Όταν ο "έρωτας" ενηλίκου - έφηβης
αποκαλύπτει το αληθινό του πρόσωπο
Grooming είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για τη διαδικασία σύναψης σεξουαλικής σχέσης μεταξύ ενήλικα και παιδιού και αποτελεί μέρος της σεξουαλικής κακοποίησης. Έχω μιλήσει σε πολλά άρθρα για την παιδική σεξουαλική κακοποίηση, όμως στο συγκεκριμένο θα ήθελα να επικεντρωθώ ειδικά στους εφήβους και τις ερωτικές σχέσεις που συνάπτουν με ενήλικες, στις οποίες ο/η έφηβος/η νομίζει ότι βρίσκεται σε μια πραγματική σχέση αγάπης. Δηλώνει μάλιστα ερωτευμένος/η με τον ενήλικο.
Αυτές οι περιπτώσεις είναι πολύ συνηθισμένες και είναι σημαντικό να απομυθοποιηθούν στα μάτια των εφήβων οι ενήλικες που αναζητούν ερωτικές σχέσεις με παιδιά. Έχει διαφορά η σύναψη σχέσης ενός 18χρονου με μια 16χρονη και η σύναψη σχέσης ενός 34χρονου με μια 15χρονη. Η δεύτερη είναι σχέση σεξουαλικά κακοποιητική, ακόμη κι αν δεν υφίσταται βία από την πλευρά του "γαμπρού", ακόμη κι αν το ανήλικο κορίτσι δηλώνει ερωτευμένο. Οι υγιείς σχέσεις βασίζονται σε ισορροπία δύναμης, ηλικίας, ενδιαφερόντων και αξιών. Γιατί λοιπόν ο 34χρονος δεν συνάπτει σχέσεις με 30αρες; Γιατί δεν αποζητά άτομα της ηλικίας του, αλλά παιδιά; Αυτός ο προβληματισμός θα πρέπει να ειπωθεί στα παιδιά, τα οποία εξιδανικεύουν το ίνδαλμα και νομίζουν ότι ζουν έναν αληθινό έρωτα με έναν "ώριμο" άνδρα.
Ποια παιδιά είναι ευάλωτα;
Πολλά παιδιά, αγόρια και κορίτσια είναι ευάλωτα σε καλοθελητές sugar daddies. Θα μιλήσω πιο συγκεκριμένα για τα κορίτσια, αν και αντίστοιχη κακοποίηση μπορεί να υπάρχει και από άνδρες προς αγόρια ή (σπανιότερα) από γυναίκες προς αγόρια ή κορίτσια. Το παραμελημένο κορίτσι, το κορίτσι που υποφέρει από πατρική πείνα, το κορίτσι με χαμηλή αυτοεκτίμηση λόγω κακοποίησης στην οικογένεια ή λόγω εγκατάλειψης, το κορίτσι που έχει γαλουχηθεί να πιστεύει ότι ένα άνδρας θα τη "σώσει", είναι πολύ εύκολο να αποζητήσει θαλπωρή, προσοχή και ασφάλεια σε μια ψευδαίσθηση: εκείνη της ερωτικής σχέσης με ένα μεγαλύτερο άνδρα.
Τα ΜΜΕ εξάλλου δεκαετίες τώρα κάνουν πλύση εγκεφάλου στα κορίτσια για το πόσο φυσιολογικό κι επιθυμητό είναι να έχει το κορίτσι σεξουαλική δραστηριότητα από μικρή ηλικία. Βλέπουν γιγαντο-διαφημίσεις για την "υγεία των γυναικών" (υποτίθεται), αλλά το μόνο στο οποίο αναφέρεται η "υγεία των γυναικών" είναι το σεξ και το σώμα. Το ίδιο ισχύει και για τα εφηβικά περιοδικά. Εξάλλου, υπάρχουν ακόμη περιπτώσεις στην ελληνική νοοτροπία, όπου δεν θεωρείται πταίσμα αν π.χ. 34χρονος έχει σχέση με 15χρονη, αρκεί αργότερα να την παντρευτεί! Αν πάλι, ο 34χρονος είναι παντρεμένος, η κατηγορία του κοινωνικού περίγυρου θα πέσει ολοκληρωτικά στο κορίτσι, "που τον ξεμυάλισε η άτιμη!". Δεν έχουμε μάθει ακόμη να σκεφτόμαστε με όρους παιδικής προστασίας και ψυχολογίας του παιδιού.
