11
Δὲν ὑπάρχει λογική ψυχή πολυτιμότερη κατὰ τὴν οὐσία ἀπὸ ἄλλη λογική ψυχή. Γιατί ὁ Θεὸς δημιουργώντας κάθε ψυχή κατ' εἰκόνα του, ὡς ἀγαθός, τὴ φέρνει στὴν ὕπαρξη γιὰ νὰ ἐνεργεῖ ἀπὸ μόνης της. Καὶ κάθε μία σύμφωνα μὲ τὴν πρόθεσή της ἐπιλέγει τὴν τιμὴ ἢ μὲ τὰ ἔργα της τραβά θεληματικὰ τὴν ἀτιμία.
12
Ὁ Θεὸς εἶναι ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης, ὅπως ἔχει γραφεί, σκορπώντας σ' ὅλους γενικά τις ἀκτίνες τῆς καλοσύνης του, καὶ ἡ ψυχὴ γίνεται στὸ φρόνημα εἴτε κερὶ ὅταν ἀγαπᾶ τὸ Θεὸ ἢ πηλὸς ὅταν ἀγαπᾶ τὴν ὕλη. Ὅπως λοιπόν σύμφωνα μὲ τὴ φύση του ὁ πηλός ξεραίνεται ἀπὸ τὸν ἥλιο ἐνῶ τὸ κερὶ κατὰ φύση. μαλακώνει, ἔτσι καὶ κάθε ψυχὴ ποὺ ἀγαπᾶ τὴν ὕλη καὶ τὸν κόσμο ἀκούοντας τις νουθεσίες τοῦ Θεοῦ κι ἀντιδρώντας μὲ τὸ φρόνημα καθώς πηλός σκληραίνει κι ὅπως ὁ Φαραώ, σπρώχνει τὸν ἑαυτό της στην καταστροφής. ᾿Αλλὰ κάθε ψυχὴ ποὺ ἀγαπᾶ τὸ Θεὸ σὰν κερὶ ποὺ εἶναι μαλακώνει καὶ μὲ τὴν εἰσδοχὴ τῶν θεϊκῶν σημείων καὶ τύπων γίνεται πνευματικό κατοικητήριο τοῦ Θεοῦ.
13
Όποιος καταφώτισε τὸ νοῦ του μὲ τὰ θεῖα νοήματα καὶ συνήθισε τὴ γλώσσα του νὰ δοξολογεῖ ἀδιάκοπα τὸ Δημιουργό μὲ θείους ὕμνους καὶ ἐξαγίασε τις αἰσθήσεις του μὲ τῆς ἀγνὲς φαντασίες, αὐτὸς στὸ κατ' εἰκόνα θεῖο καλό, πρόσθεσε τὸ καθ' ὁμοίωση ἀγαθὸ τῆς γνώμης του.
14
Φυλάει κανένας ἀκηλίδωτη τὴν ψυχή του γιὰ τὸ Θεό, ἂν ἐξαναγκάσει τὸ πνεῦμα του νὰ διανοεῖται μόνο γιὰ τὸ Θεὸ καὶ τὶς ἀρετές του, ἂν καταστήσει τὸ λόγο του ἐξηγητή κι έρμηνευτὴ τῶν ἴδιων ἀρετῶν, κι ἂν διδάξη τὴν αἴσθησή του να φαντάζεται μ' εὐλάβεια τὸν ὁρατὸ κόσμο κι ὅλα ὅσα περιέχει πληροφορώντας τὴν ψυχὴ γιὰ τὸ μεγαλεῖο τῶν λόγων ποὺ αὐτὰ περικλείουν.
15
Ὁ Θεός, ἀφοῦ μᾶς ἐλευθέρωσε ἀπὸ τὴ σκληρή δουλεία τῶν δαιμόνων ποὺ μᾶς ἐξουσιάζουν, μᾶς χάρισε φιλάνθρωπο ζυγό τῆς θεοσέβειας τὴν ταπεινοφροσύνη· δαμάζει αὐτὴ κάθε διαβολικὴ δύναμη καὶ σ' ὅποιους τὴν προτιμήσουν χτίζει κάθε ἀγαθὸ καὶ τὸ φυλάει ἀνάλωτο ἀπὸ τις ραδιουργίες.
