Η ευτυχία στις μέρες μας έχει αποθεωθεί και είναι το ζητούμενο σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης ζωής: στην οικογένεια, στην εργασία, στις σχέσεις, στις κοινωνικές συναναστροφές. Όμως, πόσο εφικτή είναι; Και αντίθετα, είναι πραγματικά επιζήμια - όπως εμφανίζεται - η θλίψη και τα αρνητικά συναισθήματα, τα οποία ούτως ή άλλως δεν μπορεί τελικά να αποφύγει κανείς;
Η επιστήμη έχει πλέον να δώσει συγκεκριμένες απαντήσεις...
Η «διαταραχή» της θλίψης
Ο Homo Sapiens είναι ένα πολύπλοκο είδος. Και παρόλο που η θλίψη και οι κακές διαθέσεις ήταν πάντα μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας, ζούμε όλοι σε μια εποχή που αγνοεί ή υποτιμά αυτά τα συναισθήματα.
Στην κουλτούρα μας, συνήθη ανθρώπινα συναισθήματα όπως είναι η περιστασιακή θλίψη και η λύπη αντιμετωπίζονται συχνά ως “διαταραχές”. Οι διαφημίσεις και το μάρκετινγκ ισχυρίζονται ότι η ευτυχία είναι το ζητούμενο. Ωστόσο, οι κακές διαθέσεις παραμένουν ένα ουσιαστικό μέρος μιας φυσιολογικής κλίμακας διαθέσεων που βιώνουμε τακτικά.
Παρά το σχεδόν καθολικό κυνήγι της ευτυχίας, της ευημερίας και του υλικού πλούτου στις δυτικές κοινωνίες, η ευτυχία και η ικανοποίηση μας από τη ζωή, εδώ και δεκαετίες, δεν έχει αυξηθεί σημαντικά.
Ήρθε η ώρα, λοιπόν, να γυρίσουμε λίγο προς τα πίσω και να επανεκτιμήσουμε το ρόλο των αρνητικών συναισθημάτων στη ζωή μας. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η ύπαρξή τους είναι φυσιολογική και μάλιστα ότι αποτελούν χρήσιμο και προσαρμοστικό μέρος της ύπαρξης του ανθρώπου, το οποίο βοηθά να αντιμετωπίσουμε πολλές από τις καθημερινές μας προκλήσεις.
Μια σύντομη ανασκόπηση στην ιστορία της θλίψης
Στα πολύ παλιά χρόνια, τα περιστασιακά δυσάρεστα συναισθήματα – όπως όταν νοιώθει κανείς λύπη ή ήπια δυσφορία - ήταν περισσότερο αποδεκτά, ως μέρος της καθημερινότητας. Πολλά από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπινου πνεύματος, στηρίχθηκαν σ' αυτήν την προσέγγιση, ή ακόμα και στην καλλιέργεια των αρνητικών συναισθημάτων.
Οι ελληνικές τραγωδίες, για παράδειγμα, φέρνουν αντιμέτωπο το κοινό και το εκπαιδεύουν να αποδέχεται και να αντιμετωπίζει την αναπόφευκτη ατυχία, ως φυσιολογικό μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι τραγωδίες του Σαίξπηρ είναι κλασσικές γιατί διατυπώνουν την ίδια παραδοχή. Το τοπίο της θλίψης εξερευνούν, επίσης, και τα έργα πολλών μεγάλων καλλιτεχνών: ο Μπετόβεν και ο Σοπέν στη μουσική, ο Τσέχωφ και ο Ιψεν στη λογοτεχνία. Η ανθρώπινη θλίψη είναι ένα αγαπημένο θέμα που αποδεικνύει τον διδακτικό και πολύτιμο χαρακτήρα του.
Οι αρχαίοι φιλόσοφοι, επίσης, πίστευαν ότι η αποδοχή των άσχημων συναισθημάτων είναι απαραίτητη για να ζήσει κανείς μια πλήρη ζωή. Ακόμα και οι ηδονιστές φιλόσοφοι, όπως ο Επίκουρος, αναγνωρίζουν ότι τελικά ζει μια καλή ζωή, αυτός που ασκείται σωστά στη σοφία που εμπεριέχει η κρίση, η συγκράτηση, ο αυτοέλεγχος και η αποδοχή των αναπόφευκτων αντιξοοτήτων.
Άλλοι φιλόσοφοι όπως οι Στωικοί υπογράμμισαν τη σημασία της εκπαίδευσης του ανθρώπου στην πρόβλεψη και την αποδοχή της ατυχίας, της απώλειας, της θλίψης ή της αδικίας.
