κακά συναπαντήματα, ούτε φοβάται από τους μεγάλους και φανερούς και φοβερούς πολέμους με το διάβολο. Κι αυτό συμβαίνει, επειδή απέκτησε, έτσι να πούμε, δυνατό στομάχι, που μπορεί πολύ γρήγορα να χωνέψει κάθε τροφή, που δεν μπορούν να χωνέψουν οι άρρωστοι. Ώστε, όταν αποκτάμε την καθαρότητα γρήγορα, δηλ. σε λίγο χρόνο και με λίγο κόπο, γρήγορα και τη χάνουμε, και μολυνόμαστε πάλι. Ενώ ή καθαρότητα, που αποκτήσαμε με πολλές θλίψεις και σε μακρό χρόνο, δε φοβάται από καμιά προσβολή, γιατί ό Θεός τη δυναμώνει και τη στηρίζει. Ας είναι δοξασμένο το όνομα του εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Ή πνευματική δράση της καθαρής ψυχής
Οι ψυχές των ανθρώπων, όσο είναι μολυσμένες από την αμαρτία, και σκοτεινές από τα πάθη, δεν μπορούν να δουν ούτε ή μία την άλλη, ούτε τον εαυτό τους. Εάν όμως μετανοήσουν και γίνουν καθαρές και γίνουν όπως πλάσθηκαν από το Θεό κατά τη δημιουργία του κόσμου, τότε βλέπουν από μακριά και πολύ καθαρά τις τρεις τάξεις που αμέσως τώρα αναφέρω: δηλ. την τάξη των δαιμόνων, που είναι κατώτερη τους, την ανώτερη, των αγγέλων, και την ανθρώπινη, αφού οι ψυχές βλέπουν ή μια την άλλη. Και μη νομίσεις ότι αλλοιώνονται οί ψυχές, και ότι παίρνουν σωματική μορφή, και τότε μόνο μπορούν και βλέπουν είτε τους αγγέλους, είτε τους δαίμονες, είτε ή μια την άλλη, αλλά βλέπουν με την εξαγνισμένη φυσική τους ιδιότητα και σύμφωνα με τον πνευματικό νόμο του Θεού. Εσύ μπορεί να πεις ότι είναι αδύνατο οί ψυχές να δουν δαίμονα ή άγγελο, εάν πρώτα δεν αλλοιωθούν και δεν πάρουν άλλη μορφή. Σ' αυτή την περίπτωση όμως, δε θα βλέπει ή ψυχή, αλλά το σώμα. Και αν είναι έτσι, για ποιο λόγο να καθαρισθεί ή ψυχή από τα πάθη και τίς αμαρτίες; Βέβαια, και σ' αυτούς που έχουν ακάθαρτη ψυχή παρουσιάζονται κάποτε οί δαίμονες ή και οί άγγελοι, αλλά τους βλέπουν τότε με τους σωματικούς οφθαλμούς, όταν φυσικά είναι ανάγκη να τους δούνε, όντας ακάθαρτοι. Όμως ή ψυχή που έγινε καθαρή, βλέπει με τρόπο πνευματικό, με το διορατικό και νοερό οφθαλμό της εξαγνισμένης φύσης της. Και ότι οί ψυχές βλέπουν ή μια την άλλη, όντας μέσα στο σώμα τους, μην απορήσεις. Διότι θα σου φέρω μια αναμφισβήτητη απόδειξη παρουσιάζοντας σου έναν αξιόπιστο μάρτυρα, το μακάριο Μέγα Αθανάσιο. Αυτός λοιπόν είπε στο βιβλίο που έγραψε για το Μέγα Αντώνιο, ότι κάποτε ό Μέγας Αντώνιος, ενώ προσευχόταν, είδε την ψυχή ενός άνθρωπου, που ανέβαινε στους ουρανούς με μεγάλη τιμή, και μακάρισε αυτόν που αξιώθηκε να έχει τέτοια δόξα. Αυτή ή ψυχή ήταν του μακάριου Αμμούν από την έρημο της Νιτρίας. Το όρος εκείνο, στο όποιο ζούσε ό άγιος Αντώνιος απείχε από τη Νιτρία μια απόσταση δεκατριών ήμερων. Από το παράδειγμα αυτό έχει αποδειχθεί ότι, κι αν ακόμη βρίσκονται σε απόσταση αναμεταξύ τους οί τρεις πνευματικές τάξεις που αναφέραμε, όμως οί πνευματικές τους φύσεις βλέπουν ή μια την άλλη. Με όμοιο τρόπο, λοιπόν, και οί ψυχές, όταν γίνουν καθαρές, δε βλέπουν με τα σωματικά μάτια, αλλά με τα πνευματικά. Διότι με τη σωματική δράση βλέπουμε αυτά που είναι φανερά και κοντά μας. Αυτά που είναι μακριά και δε φαίνονται χρειάζονται την πνευματική δράση. .