16
"Όποιος πιστεύει φοβάται, κι όποιος φοβάται ταπεινοφρονεῖ, κι όποιος ταπεινοφρονεῖ γίνεται πράος κρατώντας μέσα του ἄπρακτα τὰ παρά φύση κινήματα τοῦ θυμοῦ καὶ τῆς ἐπιθυμίας. Ὁ πράος φυλάει τις ἐντολές· ὅποιος φυλάει τὶς ἐντολές γίνεται καθαρός· ὅποιος γίνει καθαρός φωτίζεται ἐσωτερικά, κι όποιος φωτιστεῖ γίνεται ἄξιος νὰ συγκοιμηθεῖ μὲ τὸ νυμφίο Λόγο στον κοιτώνα τῶν μυστηρίων.
17
Σὰν τὸ γεωργό που, ἀναζητώντας τὸ κατάλληλο μέρος για νὰ μεταφυτεύσει ἕνα ἄγριο δέντρο, βρίσκει ἀνέλπιστο θησαυρό, ἔτσι καὶ κάθε ἀσκητής ταπεινός καὶ ἄδολος καὶ μὲ ψυχὴ καθαρὴ ἀπὸ τὴν ὑλικὴ δασύτητα, ὅπως ὁ μακάριος Ἰακώβ – ποὺ τὸν ρωτάει ὁ πατέρας γιὰ τὸν τρόπο τῆς τέχνης του «τί εἶναι τοῦτο, παιδί μου, ποὺ βρῆκες ἀμέσως» – ἀπαντᾶ λέγοντας «ὅ,τι παρέδωσε ὁ Κύριος ὁ Θεὸς στὰ χέρια μου»'. "Όταν δηλαδὴ ὁ Θεὸς παραδώσει σ' ἐμᾶς χωρίς κόπο τὰ σοφά θεωρήματα τῆς σοφίας του χωρίς νὰ τὰ περιμένομε, ἂς νομίσομε ὅτι ἀνακαλύψαμε θησαυρό πνευματικό. Γιατί ὁ δόκιμος ἀσκητὴς εἶναι γεωργός πνευματικὸς ποὺ μεταφυτεύει σὰν ἕνα ἄγριο δέντρο τη θεωρία τῶν ὁρατῶν, ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὶς αἰσθήσεις, στη χώρα τῶν νοητῶν κι ἀνακαλύπτει θησαυρό τη χαρισμένη φανέρωση τῆς σοφίας ποὺ ὑπάρχει μέσα στὰ ὄντα.
18
Γνώση τῶν θείων θεωρημάτων ποὺ ἔτυχε ξάφνου στὸν ἀσκητὴ γιὰ τὴν ταπείνωσή του χωρὶς νὰ τὸ περιμένει, συντρίβει τὸ λογισμὸ ἐκείνου ποὺ τὴ ζητὰ μὲ ἰδρώτα καὶ κόπο γιὰ ἐπίδειξη καὶ ποὺ δὲν τὴ βρίσκει καὶ γεννὰ ἄσκεφτα φθόνο πρὸς τὸν ἀδελφὸ στὴν ψυχὴ τοῦ ἀνόητου, ὥστε νὰ σχεδιάζει τὸ φόνο του, καὶ γεννά λύπη στὸν ἑαυτό του, ἐπειδὴ ὁ ἀδελφὸς δὲν ἔχει τὴν ἔπαρση ποὺ προκαλοῦν οἱ ἔπαινοι.