Με όρους παιδικής προστασίας πρέπει όμως να μάθουμε να σκεφτόμαστε, καθώς και το 15χρονο, το 16χρονο και το 17χρονο, είναι ακόμη παιδιά! Μπορεί τα σώματά τους να έχουν σχηματιστεί πλήρως, να είναι σαν ώριμης γυναίκας ή άνδρα, το μυαλό τους όμως και η ψυχική ωριμότητα είναι ακόμη αυτή ενός παιδιού. Δεν έχουν συναίσθηση των σεξουαλικών διεγέρσεων που μπορούν τα νεοσχηματισμένα σώματά τους να προκαλέσουν σε έναν μεγαλύτερο άνδρα κι έτσι δεν καταλαβαίνουν πόσο ευάλωτα είναι. Αν είναι έστω και λίγο συναισθηματικά στερημένα ή ανασφαλή, εύκολα θα εξιδανικεύσουν ένα άνδρα μεγαλύτερο, δήθεν ωριμότερο, δήθεν δυνατότερο, που μπορεί (στο δικό τους νου) να τους δώσει ασφάλεια, φροντίδα, προσοχή, σταθερότητα και θαυμασμό. Ως αντάλλαγμα θα προσφέρουν σεξ (αυτό τους έχουν δασκαλέψει εξάλλου τα ΜΜΕ), αλλά με κάποιο τρόπο θα επιλέξουν να δουν το σεξ ως "μέρος του έρωτα". Αν τις έχει χειραγωγήσει κατάλληλα ο "ώριμος", θα πιστέψουν ότι το κάνει επειδή τις αγαπά.
Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο παράδειγμα: μια έφηβη για μεγάλο διάστημα πίστευε ότι ο κατά πολύ μεγαλύτερος σύντροφός της, πραγματικά την αγαπούσε ("ο έρως χρόνια δεν κοιτά" δεν λέει και το ανόητο ρητό;) Όταν λοιπόν μάζεψε την αυτοπεποίθησή της και αποφάσισε να δοκιμάσει την υποτιθέμενη αγάπη του "ώριμου", του ζήτησε επίμονα να σταματήσει η σεξουαλική δραστηριότητα, απλά να έχουν επικοινωνία. Εκείνος, μετά από μερικές αποτυχημένες προσπάθειες τύπου «σιγά το σεξ δεν είναι τόσο σημαντικό, άρα γιατί να μην το κάνουμε! εκεί είναι το θέμα δηλαδή; και σιγά το σεξ μαζί σου!»... Όταν είδε ότι δεν υπαναχωρούσε στους χειρισμούς του, εκείνος έκοψε κάθε επαφή μαζί της. Ήταν μια σοκαριστική απόδειξη για την έφηβη, το τεστ όμως απέδωσε και γλύτωσε από τη διαιωνιζόμενη εκμετάλλευση.
Δεν έχει σημασία αν και τα δύο μέλη παραμένουν στη σχέση για διαφορετικούς λόγους. Όταν υπάρχει ανειλικρίνεια, ανισορροπία δύναμης, ανισορροπία ηλικίας ή ωριμότητας, η σχέση γίνεται κακοποιητική, με καταστροφικά αποτελέσματα στην αυτοεκτίμηση του εφήβου, αλλά και στην ικανότητά του να εμπιστευτεί ανθρώπους αργότερα.
Ο φιλόδοξος "ώριμος" επιλέγει τα θύματά του προσεκτικά. Δεν δείχνει ότι καίγεται να κάνει σχέση μαζί τους, αλλά σιγά σιγά χτίζει μια σχέση εμπιστοσύνης με το θύμα. Της παρουσιάζεται άνετος, "cool", δυνατός, λεφτάς. Αποκρύπτει ότι είναι παντρεμένος ή ακόμη κι αν είναι, της λέει ότι "Εγώ με τη γυναίκα μου έχουμε open σχέση. Εκείνη δεν με καλύπτει πια, μου δίνει την άδεια να έχω σχέση με άλλες κι εκείνη με άλλους, όλα καλά" (ακριβώς μέσα στο large πνεύμα των lifestyle περιοδικών που έχουν κατακλύσει τον έντυπο χώρο και το διαδίκτυο δεκαετίες τώρα!).
Όπεν, ξε-όπεν, πάντως στη γυναίκα του δεν θα πει κουβέντα για τη σχέση με την έφηβη. Παλαιότερα θα ήταν πιο δύσκολο να εμπλέξει την έφηβη σε σεξουαλική δραστηριότητα μαζί του, σήμερα όμως, δυστυχώς, εξαιτίας πάλι της πλύσης εγκεφάλου των παιδιών από τα ΜΜΕ, δεν φαίνεται ιδιαίτερα αφύσικο στην έφηβη να ξεκινήσει σεξουαλική δραστηριότητα. Ο "ώριμος" όμως φροντίζει να κρατήσει η έφηβη τη σχέση της μυστική από την οικογένειά της. Ξέρει ότι μπορεί να ξεγελάσει την έφηβη, αλλά όχι και την μάνα της! (Εκτός αν –σπάνια, αλλά δυστυχώς συμβαίνει- η μητέρα γνωρίζει και σιωπηλά ή ρητά συναινεί, γιατί η οικογένεια εισπράττει υλικά οφέλη από τη σχέση.
