Την 21-8-2018 ο πρωθυπουργός κ .Τσίπρας ως άλλος Οδυσσέας, όπως ουσιαστικά αυτοαποκαλέστηκε, δήλωσε ότι οδήγησε την Ελλάδα εκτός μνημονίων στο λιμάνι της Ιθάκης. Φαίνεται ότι συνεχίζοντας αυτή την φαντασίωση, ως «πολυμήχανος» πλέον, κατασκεύασε Δούρειο Ίππο για να πείσει τον Αρχιεπίσκοπο να ανοίξει τις πύλες της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας.
Με δέλεαρ λοιπόν, την αξιοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας και την δήθεν εγκατάλειψη του σκοπού αμφισβήτησης της θρησκείας της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ως «επικρατούσης θρησκείας», ήλθε σε μία καταρχήν και δια λόγου συμφωνία μαζί του.
Η συμφωνία όμως αυτή (όπως αναλύεται πιο κάτω) μπορεί να οδηγήσει στον ξεριζωμό του ορθοδόξου χριστιανικού φρονήματος των Ελλήνων από τις μελλοντικές γενιές. Να ανατρέψει σε βάθος χρόνου, την σημερινή πραγματική διαπίστωση της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ως επικρατούσης θρησκείας.
Πολύς λόγος έγινε και πολλές αντιδράσεις/ αντιρρήσεις εγέρθηκαν για την θεσμική, οικονομική, περιουσιακή αυτή συμφωνία, που έγινε στα πλαίσια της επιχειρούμενης αναθεώρησης του Συντάγματος.
Αυτά όμως περιορίστηκαν σχεδόν αποκλειστικά στη νέα θεσμική, μισθολογική θέση των κληρικών και την τύχη της εκκλησιαστικής περιουσίας. Θέματα ασφαλώς πολύ σημαντικά για το αδιατάρακτο έργο της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας της Ελλάδος.
Σκοπός της αναθεώρησης και η διαφορά με το ισχύον άρθρο 3:
Πλην όμως, φαίνεται να παραγνωρίζεται σχεδόν τελείως η επιχειρούμενη, μέσω της αναθεώρησης του άρθρου 3 του Συντάγματος, διαγραφή της Χρ. Ορθ. θρησκείας ως επικρατούσης θρησκείας της Ελλάδος, υποκαθιστάμενη από μια αποκαλούμενη «θρησκευτική ουδετερότητα».
«Η Ελληνική πολιτεία είναι θρησκευτικά ουδέτερη» αναφέρεται στην προτεινόμενη διάταξη. Βεβαίως συνεχίζει αυτή στη διατύπωση της με το: «Επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία….». Αυτά σε αντικατάσταση της παραγράφου 1 του άρθρου 3: «1. Επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η θρησκεία της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού» (Η τελευταία λέξη παρελήφθη στη νέα διάταξη).
Ποια η διαφορά λοιπόν;
Δημιουργική ασάφεια του ΣΥΡΙΖΑ;
Ή τι άλλο;
(Βλ. σχετικά τον καταστατικό σκοπό του ΣΥΡΙΖΑ και τις θέσεις και στόχους του κ. Τσίπρα
στο άρθρο «Θρησκειολογία και ιδεοληψία»
https://www.lykavitos.gr/thriskeiologia-kai-ideolipsia/).
Η διάταξη ως έχει σήμερα, δεν αποτελεί μόνον απλή διαπίστωση, αναγνώριση ότι στην παρούσα συγκυρία η επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η Αν. Ορθ. Εκκλ..
Είναι θεσμικού και κανονιστικού περιεχομένου,
αποβλέπουσα στην συνέχιση της καταστάσεως αυτής για το μέλλον.
