Ο κύκνος που νόμιζε ότι ήταν ασχημόπαπο
Μια φορά και έναν καιρό, στη λίμνη των κύκνων ζούσε ένας πολύ διαφορετικός κύκνος. Μα θα μου πείτε, όλοι οι κύκνοι λίγο πολλοί ίδιοι είναι. Όχι!! Αυτός ο κύκνος ήταν διαφορετικός, μα τελείως διαφορετικός, τόσο που κάποιος μπορεί να μην πίστευε ότι ήταν κύκνος αλλά ένα ασχημόπαπο.
Η προσωπική δυστυχία που βίωνε μέσα του ο κύκνος
Οι μέρες κυλούσαν η μια πίσω από την άλλη στη λίμνη χωρίς τίποτα το συνταρακτικό να συμβαίνει για τους περισσότερους κύκνους. Για το διαφορετικό κύκνο, όμως, κάθε μέρα ήταν τρομακτικά πιο δύσκολη από την προηγούμενη. Πάλευε να διατηρήσει την αυτοκυριαρχία του στις φιλικές συγκεντρώσεις, στον περίγυρό του, για να μην καταλάβει κανείς πόσο άσχημα ένιωθε. Μόρφαζε από πόνο κάθε φορά που κάποιος στεκόταν και τον θαύμαζε. Όσο για το ενδεχόμενο να βρει ταίρι; Ας μην το συζητήσουμε καλύτερα. Ποιος θα ήθελε να ήταν μαζί του; Κανείς, φυσικά! Ήταν αβάστακτο κάποιος να είναι εκείνος.
Μερικές φορές, όταν δεν άντεχε άλλο, ρωτούσε κάποιον φίλο του αν δείχνει ωραίος, αν οι ατέλειες πάνω ήταν καλά καμουφλαρισμένες αλλά φυσικά η ανακούφιση που ένιωθε δεν κρατούσε πολύ. Όσο και αν απορούσαν με αυτά που ρωτούσε, όσο και αν τον επιβεβαίωναν αυτός ήξερε την αλήθεια. Καμία επιβεβαίωση δεν ήταν αρκετή για να γίνει βεβαιότητα. Άλλωστε, την αντίκριζε την αλήθεια κάθε μέρα στην αντανάκλαση του νερού. Ήταν τόσο μα τόσο άσχημος.
Τα χαρακτηριστικά του ήταν δυσανάλογα, το χρώμα του ξεθωριασμένο, ο λαιμός του κοντός, τα φτερά του φτωχά και αδύναμα. Δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί τον έκαναν παρέα, δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί οι άλλοι δεν βλέπουν αυτό που βλέπει. Πώς ήταν δυνατόν! Σίγουρα ήταν τυφλοί! Κάπως έτσι, ο διαφορετικός κύκνος περνούσε τις μέρες του μαραζώνοντας για την ασχήμια που τον έκανε να δείχνει σαν ασχημόπαπο. Μέρα με τη μέρα απομακρυνόταν απο τους φίλους του, απέφευγε να κοιτάξει την αντανάκλαση του νερού ή να κάνει τον κύκλο της λίμνης. Έμενε μόνος, αναλογιζόμενος τη δυστυχία του.
Όταν σε κυριεύει ο φόβος της ασχήμιας
Η αλήθεια είναι ότι ο διαφορετικός κύκνος, δεν ήταν και τόσο διαφορετικός. Κανείς άλλος δεν μπορούσε να δει αυτό που έβλεπε εκείνος. Κι αν αναρωτιέστε γιατί, η απάντηση δεν είναι καθόλου απλή. Τον είχε κατακλύσει ο φόβος της ασχήμιας.
Τα χαρακτηριστικά της Σωματοδυσμορφικής Διαταραχής
Ο φόβος της ασχήμιας είναι μια σιωπηλή διαταραχή γνωστή σήμερα ως Σωματοδυσμορφική Διαταραχή. Εμφανίζεται με την ίδια συχνότητα σε άντρες και γυναίκες και συνήθως η έναρξη της είναι στην εφηβεία. Ουσιαστικά η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη ανησυχία για ψεγάδια/ατέλειες στην εμφάνιση σε ένα ή περισσότερα μέρη του σώματος.
*****
Σύμπλεγμα Θερσίτη
Ο Θερσίτης αναφέρεται στην εξιστόρηση του τρωικού πόλεμου ως αλλήθωρος, κουτσός και στραβοπόδαρος, με ελάχιστα μαλλιά στο κεφάλι του. Με αφορμή τα παραπάνω και το γεγονός ότι στην Ιλιάδα φαίνεται να έχει τη θέση του πιο άσχημου άντρα μέσα στο ελληνικό στρατόπεδο, δανείστηκαν το όνομα του ώστε να περιγράφει και με ακόμη έναν τρόπο η Σωματοδυσμορφική διαταραχή, η οποία ορίζεται ως επίμονη ενασχόληση με κάποιο έλλειμμα στη φυσική εμφάνιση που είτε δεν υπάρχει είτε μεγαλοποιείται.
