Ή κίνηση των λογισμών στον άνθρωπο σε τέσσερις αιτίες οφείλεται. Πρώτη αιτία είναι το φυσικό θέλημα του σώματος (της σαρκός) δεύτερη είναι ή φαντασία πού προκαλούν τα αισθητά πράγματα του κόσμου, πού ακούμε και βλέπουμε τρίτη είναι οι εμπειρίες πού είχαμε στη ζωή μας και τα παραστρατήματα της ψυχής, πού τριγυρίζουν στο νου μας, και τέταρτη, οί προσβολές των δαιμόνων, πού εκμεταλλεύονται τις παραπάνω τρεις αιτίες και μας πολεμούν να μας ρίξουν σε όλα τα πάθη. Γι' αυτό ό άνθρωπος, μέχρι να πεθάνει, δεν μπορεί να είναι χωρίς πειρασμούς και χωρίς πόλεμο. Σκέψου τώρα και κρίνε: Προτού να φύγει ό άνθρωπος άπ' αυτή τη ζωή, είναι ενδεχόμενο να καταργηθεί μία από τις τέσσερις αυτές αιτίες; και ακόμη: Είναι δυνατό, το σώμα μας να μην αναγκασθεί να επιθυμήσει κάποιο από τα κοσμικά πράγματα; Εάν λοιπόν είναι παράλογο να σκεφθούμε κάτι τέτοιο για το σώμα μας, μια και ή ανθρώπινη φύση έχει ανάγκη από τα πράγματα του κόσμου, είναι επόμενο ότι τα πάθη παίρνουν αφορμές και δουλεύουν σε κάθε ζωντανό άνθρωπο, είτε το θέλει είτε δεν το θέλει. Γι' αυτό είναι ανάγκη κάθε άνθρωπος να προφυλάγεται μήπως και πέσει όχι σε ένα μόνο πάθος, πού τον πολιορκεί συνεχώς, ούτε σε δύο, αλλά και σε περισσότερα, επειδή φοράει αδύνατο σώμα. Όσοι νίκησαν τα πάθη με την άσκηση στις αρετές, αν και ενοχλούνται από τους λογισμούς και από τις προσβολές των τεσσάρων αιτιών πού αναφέραμε, παραμένουν ανίκητοι. Κι αυτό, γιατί έχουν μέσα τους τη δύναμη του Θεού και αρπάζεται ό νους τους σε μνήμες άγιες και θεϊκές.
Ή μελέτη της θείας Γραφής εξαφανίζει τους κακούς λογισμούς
Τίποτε δεν είναι τόσο ισχυρό να αποβάλει τις εμπειρίες και τις μνήμες της παλιάς ακόλαστης ζωής, και να διώξει τις ενθυμήσεις πού κινούνται και διεγείρονται μέσα στη σάρκα, και προκαλούν ταραχώδη σαρκική φλόγωση, όσο είναι το να βυθισθούμε ολόκληροι μέσα στον πόθο της μελέτης της θείας Γραφής, και να αναζητούμε να εννοήσουμε τα βαθιά νοήματα της. Όταν οί λογισμοί του άνθρωπου εμποτιστούν από την ηδονή της επίμονης μελέτης της σοφίας του Θεού στη θεία Γραφή, με τέτοια αφοσίωση, πού να στύβει τους λόγους του Θεού, για να του φανερωθούν τα θεία νοήματα τους, ε, τότε, ό άνθρωπος αφήνει πίσω του το μάταιο κόσμο, λησμονεί ότι υπάρχει σ' αυτόν, και εξαλείφει από την ψυχή του όλες τις αμαρτωλές ενθυμήσεις της συσσωμάτωσης με τον κόσμο πολλές φορές μάλιστα, εξαφανίζει και τους συνήθεις λογισμούς, πού έχουν σχέση με τις σωματικές μας ανάγκες και αναπαύουν τη φύση μας. Και τότε ή ψυχή διαμένει σε έκσταση μέσα στα καινούρια συναπαντήματα στη θάλασσα των μυστηρίων του Θεού. Και πάλι, όταν ό νους μας κολυμπά στη θάλασσα των θείων Γραφών και δεν μπορεί να διεισδύσει στα βαθιά νοήματα τους, ώστε να κατανοήσει όλους τους θησαυρούς πού είναι κρυμμένοι στα βαθιά νερά τους, μας είναι αρκετή και μόνο ή με πόθο μελέτη του λόγου του Θεού, για να δέσουμε σφιχτά τους λογισμούς μας και να τους υποτάξουμε σε ένα μόνο, θαυμάσιο και άγιο λογισμό, για να μην είναι ελεύθεροι και τρέχουν κατά τα σαρκικά μας θελήματα, όπως είπε ένας θεοφόρος άγιος.