Τραγικό παράδειγμα μητέρας, η οποία σε κουβέντα με φίλη στο κομμωτήριο έλεγε: «Γιατί; Άσχημη είναι η πορνεία; Θα κάνει και σεξ, θα έχει και τα λεφτά!». Η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά, δυστυχώς όμως αυτή η ψευδής και διαστρεβλωμένη θεώρηση της πορνείας, τύπου «κάνω και σεξ και παίρνω και λεφτά» έχει διατυπωθεί και δημόσια από κάποιους ομοφυλόφιλους, οι οποίοι μπορεί στη δική τους ζωή να επέλεξαν έτσι, όμως έχουν μεγαλύτερη σωματική δύναμη για να αμυνθούν αν χρειαστεί κι εν πάση περιπτώση, ούτε αληθής είναι ως δήλωση, αλλά δεν μπορεί πια η πορνεία να αποτελέσει και αξία!)
Ο "ώριμος" φροντίζει να καλλιεργήσει την ιδέα μιας ξεχωριστής σχέσης με την έφηβη. Τη γεμίζει κοπλιμέντα για το πόσο σημαντική του είναι και ότι η σεξουαλική δραστηριότητα δεν είναι ανάγκη για εκείνον ("δεν με νοιάζει για το σεξ, ούτε ήθελα να κάνω σχέση, αλλά σε ερωτεύτηκα"),όλα είναι αποτέλεσμα του δήθεν ακαταμάχητου έρωτα για αυτήν. Αν το παιδί είναι συνεσταλμένο σχετικά με τη σεξουαλική δραστηριότητα, πάλι έχει τον τρόπο του. Ξεκινά με το "κατά λάθος" άγγιγμα, μετά με δήθεν φιλικό άγγιγμα, που στη συνέχεια γίνεται ερωτικό.
Στο κορίτσι φαίνεται ότι το πρώτο ερωτικό άγγιγμα ήταν εντελώς ξαφνικό, λόγω της έμπνευσής του εκείνη τη στιγμή ("με ερωτεύτηκε!"). Στην πραγματικότητα όμως ο "ώριμος" το σχεδίαζε καιρό πριν και κάθε του κίνηση ήταν προσεκτικά ενορχηστρωμένη προς αυτήν την κατεύθυνση. Αυτό είναι σημαντικό τα κορίτσια να το γνωρίζουν.
Πολλοί επίδοξοι "ώριμοι" επιδιώκουν να βρίσκονται σε περιβάλλοντα με παιδιά, να συγχρωτίζονται με παιδιά και να έχουν πολλές κοινωνικές σχέσεις με παιδιά. Φαίνονται ότι είναι υπερβολικά καλοί με τα παιδιά, π.χ. δεν τα τιμωρούν ποτέ, είναι πάντα φιλικοί και δείχνουν υπερβολικό ενδιαφέρον. Το ανησυχητικό σημάδι είναι όταν προσπαθούν να καλύψουν δικές τους ανάγκες μέσα από την παρέα με παιδιά.
Δυστυχώς και ο χώρος της εκπαίδευσης δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς εξ’ ορισμού αυτός είναι ο χώρος που, με υπερβάλλοντα ζήλο, θα προσπαθήσει ο παιδόφιλος να υπηρετήσει. Κάποιοι ξεκάθαροι κανόνες εδώ θα βοηθούσαν πολύ, όπως ισχύουν και στο εξωτερικό, π.χ. "Απαγορεύεται κάθε άγγιγμα μεταξύ εκπαιδευτικού και παιδιού". Μπορεί να ακούγεται ακραίο, αλλά έτσι ισχύει στην Αγγλία κι έτσι παρακάμπτονται τα δήθεν φιλικά αγγίγματα που καταλήγουν σε κάτι άλλο. Επίσης, όταν τα παιδιά γνωρίζουν αυτόν τον κανόνα, μπορούν πιο εύκολα να καταλάβουν ότι κάποιος έχει παραβιάσει τα όρια. Άλλος κανόνας: «Δεν μπορεί ένα εκπαιδευτικός να είναι μόνος στο γραφείο με παιδί/ιά και την πόρτα κλειστή. Οι πόρτες πρέπει να είναι πάντα ανοιχτές». Επίσης, κατά τη γνώμη μου, οι κοινωνικές επαφές εκτός σχολικού ωραρίου μεταξύ παιδιών και εκπαιδευτικού πρέπει να αποθαρρύνονται.
