Περί της Μεταφυσικής, συστηματικά, εμπεριστατωμένα
Πάλι ευκαιρίας δοθείσης το θεωρώ απαραίτητο να παρουσιάσω το πολύ δύσκολο θέμα της Μεταφυσικής μόνον υπό τον φακό της σύγχρονης Φιλοσοφίας.
Η Θεολογία δεν ενδιαφέρει ουδόλως, γιατί ενώ η Φιλοσοφία ως επιστήμη βασίζεται σε επιστημονικές γνώσεις, η Θεολογία έχει ως υπόβαθρο την πίστη, η οποία πάλι εκφράζει εικασίες, δοξασίες και μέσω σοφιστικών τεχνασμάτων στην ουσία όντως φαντασιώσεις αναβιβασμένες σε «ιερά και όσια».
Αυτονοήτως έχω προ μισού αιώνα σπουδάσει μεταξύ άλλων και Φιλοσοφία, αλλά δέον να λάβω υπ όψη, ποιά γνώμη πρεσβεύουν και σήμερα οι διακεκριμένοι Φιλόσοφοι, στους οποίους δυστυχώς δεν ανήκει κανένας Νεοέλληνας.
1.Η έννοια της αριστοτελικής Μεταφυσικής
Κατ αρχάς ήταν η έννοια «μεταφυσική» (αγγλ. metaphysics, γαλλ. metaphysique) η ονομασία για τα 14 βιβλία του Αριστοτέλη, τα οποία έχει ταξινομήσει ο Περιπατητικός Ανδρόνικος από την Ρόδο (70 π.Χ.) πίσω από τα οχτώ βιβλία της «Φυσικής» («τα μετά τα φυσικά», τα φυσικά ως »δεύτερη Φιλοσοφία»).
Το περιεχόμενό τους αποτελούσαν την «πρώτη Φιλοσοφία («περί πρώτης φιλοσοφίας») η σύμφωνα με τον Θεόφραστο «η περί των πρώτων θεωρία» (η θεωρία αυτού που υπάρχει ως πρώτον), την οποία ο Αριστοτέλης έχει ορίσει ως επιστήμη που ατενίζει το Είναι γενικά, στο οποίο ανήκουν αντικείμενα που είναι ( οι πρώτες αιτίες και αρχές, ή «ον ή ον» , ή αμφότερα μαζί «οί πρώτες αιτίες του όντως Οντος», σε άλλο έργο του χρησιμοποιεί την έννοια »σοφία».
Η «πρώτη Φιλοσοφία» δεν ασχολείται με την φύση, αλλά με την ουσία του φονταμέντου της, γι αυτό είναι και η επιστήμη περί του θεϊκού. Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα (Ιδέες), έχει εμπεδώσει ο Αριστοτέλης μία φιλοσοφική Θεωρία περί της εννοιολογικής διάρθρωσης της απόκτησης γνώσης καθώς και της γνώσης επί τη βάσει της εμπειρίας.
Οι πιο σημαντικές έννοιες της Μεταφυσικής του Αριστοτέλη είναι το σχήμα, η ύλη, η ουσία, το είναι, η αλήθεια, η ψυχή, η αθανασία, η ελευθερία και ο θεός.
Ακριβώς αυτή η ερμηνεία της Μεταφυσικής είναι ο λόγος που αυτή έχει οναμασθεί «γενική Mεταφυσική (Μetaphysica generalis). Από την εποχή του Αριστοτέλη σημειώνεται επί αιώνες μία άμεση σχέση έως και συνωνυμία μεταξύ της Φιλοσοφίας και της Μεταφυσικής.
2. Έννοια και ουσία της Μεταφυσικής
Στην εποχή του Μεσαίωνα θεωρείτο η Μεταφυσική ως γενική φιλοσοφική θεωρία περί του υπερφυσικού, το οποίο υφίσταται πέραν του υλικού κόσμου, αποτελεί το «αληθινό Είναι» και την βάση «του όντως Οντος». Υπό αυτήν την έννοια θεωρείτο η Μεταφυσική εκ μέρους του Thomas Aquinas ως «prima philosophia» και θεωρείται ακόμη και σήμερα εκ μέρους ιδεαλιστών Φιλόσοφων (π.χ. Νεοθωμιστές) ως βασική και καθοριστική επιστήμη για συγκεκριμένους επιστημονικούς κλάδους, όπως για τη Λογική, την Γνωσιολογία, την Οντολογία, την Αισθητική κλπ. ως «ειδική Μεταφυσική» (Metaphysica specialis“).
