Σήμερα, την ώρα του σούρουπου, πήγα στον Άγιο Σέργιο (που οι ντόπιοι αποκαλούν Μαρ Σάρκις, από τα Αραμαϊκά), στο νεκροταφείο της δικής μου πλευράς της οικογένειας, να χαιρετίσω τον πατέρα μου και τον θείο μου Ντεντέ, εκείνον που τόσο δεν του άρεσε το ατημέλητο ντύσιμό μου στις ημέρες μου ως διαδηλωτή. Είμαι σίγουρος ότι ο Ντεντέ είναι ακόμη ενοχλημένος μαζί μου – την τελευταία φορά που με είδε στο Παρίσι μου πέταξε, έτσι απλά, ότι ντυνόμουν σαν Αυστραλός. Συνεπώς ο πραγματικός λόγος που επισκεπτόμουν το νεκροταφείο ήταν πιο εγωιστικός. Ήθελα να ετοιμαστώ για εκεί που θα πάω τελικά.
Αυτό είναι το σχέδιο Β για μένα. Συνέχισα να κοιτάζω τον τόπο του ίδιου μου του τάφου.
Κανένας Μαύρος Κύκνος δεν μπορεί να καταστρέψει τόσο εύκολα έναν άνθρωπο που έχει την αίσθηση του τελικού προορισμού.
Αισθάνομαι στιβαρός.
Σ’ όλα μου τα ταξίδια κουβαλάω πάνω μου τον Σενέκα, στο πρωτότυπο, καθώς ξανάμαθα Λατινικά – να τον διαβάζω στα αγγλικά, στη γλώσσα εκείνη που απαξίωσαν οι οικονομολόγοι και οι γραφειοκράτες της Federal Reserve/ της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ, δεν με ευχαριστούσε.
Όχι σ’ αυτήν την περίπτωση. Θα ήταν σαν να διάβαζα ποίηση του Yeats στα Σουαχίλι.
Ήταν ο Σενέκας ο μεγάλος δάσκαλος αλλά και εφαρμοστής του Στωικισμού στην πράξη.
Ο άνθρωπος που μεταμόρφωσε τον Στωικισμό Ελλήνων και Φοινίκων από μια μεταφυσική και θεωρητική αναζήτηση σ’ ένα πρακτικό και ηθικό πρόγραμμα ζωής, σ’ έναν τρόπο να φθάσει κανείς στο summum bonun, μια μη επιδεχόμενη μετάφρασης έκφραση που υποδηλώνει μια ζωή υπέρτατων ηθικών αξιών, όπως αυτές προσλαμβάνονταν από τους Ρωμαίους.
Όμως, ακόμη και χωρίς αυτόν τον στόχο που κανείς δεν φθάνει, είχε να δώσει πρακτικές συμβουλές – ίσως τις μόνες συμβουλές που μπορώ να δω μεταφερόμενες από τα λόγια στην πράξη.
Είναι ο Σενέκας εκείνος που (με μια κάποια βοήθεια από τον Κικέρωνα) δίδαξε τον Montaigne ότι το να φιλοσοφείς είναι να μαθαίνεις πως να πεθάνεις.
Ο Σενέκας είναι εκείνος που δίδαξε τον Νίτσε το “amor fati”, τον “έρωτα του μοιραίου”, που έκανε τον τελευταίο να προσπεράσει και να αγνοήσει την δυστυχία, την κακομεταχείριση στα χέρια των κριτικών του και την ασθένειά του – μέχρι σημείου να αισθάνεται βαριεστημένος απ’ όλα αυτά.
Για τον Σενέκα, ο Στωικισμός είναι να ξέρεις να διαχειριστείς την απώλεια, το να βρίσκεις τρόπους να ξεπερνάς την αποστροφή που έχουμε προς την απώλεια – πώς να εξαρτάσαι λιγότερο απ’ ό,τι έχεις.