19
Ὅσοι ζητοῦν μὲ μόχθο τη γνώση κι ἀποτυγχάνουν, άποτυγχάνουν εἴτε γιὰ τὴν ἀπιστία τους εἶτε ἴσως γιατὶ θὰ φτάσουν χωρὶς νὰ τοὺς ταιριάζει νὰ ἐπαίρονται ἀντιφιλονεικώντας μ' ἐκείνους ποὺ ἔχουν τὴ γνώση, ὅπως παλαιά ὁ λαὸς κατὰ τοῦ Μωϋσῆ. Σ' αὐτοὺς ὁ νόμος θὰ πεῖ αὐτὸ ποὺ τοὺς χρειάζεται, ὅτι «μερικοί κάνοντας παράβαση ἀνέβηκαν στὸ ὄρος καὶ βγῆκε ὁ ᾿Αμορραῖος ποὺ κατοικοῦσε σ' ἐκεῖνο τὸ ὄρος καὶ τοὺς χτυποῦσε». Γιατί εἶναι ἀνάγκη ὅποιοι παρουσιάζονται ἐνάρετοι γιὰ ἐπίδειξη ὄχι μόνο νὰ ἀποτυγχάνουν παραποιώντας τὴν εὐσέβεια, ἀλλὰ τοὺς ἐλέγχει καὶ ἡ συνείδησή τους.
20
Ὅποιος ἐπιθυμεῖ τὴ γνώση γιὰ ἐπίδειξη κι ἀποτυγχάνει μήτε τὸν ἄλλον νὰ φθονεῖ μήτε καὶ νὰ λυπᾶται. ᾿Αλλά, ὅπως ἔχει ὁρισθεῖ, ἂς προετοιμάζεται σε κάτι παραπλήσιο. "Ας έτοιμάσει τὴ γνώση γιὰ τὴν ψυχή, φιλοπονώντας την μὲ τὸ σῶμα κατὰ τὴν πράξη.
21
Όποιοι ἀντιλαμβάνονται ὀρθὰ τὰ πράγματα καὶ δὲ σοφίζονται κανένα τρόπο ἐπίδειξης, θὰ δοῦν νὰ τοὺς ὑποδέχονται οἱ ὀλόλαμπρες θεωρίες τῶν ὄντων καὶ νὰ τοὺς προκαλοῦν πλήρη τὴν κατανόησή τους. Σ' αὐτοὺς ὁ νόμος λέει «μπεῖτε καὶ κληρονομήστε πόλεις μεγάλες κι όμορφες καὶ σπίτια γεμάτα μὲ ὅλα τὰ καλὰ ποὺ δὲν τὰ χτίσατε σεῖς, καὶ πηγάδια ἕτοιμα, που δὲν τ' ἀνοίξατε σεῖς, καὶ ἀμπέλια κι ἐλαιῶνες ποὺ δὲ φυτέψατε»". "Ὅποιος δὲ ζεῖ γιὰ τὸν ἑαυτό του ἀλλὰ γιὰ τὸ Θεό, γεμίζει ἀπὸ ὅλες τις θεῖες δωρεές, ποὺ δὲν ἄφηναν νὰ φανερωθοῦν πιὸ πρὶν τὰ πάθη ποὺ τὸν ἐνοχλοῦσαν πιεστικά.