Εις το διηνεκές. Τουλάχιστον μέχρι να υπάρξει αλλαγή στην συνταγματική αυτή διάταξη. Πράγμα που επιχειρείται τώρα με την αναθεώρηση της. Η κανονιστική της ιδιότητα εκρίθη (σε συνδυασμό και με τις διατάξεις των άρθρων 13 και 16.2) από τις αποφάσεις της ολομέλειας του ΣτΕ 660/2018 και 926/2018. Παράγει δε αποτελέσματα κυρίως στο θέμα της Χριστιανικής ορθόδοξης θρησκευτικής παιδείας των Ελλήνων.
Βεβαίως, και άλλες συνέπειες όπως π.χ. στην καθιέρωση των χριστιανικών εορτών ως υποχρεωτικών αργιών σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. (παραβλ. και Ολομ. ΣτΕ 100/2017).
Αυτά, σε αντίθεση με την προτεινόμενη πιο πάνω διάταξη η οποία απλώς διαπιστώνει μια σημερινή κατάσταση και το ιστορικό της προηγούμενο ως προς την «επικρατούσα σήμερα θρησκεία», την οποία όμως επιχειρεί να αλλάξει από εδώ και στο εξής σε «θρησκευτική ουδετερότητα».
Για να μην αφήνει και αμφιβολίες ως προς αυτό, συνοδεύεται και από «Ερμηνευτική δήλωση: Ο όρος επικρατούσα θρησκεία δεν αποτελεί αναγνώριση επίσημης κρατικής θρησκείας και δεν επιφέρει καμία δυσμενή συνέπεια σε βάρος άλλων θρησκευμάτων και γενικότερα την απόλαυση του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας».
Τέτοια όμως προστασία που προβλέπει αυτή η ερμηνευτική δήλωση δεν χρειαζόταν, αφού το άρθρο 13 ήδη καθιερώνει την αρχή της ανεξιθρησκείας (ανοχής δηλαδή) και της ελευθερίας όλων των γνωστών θρησκειών των οποίων οι οπαδοί είναι ελεύθεροι να εξασκούν την λατρεία τους στην χώρα μας. (Άρθρο 13.1.α, 13.2.α).
Η ερμηνεία και η πρόθεση της προτεινόμενης αναθεωρητικής διάταξης ενισχύεται από την σχετική αιτιολογική έκθεση του ΣΥΡΙΖΑ. Σε αυτήν αναφέρεται εμφατικά ότι η αναδιατύπωση του άρθρου 3 γίνεται «προκειμένου να κατοχυρωθεί ρητά η θρησκευτική ουδετερότητα του κράτους» και ότι η εν συνεχεία αναφορά αναγνώρισης της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ως επικρατούσας θρησκείας γίνεται «για ιστορικούς και πραγματολογικούς λόγους». Τα οποία σημαίνουν αναγνώριση μιας ιστορικής και μιας σημερινής πραγματικότητας με χρονική λήξη, αφού θεσπίζει από δω και στο εξής «θρησκευτική ουδετερότητα της Ελληνικής πολιτείας».
Η άμεση συνέπεια της αλλαγής:
Η πρώτη άμεση συνέπεια της προτεινόμενης διάταξης θα είναι η αλλαγή της κατεύθυνσης της πολιτείας ως προς την θρησκευτική παιδεία στις 2 πρώτες βαθμίδες εκπαίδευσης, που θα στραφεί σε μια ουδέτερη θρησκευτικά παιδεία. Τουτέστιν με αλλαγή του μαθήματος των θρησκευτικών, από ομολογιακού χαρακτήρα σε μάθημα θρησκειολογίας. Επαναφέροντας έτσι την υπουργική απόφαση του κ.Φίλη (που έκριναν αντισυνταγματική οι ανωτέρω αποφάσεις του ΣτΕ), «από το παράθυρο».