Το Μεσαίωνα θεωρείτο η Μεταφυσική ως «Βaσίλισσα των επιστημών» (Thomas Aquinas) που ασχολείται ιδιαιτέρως με την διαφορά μεταξύ του θεϊκού και του κοσμικού Είναι.
Το ιδαίτερο γνώρισμα όλων των μεταφυσικών αντιλήψεων είναι η οριστικότητα και η ακινησία. Έχοντας ως αφετηρία μίαν υποθετική βασική αρχή ( Θεός, Είναι, Ιδέα, Εγώ, Μονάδα, a priori, Υλη, Αντίθεση, Χρόνος, Βούληση, Ελπίδα κλπ.) προσπαθούν οι Μεταφυσικοί να ερμηνεύσουν τον κόσμο.
Στην ουσία έχει η Μεταφυσική εμπεδώσει ένα δογματικό οικοδόμημα αποτελούμενο από πολυάριθμες έννοιες και ιδέες οι οποίες δεν έχουν ουδεμία σχέση με την αντικειμενική πραγματικότητα.
3. Αντίπαλοι της Σχολαστικής Μεταφυσικής
Η Σχολαστική Μεταφυσική αποτελεί μία σύνθεση της Ιδεαλιστικής αρχαίας ελληνικής Φιλοσοφίας από το ένα μέρος και της χριστιανικής Θεολογίας («Θεωρία» περί του Θεού) από το άλλο μέρος.
Ήδη κατά το τέλος του Μεσαίωνα στην μεταβατική περίοδο από την via antiqua (παλαιός βίος) στην via moderna (σύγχρονος βίος ) και τον καθοριστικό και σχεδόν κοσμοϊστορικό διαχωρισμό Φιλοσοφίας και Θεολογίας, Γνώσης και Πίστης, Νοημοσύνης και «θείας» Αποκάλυψης άρχισαν βαθμιαία οι αμφισβητήσεις περί της αλήθειας της (αριστοτελικής) Σχολαστικής Μεταφυσικής.
Η ενασχόληση με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα έχει λάβει χώραν εκ νέου και δη άνευ θρησκόληπτων παρωπίδων και μεγάλων διαστρεβλώσεων. Αυτή η απελευθερωτική διαδικασία έχει εντατωθεί εκ μέρους του Προστεσταντισμού και έφθασε στο crescendo της στον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό. Οι Αγγλοι Εμπειριστές Μ.D. Humes, W. Ockham, Francis Bacon, J Locke, και λίγο αργότερα οι περίφημοι Γάλλοι Υλιστές C.A. Helvetius, P.H. d` Holbach και J.O. de La Metrie , έχουν επιτεθεί σχεδόν μετωπικά την Σχολαστική Μεταφυσική αποκαλώντας την κάτι το σκοτεινό, απατεωνικό και παθολογικό, δηλαδή ψευτοεπιστήμη για αρρωστημένα μυαλά. Αυτά είναι θανατηφόρα χτυπήματα.
Ο διεθνώς μεγαλύτερος Φιλόσοφος ύστερα από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, ο Γερμανός Immanuel Kant έθεσε ως σκοπόν του να καταστρέψει αυτό το κατά την γνώμη του μη επιστημονικό μεταφυσικό οικοδόμημα πρωτίστως μέσω του περίφημου έργου του «Kritik der reinen Vernuft», όπου ερευνά τις δυνατότητες της ανθρώπινης γνώσης και αποδεικνύει, ότι αυτή δεν επιτρέπεται να ξεπερνάει το όριο της εμπειρίας.
Από την αλλη μεριά όμως υποστηρίζει μία σωστή υπερβατική (transzendental) μεταφυσική φιλοσοφική Θεωρία ως Επιστήμη περί των ορίων της ανθρώπινης νοημοσύνης.
Περί αυτού έχει εκδώσει ένα μικρό σύγγραμα με τον τίτλο «Träume eines Geistersehers»: «Oνειρα κάποιου που βλέπει φαντάσματα».
Γενικά αποτελεί η Transzendental philosophie (Υπερβατική Φιλοσοφία) του Καντ μίαν πραγματική «Στροφή του Κοπερνίκου) και περάτωση της Σχολαστικής Μεταφυσικής. Ο Καντ έχει λοιδορήσει την Σχολαστική Μεταφυσική ως εξής :
«Η Μεταφυσική είναι ένας σκοτεινός ωκεανός χωρίς ακτές και φάρους με φιλοσοφικά ναυάγια».
Ο Voltaire είπε κάτι το επίσης λοιδορικό:
«Τέσσερις χιλιάδες τόμοι μεταφυσικής
δεν θα μας μάθουν, τί είναι η ψυχή».