Ξαναθυμηθείτε τη “θεωρία των προσδοκιών” του Danny Kahneman και των συναδέλφων του:
Αν σας χαρίσω ένα ωραίο σπίτι και μια Lamborghini, αν σας βάλω 1.000.000 δολάρια στο λογαριασμό σας και σας εξοπλίσω μ’ έναν κοινωνικό κύκλο – κι ύστερα σας τα πάρω όλα πίσω, μετά από μερικούς μήνες – τότε θα βρεθείτε σε πολύ χειρότερη κατάσταση απ’ ό,τι αν τίποτε απ’ αυτά δεν είχε συμβεί πρωτύτερα.
Η αξιοπιστία του Σενέκα ως ηθικού φιλοσόφου προέκυψε (για μένα) από το γεγονός ότι, σε αντίθεση με άλλους φιλοσόφους, δεν υποβαθμίζει την αξία του πλούτου, της κατοχής αγαθών, της ιδιοκτησίας επειδή ήταν φτωχός. Ο Σενέκας εθεωρείτο ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους της εποχής του. Απλώς, ετοίμαζε τον εαυτό του ώστε κάθε μέρα να είναι έτοιμος να χάσει τα πάντα.
Κάθε μέρα.
Μολονότι οι εχθροί του ισχυρίζονταν ότι στην πραγματική ζωή δεν ήταν και τόσο Στωικός σοφός που θεωρούσε ότι ήταν, ιδίως λόγω της συνήθειας που είχε να ξελογιάζει παντρεμένες γυναίκες (με μη – Στωικούς συζύγους), πάντως πλησίασε πολύ αυτό το ιδεώδες.
Άνθρωπος ισχυρός, διέθετε πλήθος εχθρών που τον κατήγγελαν – οπότε, ακόμη κι αν δεν πληρούσε απόλυτα το Στωικό ιδεώδες, το πλησίασε περισσότερο απ’ ότι οι άλλοι σύγχρονοί του.
Όπως, δε, ακριβώς είναι δυσκολότερο να έχεις αρετές άμα είσαι πλούσιος παρά όταν είσαι φτωχός, έτσι είναι δύσκολο να είσαι Στωικός άμα είσαι πλούσιος, ισχυρός και σεβαστός παρά όταν είσαι άπορος, άθλιος και μόνος.
Nihil perditi/Τίποτε το χαμένο
Στην Ένατη Επιστολή του Σενέκα, η χώρα του Στίλβωνος καταλαμβάνεται από τον Δημήτριο, τον αποκαλούμενο και Πορθητή.
Τα παιδιά και η γυναίκα του Στίλβωνος φονεύονται.
Ο Στίλβων ρωτήθηκε ποιες ήταν οι απώλειές του.
Nihil perditi, δεν έχασα τίποτε, απήντησε.
Omnia mea mecum sunt! Όλα τα αγαθά βρίσκονται μαζί μου.
Ο άνθρωπος είχε φθάσει στη Στωική αυτάρκεια, στη στιβαρότητα απέναντι στα κακά γεγονότα, την αποκαλούμενη και απάθεια στη Στωική διάλεκτο.
Με άλλα λόγια, τίποτε απ’ όσα μπορούσαν να του πάρουν, δεν το θεωρούσε αγαθό.
Σ’ αυτό περιλαμβανόταν και η ίδια η ζωή.
Η ετοιμότητα του Σενέκα να χάσει τα πάντα εκτεινόταν και στην ίδια του τη ζωή.
Ύποπτος συμμετοχής σε κάποια συνωμοσία, ο Σενέκας είδε τον αυτοκράτορα Νέρωνα να του ζητά να αυτοκτονήσει.
Η ιστορία λέει ότι εξετέλεσε την ίδια του την αυτοκτονία με παραδειγματικό τρόπο, ατάραχος, σαν να είχε προετοιμασθεί γι’ αυτό κάθε μέρα.
Ο Σενέκας τελείωνε τα δοκίμιά του (που ήταν γραμμένα σε μορφή επιστολής) με το “vale”, που συνήθως κακομεταφράζεται σε “χαίρε”. Έχει την ίδια ρίζα με το valor/αξία, και σημαίνει τόσο:
“να είσαι ισχυρός (δηλαδή στιβαρός)”όσο και “να είσαι άξιος”.
Vale.
Taleb Nassim Nicholas.
Ο μαύρος κύκνος.
Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απρόβλεπτου
via