Στα αντίστοιχα εύλογα ερωτήματα της κοινής γνώμης οι 2 αποφάσεις του ΣτΕ απαντούν ως εξής:
1ο) Έχει την υποχρέωση το κράτος να παρέχει θρησκευτική παιδεία και δη Χριστιανική Ορθόδοξη στα παιδιά;
«Η διάταξη του άρθρου 16 παρ. 2 του Σ/τος, η οποία αναγορεύει την παιδεία ως βασική αποστολή του Κράτους, συγκαταλέγοντας μεταξύ των σκοπών της την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνειδήσεως των Ελλήνων, αποτελεί και μέρος της αποστολής του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων (βλ. άρθρο 1 παρ. 1 του Οργανισμού του Υπουργείου αυτού, πδ 114/2014, Α ́ 181). Η οποία δεν αφορά σε οποιοδήποτε Έθνος και σε οποιοδήποτε θρήσκευμα.
…..Ως ανάπτυξη δε της «θρησκευτικής» συνειδήσεως νοείται η ανάπτυξη ορθοδόξου χριστιανικής συνειδήσεως, εν όψει του ότι η θρησκεία της Α.Ο.Ε., χαρακτηριζόμενη ως «επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα» αναγνωρίζεται από τον συνταγματικό νομοθέτη, ως η θρησκεία της συντριπτικής πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.»
2ο) Είναι σε θέση 6χρονα-10χρονα παιδάκια να αντιληφθούν και να επιλέξουν θρησκεία, ή/και αθεΐα; Πρέπει το μάθημα να είναι ομολογιακού χαρακτήρα;
«Η θρησκευτική συνείδηση γεννάται και διαμορφώνεται σταδιακά, πριν από το σχολείο, στο πλαίσιο της οικογενείας (η οποία, …..τελεί -όπως και η παιδική ηλικία- υπό την προστασία του Κράτους, άρθρο 21 Σ/τος.
Από τη διάταξη του άρθρου 16.2 Σ/τος σε συνδυασμό με τις διατάξεις των παρ.1 και 2 του άρθρου 13 αυτού και με τη διάταξη του άρθρου 2 του ΠΠΠ της ΕΣΔΑ συνάγεται ότι ως «ανάπτυξη» της κατά τα ανωτέρω ορθόδοξης χριστιανικής θρησκευτικής συνειδήσεως νοείται η, δια της διδασκαλίας των δογμάτων, ηθικών αξιών και παραδόσεων της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού, εμπέδωση και ενίσχυση της συγκεκριμένης αυτής θρησκευτικής συνειδήσεως των μαθητών…
Αντίκεινται σε αυτήν ρυθμίσεις νόμων ή κανονιστικών διοικητικών πράξεων, με τις οποίες, μέσω, του μαθήματος των θρησκευτικών, δεν υπηρετείται ο ως άνω συνταγματικός σκοπός,……Ειδικότερα, σχολική διδασκαλία που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη μεταβολή ή την αλλοίωση της θρησκευτικής αυτής συνειδήσεως των μαθητών, όπως αυτή διαμορφώνεται στο πλαίσιο της οικογενείας, θα συνιστούσε μορφή ομαδικού προσηλυτισμού ιδιαιτέρως σοβαρή, ως επέμβαση στον ευαίσθητο ψυχικό κόσμο των μαθητών που δεν διαθέτουν την κριτική αντίληψη και ωριμότητα των ενηλίκων κατά παράβαση του άρθρου 13 του Σ/τος…
προκαλόντας σύγχυση με τη διδασκαλία άλλων δογμάτων και θρησκειών.
Πρέπει η αγωγή να έχει ως αντικείμενο να εισαγάγει τους μαθητές και να τους εξοικειώσει με την έννοια του ιερού, ως έγκυρης πρότασης νοηματοδότησης του βίου.
Οφείλει να διατηρεί ως προέχουσα και κύρια μέριμνα όχι την παροχή πληροφοριών ή την επεξεργασία γνώσεων ή την ανάπτυξη προβληματισμών ιστορικής, θρησκευτικής ή κοινωνιολογικής φύσεως…., αλλά να μπορεί να μεταδώσει το βίωμα της ιερότητας, όπως αυτό έχει αποτυπωθεί …στην παράδοση της ορθοδοξίας, και τον πολιτισμό της χώρας».
