Τα 6 στάδια των σκεπτόμενων ανθρώπων
Τα τελευταία χρόνια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Social Media) έχουν φανερώσει το νοητικό επίπεδο της ανθρωπότητας με τρόπο αποκαλυπτικό. Και δεν είναι καθόλου καλό.
Μαζικές κοινοποιήσεις ειδήσεων των οποίων η ορθότητα ουδέποτε ελέγχεται. Διασπορά ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας στις οποίες οι μάζες πιστεύουν ακράδαντα. Λαϊκιστικές ρητορικές που κερδίζουν με τους συναισθηματισμούς πιο πολλούς υποστηρικτές από τη λογική και τις αποδείξεις. Σχόλια και απαντήσεις σε αναρτήσεις χωρίς επιχειρήματα, χωρίς συνοχή, συχνά χωρίς καν στοιχειώδεις κανόνες σύνταξης και γραμματικής. Ένα πράγμα είναι σίγουρο: δεν έχουμε μάθει πώς να σκεπτόμαστε.
Η κριτική σκέψη είναι σαν άθλημα. Όσο το καλλιεργείς, τόσο αναπτύσσεται. Και είναι πάρα πολύ απίθανο να καλλιεργηθεί υποσυνείδητα, αν ο άνθρωπος δεν επιβάλλει στον εαυτό του τη σχετική εξάσκηση.
Παρακάτω τα 6 στάδια ανάπτυξης της κριτικής σκέψης των ανθρώπων.
Στάδιο 1: Ο μη σκεπτόμενος άνθρωπος
Σε αυτό το επίπεδο οι άνθρωποι δεν νοιάζονται καθόλου για την επίδραση της σκέψης στη ζωή τους. Σχηματίζουν γνώμες και παίρνουν αποφάσεις με βάση τις προκαταλήψεις τους. Δεν έχουν σχεδόν ποτέ ακρίβεια στο λόγο τους, δε μένουν στο θέμα, δεν ακολουθούν τη λογική.
Ένα τεράστιο ποσοστό των ανθρώπων δε φεύγει ποτέ από αυτό το στάδιο. Είναι πολύ πιθανό να τελειώσει κανείς το λύκειο, ακόμα και το πανεπιστήμιο, και να είναι μη κριτικά σκεπτόμενος.
Στάδιο 2: Στοχασμός μετά δυσκολίας
Στο επόμενο στάδιο, οι άνθρωποι συνειδητοποιούν την αξία του στοχασμού στη ζωή τους. Καταλαβαίνουν ότι η λογική τους παρουσιάζει πολλά σφάλματα, αλλά δε μπορούν να τα λύσουν. Είναι σημαντικό στάδιο για τη νοητική εξέλιξη. Γιατί δε μπορείς να λύσεις ένα πρόβλημα αν δεν αποδεχθείς ότι υπάρχει.
Στάδιο 3: Ο αρχάριος στοχαστής
Ο αρχάριος στοχαστής ξεκινά να λύνει σιγά σιγά κάποια από τα κενά της λογικής του ικανότητας. Δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στη λογική. Συνειδητοποιεί ότι οι απόψεις του επηρεάζονται από τις προκαταλήψεις του. Έχει μεγαλύτερη ακρίβεια, διαύγεια και επιχειρηματολογία πάνω στις θέσεις του. Δεν είναι σε θέση όμως να βρει αρκετές λύσεις για τα νοητικά προβλήματα που εντοπίζει.
Στάδιο 4: Ο εξασκούμενος στοχαστής
Όχι μόνο εντοπίζει τις ελλείψεις του, τις καλύπτει κι όλας. Καλλιεργεί συστηματικά συνήθειες που κρατούν τις νοητικές του ικανότητες σε εγρήγορση. Ωστόσο, σε αυτό το στάδιο ο στοχαστής δε μπορεί ακόμα να παρατηρήσει εξ ολοκλήρου τους στοχασμούς του ως ένα προϊόν έξω από τον ίδιο – άρα παρατηρήσιμο και μεταβαλλόμενο.
Στάδιο 5: Ο προχωρημένος στοχαστής
Σύμφωνα με τους ερευνητές, σε αυτό το στάδιο φτάνουν μόνο άνθρωποι που έχουν πάει πανεπιστήμιο ή έχουν καλλιεργήσει το νου τους συστηματικά σε αντίστοιχο επίπεδο. Μπορούν να αναλύσουν το πώς η σκέψη τους επιδρά στους διάφορους τομείς της ζωής τους. Εντοπίζουν την προκατάληψη τόσο στο δικό τους στοχασμό όσο και στον άλλων. Το χαρακτηριστικό τους είναι η συστηματική αυτοκριτική. Καλλιεργούν τη διανοητική συνοχή και ενσυναίσθηση. Έχουν το θάρρος να εξετάζουν βαθιά θέματα με τα οποία δε συμφωνούν.
Στάδιο 6: Ο δεξιοτέχνης της σκέψης
Έχει απόλυτο έλεγχο στον τρόπο που επεξεργάζεται τις πληροφορίες και παίρνει αποφάσεις. Εξασκεί συστηματικά τη συνείδησή του. Έχει βαθιές συνειδητοποιήσεις, καθώς εστιάζει στο ορθό χωρίς να παρεμβάλλεται ο εγωκεντρισμός του. Συχνά επανεξετάζει τις θέσεις του για να βρει αδυναμίες και προκαταλήψεις. Δε νιώθει άβολα όταν συναντά αντικρουόμενες θέσεις και δε βιάζεται να βγάλει συμπεράσματα.
Γιατί είναι σημαντικό να καλλιεργούμε το νου μας;
Επειδή ο ανθρώπινος νους, όταν δεν καλλιεργείται, κάνει αυτό που του είναι εύκολο κι άνετο. Δηλαδή υπηρετεί ιδιωτικά συμφέροντα. Είναι φυσικό να αποφεύγουμε αυτό που θέλει κόπο για να καταλάβουμε. Χρειάζεται παραμερισμός του εγωισμού για να κατανοήσουμε τους άλλους.
Πώς καλλιεργούμε το νου μας;
Με ερωτήσεις. Όταν βάζουμε στον εαυτό μας ερωτήσεις, ακόμη και για απλά καθημερινά πράγματα, είναι πολύ πιθανό να εντοπίσουμε προκαταλήψεις και λογικά κενά στη συμπεριφορά μας. Επίσης, όταν συναντάμε πληροφορίες, να μην τις προσπερνάμε παθητικά, αλλά να τις ερμηνεύουμε.