Ο άλλος τιτάν της παγκόσμιας Φιλοσοφίας, ο Γερμανός Georg Wilhelm Friedrich Hegel εκανε γενική επίθεση κατά της μεσαιωνικής Μεταφυσικής, την οποία κατηγόρησε λόγω της μονόδρομης μεθόδου και τις αφηρεμένες έννοιές της και πρότεινε οι Φιλόσοφοι να την αντικαταστήσουν με την Λογική, στην οποία το πνεύμα μπορεί μέσω κατάλληλων λογικών εννοιών να εξελιχθεί και δη με Διαλεκτικό τρόπο.
Αυτονοήτως είχε η παραδοσακή Μεταφυσική πολλούς σημαντικούυς αντίπαλους, οι οποίοι την κατηγορούσαν ως δογματική, ως:
ένα «φιλοσοφικό λεξικό σκοτεινών ψευτολέξεων
το οποίο δεν εμπεριέχει τίποτα το χρήσιμο»
(Walch).
Ήδη στα τέλη του 19ου αι. έχει διατυπωθεί και επικρατήσει η γενική άποψη, ότι η Μεταφυσική πνέει τα λοίσθια.
Σήμερα ανήκουν στους μεγαλύτερους αντίπαλους της Μεταφυσικής η Γλωσσοαναλυτική Φιλοσοφία, ο Λογικός Εμπειρισμός και η Θεωρία της Επιστήμης (βαθμιαία αντικαθιστά την έννοια Φιλοσοφία!). Όλοι οι σύγχρονοι Φιλόσοφοι την κατηγορούν, ότι εκουσίως συγχίζει την πραγματικότητα με φαντασίες.
Ο Φιλόσοφος Carnap π.χ. συγκρίνει τη Μεταφυσική με «Λυρική (λυρικό ποίημα) με το περιτύλιγμα μίας θεωρίας «και τους Μεταφυσικούς με «μουσικούς χωρίς ικανότητες μουσικών». Και ο μεγάλος Φιλόσοφος L. Wittgenstein (Tractatus logico-philosophus,) αξιολογεί τη Μεταφυσική ως μίαν ενασχόληση εντός των ορίων μεταξύ του νοητού και τη ανοησίας.
Μας λέει το εξής άκρως ενδιαφέρον:
«Εάν δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για κάτι, ας σιωπήσει».
Δηλαδή γι αυτόν έχει εξαφανισθεί ανεπιστρεπτί η Μεταφυσική. Ο Bertrand Russel πάει πιο πέρα μέσω της εξής αξιολόγησης:
«Για να είσαι καλός φιλόσοφος,
πρέπει να αποκηρύξεις τη μεταφυσική».
Basta!
3. Μεταλλαγή της Μεταφυσικής
Η ταχεία εξέλιξη των φυσικών επιστημών (στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, όχι στα Βαλκάνια, ούτε στην ορθόδοξη Ρωσία), ανάγκασε τους εκπροσώπους της Μεταφυσικής να προσαρμοσθούν κάπως στα νέα δεδομένα. Έχουν δημιουργηθεί νέες φυσικές επιστήμες, στηριζόμενες στη συλλογή και συστηματική ανάλυση στοιχείων.
Έχει επιστημονικά αποδειχθεί, ότι ούτε τα αντικείμενα ούτε οι έννοιες περί αυτών έχουν αιώνιο χαρακτήρα και είναι άκαμπτες και αμετάβλητες. Οι καθοριστικές αρχές στην ζωή καθώς και στην επιστήμη είναι η αέναη μεταλλαγή(Ηράκλειτος) και η πρόοδος.
Γενικά σημειώνεται ήδη από τον παρελθόντα αιώνα κάποιο ενδιαφέρον για την Μεταφυσική πρωτίστως ως αντικείμενο ενασχόλησης, αλλά μερικοί Φιλόσοφοι (π.χ. o Xusserl) προσπαθούν να αναβιβάσουν εκ νέου τη Μεταφυσική σε μία «Πρώτη Φιλοσοφία» επιδιώκοντας να προσδώσουν στην ανθρώπινη ύπαρξη ένα «βαθύ νόημα».
Εγείρεται το εύλογο ερώτημα, τί άραγε κάνουν οι άνθρωποι στον τεράστιο Κύκλο Πολιτισμού του Κονφουκιανισμού χωρίς Θεό και Μεταφυσική η οποία αποτελεί κατά τη γνώμη τους μάλλον μία μεγάλη ανοησία; Δεν έχει η ζωή τους νόημα;
Διάλογος με Χρήστο Γιανναρά