Το φως της αγίας Τριάδας λάμπει στην καθαρή ψυχή
. Όπως στην ησυχία και στη γαλήνη της αισθητής θάλασσας κινείται και κολυμβά το δελφίνι, έτσι στην από θυμό και οργή ήσυχη και γαλήνια θάλασσα της καρδιάς κινούνται πάντοτε τα μυστήρια και οί θείες αποκαλύψεις, πράγμα που κάνει την καρδιά να ευφραίνεται.
Όποιος θέλει να δει τον Κύριο μέσα του, κάνει σχέδια πώς να καθαρίσει την καρδιά του με την αδιάλειπτη μνήμη του Θεού. Και έτσι, με τους φωτεινούς οφθαλμούς της διάνοιας του θα βλέπει πάντοτε τον Κύριο. Ό,τι συμβαίνει στο ψάρι που βγαίνει από τη θάλασσα, το ίδιο συμβαίνει και στο νου, που φεύγει από τη μνήμη του Θεού και περιπλανιέται στις ενθυμήσεις του κόσμου. Όσο ό άνθρωπος απομακρύνεται από την επικοινωνία με τους ανθρώπους, τόσο ό Θεός τον αξιώνει να έχει με την προσευχή και με το νου του παρρησία ενώπιον του. Και όσο ξεκόβει από την παρηγοριά που δίνει αυτός ό κόσμος, τόσο και αξιώνεται να χαίρεται τη χαρά του Θεού εν Πνεύματι Αγίω.
Ό τόπος της νοητής χαράς του Θεού είναι ή ψυχή του καθαρού και ό ήλιος που λάμπει μέσα του είναι το φως της αγίας Τριάδας και ό αέρας που αναπνέουν οί λογισμοί που ενοικούν μέσα του, είναι το παράκλητο και πανάγιο Πνεύμα, συγκάθεδροι δε αυτού είναι οι άγιοι και ασώματοι "Άγγελοι" και ή ζωή και ή χαρά και ή ευφροσύνη των αγίων Αγγέλων είναι ό ίδιος ό Χριστός, το αληθινό φως, που γεννήθηκε από το φως του Θεού. Ό καθαρός άνθρωπος συνεχώς ευφραίνεται με τίς θεϊκές εμπειρίες της ψυχής του, και θαυμάζει το κάλλος της, που είναι λαμπερό εκατό φορές περισσότερο από τον ήλιο. Αύτη ή ψυχή του καθαρού είναι ή νέα Ιερουσαλήμ, και ή βασιλεία του Θεού, που είναι κρυμμένη μέσα μας κατά το λόγο του Κυρίου. Αυτή ή καθαρότητα είναι ή νεφέλη της δόξας του Θεού, στην οποία θα εισέλθουν μόνο όσοι έχουν καθαρή καρδιά, για να δουν το πρόσωπο του Κυρίου, και θα φωτισθεί ό νους τους με την ακτίνα του θείου φωτός.
Ή διατήρηση της ψυχικής καθαρότητας
Ένας ευφυής και πολύ σοφός γέροντας μου είπε: Με άνθρωπο που αγαπάει τη φιλονικία και θέλει σώνει και καλά να επιβάλει τη γνώμη του που έχει πονηρή σκέψη και είναι αδιάντροπος στις αισθήσεις του, όπως στην δράση και στην ακοή, (με τέτοιον άνθρωπο) να μην έχεις καμιά δοσοληψία, για να μη χάσεις την ψυχική σου καθαρότητα, που απέκτησες με πολύ κόπο, και για να μη γεμίσεις την καρδία σου με σκοτάδι και ταραχή.