*****
Οφείλουμε να υπογραμμίσουμε πως η έντονη φοβία για την φαινομενικά ατελή εξωτερική εμφάνιση, έχει όνομα και αποκαλείται δυσμορφοφοβία. Πίσω από αυτήν, κρύβεται μια γενικευμένη αρνητική εικόνα εαυτού η οποία αποτυπώνεται στις συνεχείς επισκέψεις σε πλαστικούς χειρουργούς για διόρθωση εξωτερικών ελαττωμάτων για καθαρά αισθητικούς λόγους.
Σωματοδυσμορφική Διαταραχή
Αυτή η εμμονική ενασχόληση με την εξωτερική εμφάνιση σε τέτοιο σημείο που το άτομο μπορεί να αρνείται να έρθει σε επαφή με κόσμο αν διαπιστώσει πως έχει την παραμικρή ατέλεια, αποτελεί υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις ψυχική ασθένεια ονομαζόμενη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή (ΣΔΔ).
Η ΣΔΔ εμφανίζεται με την ίδια συχνότητα σε άντρες και γυναίκες αλλά είναι πολύ δύσκολο να διαγνωσθεί καθώς το άτομο νιώθει ντροπή για τα συμπτώματα του γι αυτό αρνείται να τα αποκαλύψει.
Συνήθως τα συμπτώματα αφορούν το πρόσωπο π.χ. σημάδια, ουλές, ακμή, υπερβολική τριχοφυία, μέγεθος/ σχήμα προσώπου.
Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που τα άτομα με ΣΔΔ απασχολούνται με συμπεριφορές αυτοφροντίδας σε μεγάλο μέρος της ημέρας γεγονός που επιδεινώνει το άγχος τους.
Όλη αυτή η ψυχολογική δυσφορία με τη σειρά της μπορεί να οδηγήσει σε επανειλημμένες νοσηλείες ή σε ακραίες περιπτώσεις σε απόπειρες αυτοκτονίας.
Πλαστικές επεμβάσεις και Σωματοδυσμορφική Διαταραχή
Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή, επίσης, δεν αντιλαμβάνονται την εικόνα τους στον καθρέπτη όπως οι άλλοι γύρω τους και προσπαθούν με πολλούς τρόπους να την αλλάξουν.
Γι' αυτό, παρά τις πλαστικές επεμβάσεις, δεν εμφανίζουν υποχώρηση συμπτωμάτων και συνεχίζουν να ανησυχούν σε υπερβολικό και δυσλειτουργικό για την καθημερινότητα τους τρόπο για το είδωλό τους στον καθρέπτη.
Μπορεί βέβαια το πρόβλημα του ατόμου να μην είναι απαραίτητα φανταστικό αλλά να υπάρχει πράγματι μια σωματική ανωμαλία. Ωστόσο, η ανησυχία του ατόμου γι αυτή εκφράζεται πάντα σε υπερβολικό βαθμό. Από την άλλη μεριά η «λύση» που θεωρούν πως βρίσκουν τα άτομα με ΣΔΔ στις χειρουργικές θεραπείες όχι μόνο δεν τους βοηθά να απαλλαγούν από τις ατέλειες αλλά επιδεινώνει την κατάσταση σε τέτοιο σημείο που το άτομο τρέπεται ξανά και ξανά σε νέες ανεπιτυχείς επεμβάσεις.
Έτσι, σχηματίζεται μια επίπλαστη προσωπικότητα που δε θυμίζει σε τίποτα την παλιά και δίνει την λανθασμένη εντύπωση στο άτομο πως μπορεί να έχει μια καλύτερη και πολλά υποσχόμενη ζωή βασισμένη στη νέα εικόνα που έχει φτιάξει.
Πώς αισθάνεται ένα άτομο με Σωματοδυσμορφική Διαταραχή;
Θα λέγαμε μάλιστα πως τα άτομα με ΣΔΔ απεχθάνονται το είδωλό τους στον καθρέπτη και θέλουν μανιωδώς να το αλλάξουν ούτως ώστε να μη θυμίζει σε τίποτα το παλιό.
Θεωρούν μάλιστα πως η πηγή της δυστυχίας τους οφείλεται στην κακή εξωτερική τους εμφάνιση και πως η ποιότητα της ζωής τους εξαρτάται αποκλειστικά από αυτή.
Βλέπουν, πραγματικά το μέλλον πιο ελπιδοφόρο αλλά και τις ευκαιρίες για επαγγελματική και κοινωνική ανέλιξη περισσότερες.