22
Ἡ αἴσθηση διαιρείται σε δυό στὴν αἴσθηση σὰν ἱκανότητα, ποὺ ὑπάρχει κι ὅταν κοιμόμαστε χωρίς ν' ἀντιλαμβάνεται κανένα ἀντικείμενο καὶ ποὺ ἀπὸ αὐτὴν δὲν ἔχομε κανένα όφελος, ἐπειδὴ δὲν προχωρεῖ στὴν ἐνέργεια, καὶ δεύτερο στὴν αἴσθηση ποὺ ἐνεργεῖ καὶ μὲ τὴν ὁποία ἀντιλαμβανόμαστε τὰ αἰσθητά. Ἔτσι δύο εἰδῶν εἶναι καὶ ἡ γνώση· ἐπιστημονική ή μία, ποὺ ἡ μόνη ἱκανότητά της εἶναι νὰ ἐξετάζει τοὺς λόγους τῶν ὄντων καὶ δὲν ὠφελεῖ καθόλου, ἀφοῦ δὲν προχωρεῖ στὴν ἐργασία τῶν ἐντολῶν· ἡ ἄλλη ἐνεργεῖ καὶ πράττει καὶ μᾶς δίνει ἀληθινὴ τὴν κατανόηση τῶν ὄντων μὲ τὴν ἀναστροφή μ' αὐτά,
23
Ὁ ὑποκριτής, ὅσο νομίζει ὅτι δὲν τὸν ἔχουν ἀντιληφθεῖ, εἶναι ἤρεμος, ἐπειδὴ ἐπιδιώκει τὴ δόξα να νομίζεται πὼς εἶναι δίκαιος. Ὅταν ὅμως φανερωθεί, προβάλλει λόγους που προκαλοῦν θάνατο, νομίζοντας ὅτι μὲ τις κατηγορίες ἐναντίον τῶν ἄλλων συγκαλύπτει τη δική του αἰσχρότητα. Αὐτὸν ὅταν ὁ λόγος τὸν παρομοίασε μὲ γέννημα τῆς ἔχιδνας, ὡς διπλοπρόσωπο, τοῦ ὅρισε να κάνει καρποὺς ἄξιους τῆς μετανοίας". Θέλει νὰ πεῖ, νὰ μεταποιήσει τὴν κρυμμένη διάθεση τῆς καρδιᾶς σύμφωνα μὲ τὴν ἐξωτερική του συμπεριφορά.
24
Μερικοί λένε ὅτι εἶναι θηρία, ὅποια ἀπὸ τὰ ζῶα ποὺ ζοῦν στὸν ἀέρα, στὴ γῆ καὶ στὴ θάλασσα δὲν κρίνονται καθαρὰ ἀπὸ τὸ νόμο, ἀκόμα κι ἂν δείχνουν ὅτι ἔχουν ἤμερο φυσικό. Τα ὀνόματα τῶν θηρίων δίνει ἡ Γραφή σὲ κάθε ἕναν ἄνθρωπο ανάλογα μὲ τὸ πάθος του.
25
Ὅποιος ὑποκρίνεται φιλία γιὰ νὰ κάνει κακό στο συνάνθρωπό του εἶναι λύκος, ποὺ κρύβει μὲ τὴν προβειὰ τὰ κακούργα ἔνστικτά του. Αὐτὸς ὅταν ἐπιτύχει μιὰ ἀθώα ἐκδήλωση τοῦ χαρακτήρα ἢ ἕνα λόγο κατά Χριστὸν ποὺ πράττεται ἢ λέγεται μὲ ἀφέλεια, τὰ ἀρπάζει καὶ τὰ διαστρεβλώνει, σφεντονίζοντας ἄπειρες κατηγορίες ἐναντίον αὐτῶν ποὺ χτυπάει τὰ λόγια καὶ τὸν τρόπο τους, σὰν κατάσκοπος δόλιος τῆς ἐλευθερίας τῶν ἀδελφῶν ποὺ δίνει ὁ Χριστός",
26
"Όποιος ὑποκρίνεται σιωπή γιὰ νὰ κάνει κακό, μηχανεύεται τρόπους νὰ ἐξαπατήσει τὸν πλησίον του ἂν ἀποτύχει φεύγει προσθέτοντας στο πάθος του καὶ τὴ λύπη. Ὅποιος όμως σωπαίνει γιὰ νὰ ὠφελήσει διπλασιάζει τη φιλία καὶ θὰ φύγει γεμάτος χαρά, ἐπειδὴ δέχτηκε φωτισμὸ ποὺ διαλύει το σκότος.
27
Όποιος σὲ μιὰ συνάθροιση πετάγεται καὶ διακόπτει τὴν ὀμαλὴ ἀκρόαση τῶν λόγων φανερώνεται πῶς ὑποφέρει ἀπὸ φιλοδοξία. Αἰχμάλωτός της, προβάλλει ἄπειρες σειρές καὶ παρασειρὲς ἀπὸ διατυπώσεις θέλοντας να σπάσει τὴ συνέχεια όσων λέγονται.