Ποιο είναι το σημείο που αρχίζει η θλίψη;
Οι ψυχολόγοι που μελετούν την εξέλιξη των ανθρώπινων συναισθημάτων και συμπεριφορών μέσα στην πορεία της ανθρωπότητας, συναινούν στο εξής: όλες οι ψυχολογικές διακυμάνσεις (όπως οι διαθέσεις και τα συναισθήματα) έχουν έναν χρήσιμο ρόλο: μας προειδοποιούν για καταστάσεις στις οποίες θα πρέπει να ανταποκριθούμε.
Στην πραγματικότητα, το εύρος των ανθρώπινων συναισθημάτων περιλαμβάνει περισσότερα αρνητικά, από θετικά συναισθήματα. Τα αρνητικά συναισθήματα: όπως ο φόβος, ο θυμός, η ντροπή ή η αηδία είναι χρήσιμα επειδή μας βοηθούν να αναγνωρίζουμε, να αποφεύγουμε και να ξεπερνούμε απειλητικές ή επικίνδυνες καταστάσεις.
Ποιο είναι, όμως, το σημείο που οριοθετεί την περιστασιακή θλίψη και τη διαχωρίζει από το σοβαρό παθολογικό ψυχολογικό πρόβλημα;
Η κατάθλιψη, (έντονη και διαρκής θλίψη), είναι προφανώς μια σοβαρή και εξουθενωτική διαταραχή. Και είναι τελείως διαφορετική κατάσταση από τα ήπια - και μικρής διάρκειας - άσχημα συναισθήματα, τα οποία μπορούν να επιτελέσουν ένα σημαντικό, προστατευτικό και χρήσιμο ρόλο, βοηθώντας μας να αντιμετωπίσουμε καθημερινές προκλήσεις και δύσκολες καταστάσεις.
Τα συναισθήματα της θλίψης μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα “σινιάλο” απέναντι στην κοινωνία που υποδηλώνει την απόσυρσή μας από τον ανταγωνισμό, την απεμπλοκή μας από το πρόβλημα, ενώ παράλληλα προσφέρουν προστατευτική κάλυψη. Όταν είμαστε λυπημένοι ή σε κακή διάθεση, οι άλλοι άνθρωποι συχνά ανησυχούν για μας και σπεύδουν να μας βοηθήσουν.
Κάποιες άλλες αρνητικές διαθέσεις, όπως είναι η μελαγχολία και η νοσταλγία (λαχτάρα για το παρελθόν), ίσως για κάποιους ανθρώπους να είναι ακόμη και ευχάριστες, ενώ παράλληλα, μπορεί να προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες και καθοδήγηση σε μελλοντικά σχέδια.
Η θλίψη μπορεί επίσης να ενισχύσει την ενσυναίσθηση, τη συμπόνια μας, την ηθική και αισθητική μας ευαισθησία, ενώ αποτελεί αναμφίβολα το μεγαλύτερο εφαλτήριο της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Πρόσφατα επιστημονικά πειράματα τεκμηριώνουν τα οφέλη που μπορούμε να έχουμε από αυτές τις ήπιες περιστασιακές κακοδιαθεσίες, οι οποίες συχνά λειτουργούν ασυνείδητα ως “σήμα συναγερμού”, βοηθώντας μας να είμαστε πιο λεπτομερείς στη σκέψη μας και πιο προσεκτικοί και συγκεντρωμένοι σε δύσκολες καταστάσεις.
Αντίθετα, η θετική διάθεση (όπως η αίσθηση της ευτυχίας) μας στέλνει υποσυνείδητα σήματα οικειότητας και ασφάλειας, συναισθήματα που μπορεί να μας κάνουν λιγότερο προσεκτικούς στην επεξεργασία των καταστάσεων.
Ψυχολογικά οφέλη της θλίψης
Τελευταίες μελέτες αποδεικνύουν ότι τα αρνητικά συναισθήματα, έχουν ψυχολογικά οφέλη. Για να καταφέρουν οι επιστήμονες να φτάσουν σ' αυτό το συμπέρασμα υπέβαλλαν μία ομάδα ανθρώπων σε έλεγχο της διάθεσής τους, δείχνοντάς τους ευχάριστες και “βαριές” ταινίες. Στη συνέχεια μέτρησαν την επιρροή και τις αλλαγές που επέφεραν οι ταινίες αυτές, σε διάφορες γνωστικές και συμπεριφορικές επιδόσεις.