Ζουν συνεχώς υπό την επίδραση σκέψεων όπως «η ζωή μου θα ήταν πολύ καλύτερη αν δεν είχα ένα τόσο μεγάλο ελάττωμα στο πρόσωπο» ή «πώς να αρέσω σε κάποιον αν έχω πάνω μου τόσο λίπος» ή «αν μπορούσα να κάνω ρινοπλαστική οι άλλοι θα με έβλεπαν αλλιώς», συμμετέχοντας έτσι σε έναν φαύλο κύκλο που οι αρνητικές σκέψεις τους εμποδίζουν να αποδεχθούν την εμφάνιση τους και να μπορέσουν να έχουν μια ευτυχισμένη ζωή.
Να τονίσουμε σε αυτό το σημείο ότι στη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή δεν μιλάμε απλώς για διόρθωση μικρών ατελειών αλλά για συνεχόμενη και εμμονική ανάγκη ολιστικής αλλαγής χαρακτηριστικών που δημιουργούν τεράστια δυσφορία στο άτομο τόση που το ίδιο απορρίπτει τον εαυτό του και ζει μονίμως με το αίσθημα της αυτολύπησης.
Επιπλέον, τα άτομα με ΣΔΔ είναι ιδιαίτερα καχύποπτα με τους άλλους καθώς μπορεί να παρερμηνεύουν το γέλιο ή την αντίδραση κάποιου ως απάντηση στην άσχημη εμφάνιση τους που δικαιολογημένα γι αυτούς, προκαλεί αντιδράσεις κοροϊδίας και κάνει τους ίδιους δακτυλοδεικτούμενους. Βλέπουν δηλαδή παντού εχθρούς και συνωμότες, κυρίως όταν σπανίως θα παρευρεθούν σε κοινωνικές περιστάσεις.
Συνύπαρξη Σωματοδυσμορφικής Διαταραχής με άλλες ψυχικές διαταραχές
Ωστόσο, οι ψυχολόγοι αλλά και οι έμπειροι επαγγελματίες υγείας γνωρίζουμε πως το άτομο έχει άμεση ανάγκη ψυχολογικής θεραπείας καθώς αυτή η στρεβλωμένη εικόνα του εαυτού μπορεί να είναι σύμπτωμα κατάθλιψης, άγχους, διαταραχών προσωπικότητας κ.α.
Παράλληλα με τη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή μπορεί να συνυπάρχουν και άλλες ψυχικές διαταραχές όπως οι Διατροφικές Διαταραχές, η Κατάθλιψη, οι Διαταραχές Προσωπικότητας κ.α.
Πάντως, η έναρξη της διαταραχής υπολογίζεται στην εφηβεία και η πορεία της είναι χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί, επιπρόσθετα, πως όλη αυτή η υπερβολική ανησυχία για το σώμα μπορεί να οδηγήσει τα άτομα με ΣΔΔ σε καταναγκαστικές συμπεριφορές.
Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να κάθεται ατελείωτες ώρες μπροστά στον καθρέπτη προσπαθώντας να καλύψει τα φανερά ελαττώματα του, μπορεί να συγκρίνει συνεχώς την εμφάνιση του με αυτή άλλων προσπαθώντας να τους μοιάσει.
Επίσης, σε αυτά τα άτομα διακρίνουμε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές όπως π.χ. τσιμπήματα δέρματος, αποφυγή έντονου φωτισμού, υπερβολικό μακιγιάζ κ.α.
Τέλος, τα άτομα με ΣΔΔ είναι κοινωνικώς απομονωμένα επειδή σαφέστατα τα ίδια το επιδιώκουν. Δεν τολμούν να βγουν από το σπίτι λόγω της υποτιθέμενης αποκρουστικής τους εμφάνισης και δεν έχουν ενεργό κοινωνικό κύκλο.
Ποίοι παράγοντες συντελούν στην εμφάνιση της Σωματοδυσμορφικής Διαταραχής;
Έχει υποστηριχθεί πως πολύ σημαντική επιρροή έχουν τα πολιτισμικά πρότυπα ομορφιάς ιδιαίτερα στους εφήβους τα οποία μάλιστα ευθύνονται σε μεγάλο μέρος και για τις διαταραχές πρόσληψης τροφής. Έτσι, λοιπόν, διαφαίνεται και η δύναμη των ΜΜΕ τα οποία πιέζουν έμμεσα τα παιδιά να μοιάσουν στα πρότυπα που προβάλλονται στην τηλεόραση, τους δημιουργούν αισθήματα κατωτερότητας και τους οδηγούν στην τελειομανία.
Υπάρχει ένας μεγάλος φόβος αρνητικής κριτικής μεταξύ των παιδιών και μια ανάγκη να ενταχθούν σε ομάδες που είναι ιδιαίτερα ελκυστικές στο αντίθετο φύλο. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί στην τυφλή υιοθέτηση των προτύπων που προβάλλονται στα ΜΜΕ και είναι αρεστά από την πλειονότητα. Όσο λιγότερο μοιάζει ο/η έφηβος σε αυτό το πρότυπο τόσο πιθανότερο είναι να απορριφθεί από τους υπόλοιπους.