28
Ὁ σοφός κι ὅταν διδάσκει κι ὅταν διδάσκεται, θέλει καὶ νὰ διδάσκεται καὶ νὰ διδάσκει μόνο ὅσα ὠφελοῦν. Ὁ σοφός όμως κατά φαντασία κι ὅταν ρωτά κι ὅταν ἀπαντᾶ λέει μόνο τὰ πιὸ ἐντυπωσιακά.
29
Τὰ ἀγαθὰ ποὺ δέχτηκε κάποιος μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ εἶναι χρεώστης καὶ πρέπει νὰ τὰ μεταδίνει άφθονα καὶ στοὺς ἄλλους. Γιατί λέει, «τὰ ἐπήρατε δωρεάν, δώστε τα δωρεάν» το "Όποιος κρύβει τὸ χάρισμα στὴ γῆ, διαβάλλει τὸν Κύριό του, ποὺ εἶναι σκληρός ἀπὸ ἀγάπη πρὸς τὴ σάρκα ἀρνεῖται τὴν ἀρετή". Κι ὅποιος πουλὰ τὴν ἀλήθεια στοὺς ἐχθρούς, ὅταν ἔπειτα φανερωθεῖ πὼς εἶναι φιλόδοξος, δὲν ἀντέχει τὴν ντροπή καὶ ἀπαγχονίζεται,
30 Όποιοι δειλιάζουν ἀκόμη να ριχτοῦν στὸν πόλεμο κατά τῶν παθῶν καὶ φοβοῦνται τὴν ἐπίθεση τῶν ἀόρατων ἐχθρῶν, πρέπει να σωπαίνουν. Δηλαδή νὰ μὴ χρησιμοποιοῦν γιὰ χάρη τῆς ἀρετῆς τὸν τρόπο τῆς ἀντιπαράθεσης, ἀλλὰ ν' ἀφήνουν με προσευχή νὰ τοὺς φροντίσει ὁ Θεός. Αὐτοὺς ἀφορᾶ ὁ λόγος τῆς Ἐξόδου, «ὁ Κύριος θα πολεμήσει γιὰ σᾶς καὶ σεῖς θα σωπάσετε». Κι ὅσοι πια μετὰ τὴν ἤττα τῶν διωκτών τους ἐπιζητούν τους τρόπους νὰ ἐπιτύχουν τις ἀρετὲς γιὰ νὰ τοὺς μάθουν μ' εὐγνωμοσύνη, χρειάζεται μόνο να έχουν άνοιχτὰ τ᾿ αὐτιὰ τοῦ νοῦ τους. Καὶ σ' αὐτοὺς λέει «ἀκοῦστε, Ισραηλίτες», Τέλος αὐτὸς ποὺ ἔχει καθαρθεῖ καὶ ποθεῖ σφοδρὰ τὴ θεία γνώση αρμόζει νὰ μιλάει μὲ εὐλαβικό θάρρος καὶ σ' αὐτὸν θὰ λεχτεί, «τί φωνάζεις σ' ἐμένα». Γιὰ ὅποιον λοιπόν φοβάται καὶ τοῦ ἔχει ὁριστεῖ ἡ σιωπή, κατάλληλη μονάχα είναι ή καταφυγή του στο Θεό. Για όποιον έχει διαταγή ν' ἀκούει, κατάλληλη εἶναι ή προθυμία να σκύβει στις θεῖες ἐντολές. Καὶ γιὰ ὅποιον ἐπιδιώκει τὴ γνώση, κατάλληλο εἶναι νὰ ἱκετεύει καὶ νὰ φωνάζει αδιάκοπα καὶ γιὰ ν' ἀποτραποῦν τὰ κακὰ καὶ γιὰ νὰ εὐχαριστεῖ γιὰ τὰ ἀγαθὰ ποὺ ἔχει ἀπολαύσει,
31 Οὐδέποτε μπορεῖ μιὰ ψυχὴ ν' ἀνεβεῖ στὴ γνώση τοῦ Θεοῦ, ἂν ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς δὲ δείξει τὴ συγκατάβασή του καὶ πιάνοντάς την τὴν ἐλκύσει πρὸς τὸν ἑαυτό του. Γιατί δὲ θὰ εἶχε τὴ δύναμη ὁ ἀνθρώπινος νοῦς ν' ἀνεβεῖ τόσο ψηλά, ὥστε νὰ συλλάβει ένα θεῖο φωτισμό, ἂν δὲν τὸν ἀνέσυρε ὁ ἴδιος ὁ Θεός, ὅσο εἶναι δυνατὸ στὸν ἀνθρώπινο νοῦ ν' ἀνασυρθεῖ, καὶ δὲν τὸν καταφώτιζε μὲ τις θεῖες λάμψεις του.