Μια εξαίρεση σε αυτό είναι τα προγράμματα (πολιτιστικά κλπ.) αλλά και αυτά θα πρέπει να είναι πολύ αυστηρά οριοθετημένα και να μην μετατρέπονται π.χ. σε βραδινές εξόδους, δηλαδή κοινωνικές σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και παιδιών κλπ. Είμαστε εκπαιδευτικοί, πρέπει να διατηρούμε το κύρος μας, την αξιοπρέπειά μας, την αυστηρότητά μας, όπου χρειάζεται και το οριοθετημένο ενδιαφέρον. Δεν είμαστε φιλαράκια με τα παιδιά και προσοχή στους μαθητοπατέρες!
Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει επίσης να δίνεται σε "ώριμους" που δείχνουν υπερβολική διάθεση να εξυπηρετήσουν το παιδί ή τους γονείς του, ή/και να κολακέψουν. Η αυστηρότητα δεν είναι χαρακτηριστικό ενός τέτοιου ώριμου, εκτός κι αν επιλεκτικά θέλει να τιμωρήσει το παιδί που τον απέρριψε. Η υπερβολική καλοσύνη συχνά ξεγελά ακόμη και τους γονείς. Προσπαθεί να γίνει αρεστός, να εκπέμπει ακτινοβολία, μέσα από κάποια δραστηριότητα που τον προβάλλει, να γίνει δημοφιλής ανάμεσα σε εφήβους.
Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί επίδοξοι επιλέγουν τα ακόλουθα επαγγέλματα: προπονητές, αρχηγοί προσκόπων, εκπαιδευτικοί, κατηχητές, σταρ, γενικά ένα πρότυπο που συγκεντρώνει γύρω του το θαυμασμό πολλών εφήβων. Ο επίδοξος "ώριμος" μπορεί να καλοπιάσει τα πιθανά θύματα με υλικά δώρα είτε προς αυτά είτε προς την οικογένειά τους, ώστε να αποσπάσει την εμπιστοσύνη τους. Δεν πρέπει όμως να μας διαφεύγει ότι ο "ώριμος" δεν δένεται συναισθηματικά ούτε με το θύμα ούτε με την οικογένεια, ακόμη κι αν διατηρεί τη δραστηριότητά του για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο στόχος του είναι ένας, το σεξ, αλλά και το αίσθημα δύναμης κι επιβολής μέσα από το σεξ με κάποιον πιο ευάλωτο, πιο νεαρό, πιο ανίσχυρο, πιο αθώο.
Ακόμη και στην περίπτωση της φαινομενικά αμοιβαίας συναίνεσης, η κακοποιητική αυτή σχέση είναι πάντα ευθύνη του ενήλικα, όχι του/ης έφηβου/ης, όσο κι αν έχουν πείσει το παιδί ότι συμμετείχε, ότι το προκάλεσε ή ότι του άρεσε. Μην ξεχνούμε ότι ΑΝ το παιδί είχε συναισθηματική πλήρωση από την οικογένειά του και κατάλληλη ενημέρωση, ΔΕΝ θα αποζητούσε σεξουαλικές σχέσεις με ενήλικα, αλλά με άτομο συνομίληκο.
Αν υπήρχε η κατάλληλη κοινωνικο-συναισθηματική αγωγή, όλα τα παιδιά θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν τα προειδοποιητικά σημάδια του grooming και να προστατευθούν. Πολύ σημαντικό επίσης, θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν τα σημάδια ευαλωτότητας στον εαυτό τους, πότε δηλαδή οι δικές τους ακάλυπτες ανάγκες τους αφήνουν έκθετους για μια κακοποιητική σχέση. Με κατάλληλη στήριξη, θα μπορούσαν να αναζητήσουν βοήθεια μέσα από τη συμβουλευτική, αντί αντιδράσουν στη ανάγκη τους με όλους τους λάθος τρόπους.
Για μια ακόμη φορά θα υποστηρίξω την ανάγκη για στελέχωση των σχολείων με κατάλληλα καταρτισμένους σχολικούς ψυχολόγους, αλλά και προγράμματα κοινωνικο-συναισθηματικής αγωγής στα παιδιά, όπως επίσης και αυστηρότερο πλαίσιο κανόνων στην προστασία των παιδιών από τους ενήλικες σε όλους τους χώρους που βρίσκονται παιδιά. Έτσι, θα έχουμε μεγαλύτερες πιθανότητες να μεγαλώσουμε ενήλικες με αυτοσεβασμό κι αυτοπεποίθηση, και κατά συνέπεια, μια κοινωνία με αυτοσεβασμό κι αυτοπεποίθηση.
Πρεκατέ Βικτωρία
-ψυχολόγος και συγγραφέας