«Καλύτερα να αρνηθώ εγώ τον εαυτό μου και να γίνω κάτι άλλο παρά να με αρνηθούν οι άλλοι γι αυτό που ήδη είμαι».
Θεραπεία Σωματοδυσμορφικής Διαταραχής
Η θεραπεία που προτείνεται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η Γνωστικό-Συμπεριφορική και τα αίτια της διαταραχής κυρίως είναι ψυχολογικά.
Αυτό προϋποθέτει την αλλαγή πρώτα των γνωστικών προκαταλήψεων και των λανθασμένων πεποιθήσεων για τον εαυτό και μετά γίνεται προσπάθεια σιγά σιγά να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση του ατόμου. Είναι επίσης απαραίτητη η κοινωνική ενίσχυση του ατόμου και η κινητοποίηση του να συμμετέχει σε ομαδική θεραπεία.
Πρέπει να κατανοήσει το άτομο πως η εμμονή του με την εξωτερική εμφάνιση είναι απόρροια της ψυχολογικής του ευαλωτότητας δηλαδή της πολύ χαμηλής αυτοπεποίθησης του και όχι ενός αντικειμενικά αποκρουστικού χαρακτηριστικού που πρέπει να επιδιορθώσει.
Ο ρόλος της συμμετοχής των γονέων στη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή
Παράλληλα, είναι σημαντική και η υποστήριξη του περιβάλλοντος το οποίο πολλές φορές σε τέτοιες περιπτώσεις είναι υπαίτιο για την εμφάνιση της ΣΔΔ λόγω των πρώιμων τραυματικών εμπειριών αλλά και της κακοποιητικής μεταχείρισης.
Οπωσδήποτε όταν η εμφάνιση της διαταραχής γίνει αντιληπτή στην εφηβεία, χρειάζεται η συμμετοχή και η εκπαίδευση των γονέων ούτως ώστε να μπορέσει το παιδί να βοηθηθεί και εκτός ψυχοθεραπευτικού πλαισίου αλλά και να δοθούν ισχυρά κίνητρα κοινωνικοποίησης από τους γονείς και να υιοθετηθούν σωστοί τρόποι ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης του.
Άλλωστε ο ρόλος της συμμετοχής των γονέων σε οποιαδήποτε διαταραχή εμφανίσει το ανήλικο άτομο είναι αναντίρρητα βαρυσήμαντος και απαραίτητος για να μπορέσουμε να δούμε τα θετικά αποτελέσματα μιας θεραπευτικής μεθόδου.
Τροποποίηση του αρνητικού εσωτερικού διαλόγου
Το σημαντικότερο όμως από όλα είναι η τροποποίηση του αρνητικού εσωτερικού διαλόγου του ατόμου που πάσχει από ΣΔΔ. Όσο μεγαλύτερο ηλικιακά το άτομο τόσο πιο μακροχρόνια και απαιτητική η διαδικασία αλλαγής δεδομένου του ότι τα παγιωμένα και σταθερά γνωστικά σχήματα χτίζονται στα πρώτα χρόνια της ζωής και μετά μας ακολουθούν δια βίου διαμορφώνοντας τη συμπεριφορά μας.
Έτσι, είναι αρκετά δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο να μπορέσουμε να μεταλαμπαδεύσουμε στο άτομο την ιδέα ότι δεν είναι άσχημο όταν έτσι έχει μάθει να αντιμετωπίζεται από μικρή ηλικία.
Τελικά, το άτομο πρέπει να κατανοήσει πως η εξωτερική εμφάνιση αξιολογείται υποκειμενικά γι' αυτό ο κάθε άνθρωπος φαίνεται διαφορετικός και αξιολογεί με διαφορετικά κριτήρια το όμορφο.
Πρωταρχικά, θα πρέπει να είμαστε αρεστοί από τον ίδιο μας τον εαυτό, να νιώθουμε καλά με εμάς δηλαδή. Για να συμβεί αυτό ουσιαστικά θα πρέπει να καλλιεργήσουμε τον εσωτερικό μας εαυτό και να επικεντρωθούμε σε πράγματα, καταστάσεις και ανθρώπους που μας κάνουν χαρούμενους και μας βοηθούν να αποδεχθούμε τον εαυτό μας όπως είναι.
Αυτός, όμως, είναι ένας μακρύς δρόμος που χρειάζεται πολύ προσπάθεια και τη συμβολή ενός συνεπιβάτη- αρωγού σε ένα διαφορετικό ψυχοθεραπευτικό ταξίδι αυτογνωσίας.