32
Όποιος μιμείται τοὺς μαθητὲς τοῦ Κυρίου δὲν παραιτεῖται ἐξαιτίας τῶν Φαρισαίων νὰ περάσει το Σάββατο μέσα ἀπὸ τὰ σπαρτά καὶ νὰ κόψει μερικά στάχυα". ᾿Αλλά, ἀφοῦ μετὰ τὴν πρακτική άσκηση φτάσει στὴν ἀπάθεια, ἀναλογίζεται καὶ τοὺς λόγους ὅσων ἔχουν γίνει κι ἀποτελεῖ τροφή του εὐσεβὴ ἡ θεία γνώση τῶν ὄντων.
33
Όποιος κατὰ τὸ εὐαγγέλιο εἶναι μονάχα πιστός, μετατοπίζει μὲ τὰ ἔργα του τὸ ὄρος τῆς κακίας τους, ἀποτινάζοντας ἀπὸ πάνω του, όταν διαπιστώσει τὴν ἀστατη περιφορά τοῦ κόσμου τῶν αἰσθητῶν, τὴν προηγούμενη διάθεσή του γι' αὐτά. Όποιος μπορεῖ νὰ εἶναι μαθητής, δέχεται στα χέρια του τὰ κομμάτια ἀπὸ τὰ ψωμιὰ τῆς γνώσεως καὶ χορταίνει χιλιάδες, δείχνοντας μὲ τὰ ἔργα του τη δύναμη του λόγου νὰ πολλαπλασιάζεται". Αὐτὸς ὅμως ποὺ εἶχε τὴ δύναμη νὰ γίνει κι ᾿Απόστολος, θεραπεύει κάθε νόσο καὶ κάθε ἀδυναμία. ᾿Απαλλάσσει ἀπὸ τὰ δαιμόνια, στομώνει δηλαδὴ τὴν ἐνέργεια τῶν παθῶν, θεραπεύει τοὺς ἀρρώστους, ξαναδίνει τὴν ἐλπίδα ν' αποκτήσουν πάλι τὴν πίστη τους ὅσοι τὴν ἔχασαν, κι ὅσους ἀτόνησαν ἀπὸ ἀνταρσία τοὺς νευρώνει μὲ τὸ λόγο γιὰ τὴν κρίση ποὺ τοὺς περιμένει". Αφού ἔχει λάβει τὴ διαταγή νὰ πατεῖ πάνω σὲ φίδια καὶ σκορπιούς" ἐξαφανίζει τὴν ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος τῆς ἁμαρτίας.
34 Ὁ ᾿Απόστολος καὶ μαθητῆς εἶναι ὁπωσδήποτε καὶ πιστὸς ὁ μαθητής δὲν εἶναι ὁπωσδήποτε καὶ ἀπόστολος εἶναι ὅμως ὁπωσδήποτε πιστός. "Όποιοι εἶναι μόνο πιστοί, δὲν εἶναι οὔτε μαθητές οὔτε ἀπόστολοι, μποροῦν ὅμως μὲ τὴ ζωή τους καὶ μὲ τη θεωρία να μεταταχθοῦν ὁ τρίτος στην τάξη του δεύτερου κι ὁ δεύτερος στην τάξη του πρώτου.
ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΑ Α' 11-34