Το αίσθημα θλίψης ή της κακής διάθεσης αποδείχθηκε ότι έχει μια σειρά από πλεονεκτήματα. Αυτά είναι:
Καλύτερη μνήμη: Σε μια μελέτη, η άσχημη διάθεση των ανθρώπων (που προκλήθηκε από κακές καιρικές συνθήκες) τους βοήθησε να θυμούνται περισσότερες λεπτομέρειες της καθημερινότητάς τους. Η κακή διάθεση αποδείχθηκε, επίσης, ότι μπορεί να βελτιώσει τη μνήμη αυτοπτών μαρτύρων, μειώνοντας το ενδεχόμενο σύγχυσης με άσχετες, ψευδείς ή παραπλανητικές πληροφορίες.
Πιο ακριβή κρίση: Η ήπια κακή διάθεση μειώνει, επίσης, κάποιες προκαταλήψεις και παρερμηνείες στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι καταλήγουν σε συμπεράσματα. Για παράδειγμα, οι ελαφρώς λυπημένοι δικαστές σχημάτιζαν πιο ακριβή και αξιόπιστη εικόνα για τους άλλους, επειδή επεξεργάζονταν τις λεπτομέρειες πιο αποτελεσματικά. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν, επίσης, ότι - σε αντίθεση με τους ανθρώπους που έχουν αισιόδοξη προσέγγιση - η κακή διάθεση μειώνει την πιθανότητα παραπλάνησης και βελτιώνει την ικανότητα να ξεσκεπάζει κανείς με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα το ψέμα και την εξαπάτηση. Οι άνθρωποι που εμφανίζουν ήπια κακή διάθεση, είναι επίσης, λιγότερο πιθανό να στηρίζουν την κρίση τους σε απλοϊκά συμπεράσματα, ή προκαταλήψεις και στερεότυπα.
Περισσότερα κίνητρα: Άλλα πειράματα που έγιναν μεταξύ καλοδιάθετων και κακοδιάθετων ανθρώπων, διαπίστωσαν ότι, όταν όλοι οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να εκτελέσουν ένα δύσκολο πνευματικό έργο, όσοι είχαν κακή διάθεση έκαναν πιο σκληρές και επίμονες προσπάθειες, επέμειναν περισσότερο χρόνο στο έργο τους, είχαν περισσότερες απορίες και έδωσαν πιο σωστές απαντήσεις.
Καλύτερη επικοινωνία: Το πιο προσεκτικό και λεπτομερές μοτίβο σκέψης που ευνοείται από την κακή διάθεση, μπορεί επίσης να βελτιώσει και την επικοινωνία. Αποδείχθηκε ότι οι λυπημένοι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν πιο αποτελεσματικά και πειστικά επιχειρήματα για να πείσουν τους άλλους, κατανοούσαν καλύτερα τις διφορούμενες έννοιες και είχαν πιο σωστή λεκτική επικοινωνία.
Αυξημένο αίσθημα δικαιοσύνης: Άλλα πειράματα διαπίστωσαν ότι μια ήπια κακή διάθεση προέτρεπε τους ανθρώπους να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στις κοινωνικούς κανόνες και να αντιμετωπίζουν τους άλλους πιο δίκαια και με λιγότερο εγωιστικά κίνητρα.
Αντιμέτωποι με το “κυνήγι της ευτυχίας”
Με το αέναο “κυνήγι της ευτυχίας” και την αποστροφή μας από τις “αρετές της θλίψης”, θέσαμε πολύ υψηλούς στόχους. Μπορεί, επίσης, να είναι αυτός ο λόγος που οδηγούμαστε σε αυξανόμενη απογοήτευση και τελικά ακόμη και στην κατάθλιψη, λένε οι επιστήμονες.
Παραγνωρίζουμε, επίσης, οι περισσότεροι το γεγονός, ότι η καλή και αισιόδοξη διάθεση - παρά τα πλεονεκτήματά της - δεν είναι καθολικά επιθυμητή.
Το αίσθημα της θλίψης ή η κακή διάθεση μας βοηθά να επικεντρωθούμε καλύτερα στην κατάσταση που βιώνουμε και έτσι αυξάνεται η ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε επιτυχώς τις πιο απαιτητικές καταστάσεις. Τα παραπάνω ευρήματα αποδεικνύουν ότι η αδυσώπητη επιδίωξη της ευτυχίας μπορεί να είναι συχνά αυτοκαταστροφική.
****
Το άρθρο είναι του Joseph Paul Forgas, καθηγητή Ψυχολογίας του University of New South Wales (UNSW) στο Σίνδεϋ της Αυστραλίας.
Πηγή: The Conversation