3ο) Οι ετερόδοξοι, οι αλλόθρησκοι ή και οι άθεοι πώς προστατεύονται στο θέμα της παιδείας;
«Αυτοί απολαύοντες την θρησκευτική ελευθερία, με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 13 του Σ/τος, έχουν ευθέως βάσει αυτής δικαίωμα πλήρους απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών, χωρίς καμμία δυσμενή συνέπεια, εφ' όσον οι γονείς τους υποβάλουν αξιόπιστη δήλωση ότι δεν επιθυμούν, για λόγους θρησκευτικής συνειδήσεως, να παρακολουθήσουν τη διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών …
(βλ. ΣΕ 2176/1998, 3356/1995, βλ. επίσης ΣΕ Ολομ. 2280/2001…).
Πέραν δε τούτου, μάλιστα, για ετεροδόξους ή αλλοθρήσκους μαθητάς -Καθολικούς, Εβραίους, Μουσουλμάνους- ο νομοθέτης έχει ρητώς προβλέψει δυνατότητα διδασκαλίας του οικείου δόγματος ή θρησκείας, …
(βλ. άρθρα 19.1 Ν. 3379/1955, 85.4 του Ν. 1566/1985, 55.5 του Ν. 4386/2016 και7.1 Ν. 694/1977)».
Συμπέρασμα:
Στο άρθρο 1 παράγραφος 1 ορίζεται ότι: «Το πολίτευμα της Ελλάδος είναι η προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία». Πάνω σε αυτή την αρχήν, η οποία δεν είναι απλώς αναγνωριστική, αλλά θεσμική, κανονιστική διάταξη, βασίζονται οι διατάξεις περί του προέδρου, βουλής, κυβέρνησης, δικαστηρίων κ.λπ.
Με διαφορετικό όμως άρθρο 1.1 όλα τα ανωτέρω αλλάζουν.
Παρομοίως ως προανεφέρθη η διάταξη του άρθρου 3 πργρ.1 που ορίζει τη θρησκεία της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας σαν επικρατούσα δεν είναι απλώς αναγνωριστική μιας κατάστασης, αλλά ταυτόχρονα θεσμική και κανονιστική, επί τη βάσει της οποίας ερμηνεύονται και εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις στα άρθρα 13 (περί «θρησκευτικής ελευθερίας») και 16 («ελευθερίας της παιδείας»), όπως γίνεται στις αποφάσεις του ΣτΕ 660,926/2018. Με «θρησκευτική ουδετερότητα» πιθανότατα θα αλλάξουν στο μέλλον και οι ερμηνείες των άρθρων 13 και 16.2.
Βεβαίως απαιτείται το περιεχόμενο της αναθεώρησης να ψηφιστεί και από την επόμενη βουλή.. Κανείς όμως δεν μπορεί με βεβαιότητα να γνωρίζει ποια θα είναι η σύνθεση της επόμενης βουλής. Γιατί μια βουλή/ κυβέρνηση της 2ης φοράς αριστερά ή «προοδευτική» (με συγκυβέρνηση τον ΣΥΡΙΖΑ) τέτοια αναθεώρηση θα μπορεί να την κάνει, και σε εφαρμογή το περιεχόμενο του «νόμου Φίλη» να ξαναφέρει.
Επίλογος:
Αν οι Τρώες είχαν πάρει είδηση την απόπειρα εξαπάτησης τους από τους Δαναούς με τον Δούρειο Ίππο, θα τον είχαν κάψει με το περιεχόμενο του, πριν ανοίξουν τις πύλες τους σε αυτόν.
Η δική μας γενιά και η επόμενη μπορεί να μην κινδύνευε από αλλαγή της διαπιστωμένης σήμερα επικρατούσας θρησκείας ως πραγματικότητας. Για τις μεθεπόμενες γενιές όμως, αυτή θα μπορούσε να είναι μια απλή ιστορική ανάμνηση, τόσο παλιά, όσο η άλωση της Τροίας.
Του Λάμπρου Γ. Ροϊλού
δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
-συγγραφέας-ερευνητής