Ποιος μοναχός έχει αναπαυμένο λογισμό
Ό μοναχός πού εξολοκλήρου αφιέρωσε τον εαυτό του στο Θεό, ζει με αναπαυμένο το λογισμό του. Χωρίς την αρετή της ακτημοσύνης δεν μπορεί , ή ψυχή να ελευθερωθεί από την ταραχή των λογισμών και έξω από την ησυχία των σωματικών αισθήσεων, δεν μπορεί να νιώσει την ειρήνη του νου.
Πώς να αποδιώκεις τους ύπουλους λογισμούς
Ό άνθρωπος δεν πρέπει να αντιλέγει στους λογισμούς πού σπέρνει μέσα μας ύπουλα ό εχθρός, αλλά να τους αποδιώκει ικετεύοντας το Θεό να τον βοηθήσει. Αν κάνει αυτό, είναι σημάδι ότι ό νους του βρήκε τη σοφία πού δίνει ή χάρη του Θεού, και ότι ή αληθινή του φρόνηση τον ελευθέρωσε από πολλούς κόπους, πού θα είχε με το διάβολο. Ακολουθώντας, λοιπόν, αυτό το σύντομο δρόμο αποφεύγει την πολλή περιπλάνηση του στο μεγάλο και δύσκολο δρόμο. Διότι δεν έχουμε τη δύναμη, σε κάθε περίσταση, να φέρνουμε λογικές αντιρρήσεις στους ενάντιους λογισμούς, για να τους σταματήσουμε, αλλά πολλές φορές μας πληγώνουν και δεν μπορούμε να θεραπευθούμε, για πολύ καιρό. Οι δαίμονες έχουν πείρα έξι χιλιάδων χρόνων -από τότε δηλ. πού εξέπεσαν από την αγγελική τους τάξη- και συ τώρα προσπαθείς να φιλονικήσεις μαζί τους, ελπίζοντας ότι θα τους νικήσεις; Αντίθετα, αν πέσεις στα δίχτυα τους και αρχίσεις να τους αντιμιλάς, θα ετοιμασθούν να σε πληγώσουν σε τέτοιο βαθμό, πού να μην αντέχει ή μικρή σοφία και φρόνηση σου. Άλλα κι αν ακόμη καταφέρεις και τους νικήσεις -ας κάνουμε κι αυτή την υπόθεση- ή βρόμα των λογισμών τους θα μολύνει το νου σου, και ή δυσωδία τους θα μείνει για πολύ καιρό στην όσφρηση σου. Καλύτερα λοιπόν, με τον πρώτο τρόπο, δηλ. καταφεύγοντας στο έλεος του Θεού, να ελευθερωθείς με δέος από όλα ταύτα, διότι άλλη βοήθεια σαν του Θεού δεν έχουμε.
Όταν πέσει μέσα σου ό σπόρος κάποιου πονηρού λογισμού, πού έχει σχέση με μακρινές εικόνες και πραγματικότητες, είτε με εμπειρίες σου από το παρελθόν, και συνεχώς παρουσιάζεται ό λογισμός αυτός στο νου σου, να ξέρεις ότι ό διάβολος σου έχει κρύψει παγίδα. Σ' αυτή την περίπτωση κράτα τον εαυτό σου σε εγρήγορση και προσοχή. Αν πάλι είναι κάποιος λογισμός από τους δεξιούς και αγαθούς, να ξέρεις ότι ό Θεός θέλει να σου δώσει έναν καλύτερο τρόπο ζωής, και γι' αυτό ή κίνηση του λογισμού είναι ασυνήθης για σένα. Εάν όμως ό λογισμός πού έρχεται είναι σκοτεινός και είσαι διστακτικός απέναντι του, γιατί δεν μπορείς να τον διακρίνεις καθαρά, αν δηλ. είναι δικός σου, ή κλέφτης, ή βοηθός, ή σου στήνει καμιά ενέδρα μόλο πού σου παρουσιάζεται με αγαθή μορφή, τότε να ετοιμασθείς να μην τον αντιμετωπίσεις με εκτενή και έμπονη προσευχή, νύχτα και μέρα, και με πολλή αγρυπνία. Αυτό τον αμφίβολο λογισμό μην τον αποδιώξεις, μήτε να συμφωνήσεις μαζί του, αλλά κάνε με ζήλο θερμή προσευχή, για να ξεκαθαρίσει το πράγμα. Και μη σταματήσεις να επικαλείσαι τον Κύριο, γιατί αυτός θα σου φανερώσει από που είναι ό λογισμός.
