Τι είναι σωστό;
Έτσι, χωρίς να ξέρουμε τελικά τι είναι καλό, πώς μπορούμε να ξέρουμε τι είναι σωστό;
Όχι πολύ εύκολα. Ακόμη και να γνωρίζατε τι είναι καλό και πάλι θα αντιμετωπίζατε ένα δίλημμα: Tην επιλογή ενός από δύο βασικούς τρόπους για να κατανοήσετε τι είναι σωστό. Αυτοί οι δύο τρόποι ονομάζονται δεοντολογία και τελεολογία.
Οι οπαδοί της δεοντολογίας πιστεύουν πως το σωστό ή το λάθος μιας πράξης δεν έχει να κάνει με το αν το αποτέλεσμά της προκαλεί το καλό ή το κακό: Οι πράξεις είναι σωστές ή λάθος αφ’ εαυτών. Έτσι αν συμφωνείτε με τις Δέκα Εντολές, έχετε ένα σύνολο κανόνων που σας λέει τι είναι λάθος και τι σωστό. Τα κανονιστικά βιβλία είναι βοηθητικά λόγω του γεγονότος ότι μπορείς να ελέγξεις το σωστό ή το λάθος μιας πράξης από την αρχή.
Μα τα κανονιστικά βιβλία δεν είναι επίσης βοηθητικά λόγω του γεγονότος ότι όλοι οι κανόνες έχουν εξαιρέσεις. Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να συμφωνήσουν σε βασικούς κανόνες (π.χ., Ου φονεύσεις), οι περισσότεροι θέλουν επίσης και ορισμένες εξαιρέσεις (π.χ., σε περίπτωση αυτοάμυνας, στον πόλεμο, στην έκτρωση ή στην ευθανασία). Έτσι οι οπαδοί της δεοντολογίας καταλήγουν να σκοτώνουν ο ένας τον άλλο λόγω διαφωνιών όσον αφορά τις εξαιρέσεις του κανόνα «Ου φονεύσεις». Η δύναμη της δεοντολογίας είναι ότι έχει ηθικούς κανόνες, ενώ η αδυναμία της βρίσκεται στο γεγονός ότι είναι δύσκολο να καθοριστούν πρακτικά οι εξαιρέσεις.
Οι οπαδοί της τελεολογίας πιστεύουν ότι η ορθότητα ή το εσφαλμένο μιας πράξης εξαρτάται μερικώς ή ολικώς από το αν το αποτέλεσμά της είναι καλό ή κακό. Εάν, για παράδειγμα, συμφωνείτε με τον ωφελιμισμό («το μεγαλύτερο καλό για τους περισσότερους»), είστε ένας οπαδός της τελεολογίας.
Ενώ ένας οπαδός της δεοντολογίας μπορεί να κατηγορήσει τον Ρομπέν των Δασών (επειδή η κλοπή είναι λάθος), ένας οπαδός της τελεολογίας θα περίμενε να δει τι έκανε με τα κλοπιμαία. Εάν άνοιγε λογαριασμό σε μια ελβετική τράπεζα, θα έλεγε πως είχε λάθος γιατί έκλεβε για δικό του κέρδος, ενώ αν τα έδινε στους φτωχούς, θα έλεγε πως είχε δίκιο γιατί βοηθούσε άλλους. Μα η τελεολογία μπορεί παρουσιάσει προβλήματα επίσης.
Ας υποθέσουμε ότι γίνεται ένα έγκλημα και ενενήντα εννέα γείτονες αποφασίζουν να πιάσουν τον πρώτο τυχόντα που βλέπουν, να τον καταδικάσουν επί τόπου και να τον λιντσάρουν. Το κάνουν αυτό και όλοι κοιμούνται ήσυχοι το βράδυ. Η μεγαλύτερη ευτυχία για τους περισσότερους μπορεί να καταλήξει στη μεγαλύτερη δυστυχία για τους λιγότερους. Η δύναμη της τελεολογίας είναι το πόσο ανοιχτόμυαλη είναι, ενώ η αδυναμία της είναι η πιθανή παράβλεψη ατομικών δικαιωμάτων και κατάλληλης διαδικασίας.
Οπότε τώρα που βρίσκεστε στην αναζήτηση του δικού σας τρόπου σας για να ζείτε σωστά; Στον μετα-ηθικό σχετικισμό, εάν θέλετε τον τεχνικό όρο. Ο σχετικισμός είναι η αντίληψη σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει απόλυτα σωστό και ότι μερικές πράξεις είναι πιο κατάλληλες για ορισμένες καταστάσεις από ό,τι για κάποιες άλλες.
Η μετα-ηθική είναι η σύγκριση ανταγωνιζόμενων συστημάτων ηθικής: Μερικά είναι πιο κατάλληλα σε ορισμένες περιστάσεις από κάποια άλλα. Εάν φαντάζεστε ότι η δεοντολογία λειτουργεί καλύτερα σε ορισμένες περιπτώσεις από την τελεολογία και το αντίθετο σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, τότε είστε ένας μετα-ηθικός σχετικιστής. Απλά προσευχηθείτε να μη σας ζητήσει κανείς να γίνετε πιο συγκεκριμένος.
Εάν αντιμετωπίζετε κάποια συγκεκριμένη διαμάχη στο παρόν, χρησιμοποιήστε τη σαν δοκιμαστική περίπτωση στην ανάπτυξη ενός προσωπικού συστήματος ηθικής. Απλά βεβαιωθείτε ότι οποιοδήποτε συγκεκριμένο αποτέλεσμα πετύχετε είναι γενικότερα αποδοτικό. Εάν δεν έχετε ένα άμεσο ηθικό ή δεοντολογικό πρόβλημα, θα κάνετε καλά να ετοιμάσετε τη θεωρία σας έτσι ώστε να είναι έτοιμη όταν τη χρειαστείτε στην πράξη. Όλα αυτά μπορεί να είναι κάτι που θα κάνετε με ένα φίλο ή σύντροφο. Η επαγγελματική βοήθεια είναι πάντα μια επιλογή, εάν χρειάζεστε τη βοήθεια κάποιου ειδικού ή εάν κολλήσετε κάπου.
Άσχετα με το πώς κάνετε τη δουλειά, το κλειδί για ένα διαρκή και χρήσιμο τρόπο σκέψης πάνω στην ηθική είναι η σταθερότητα. Πρέπει να βρείτε ένα σύστημα με το οποίο να μπορείτε να ζείτε αρμονικά και κανόνες τους οποίους να μπορείτε να εξηγήσετε στον εαυτό σας και σε άλλους.
Ηθική σε Κίνδυνο
Το συνολικό σύστημα των πιστεύω σας αποτελείται από πολλά σύνολα πεποιθήσεων σε μια ποικιλία κατηγοριών: θρησκεία, πολιτική, αισθητική, πιστεύω των γονιών, απόψεις των συνομηλίκων και ούτω καθεξής. Κάθε σύνολο είναι μία συλλογή ιδεών που θεωρείτε πως είναι αληθινές και επιχειρημάτων που θεωρείτε πως είναι σωστά, αν και η εμπειρία ή η λογική μπορεί να μετατρέψει κάποιο από αυτά τα στοιχεία οποιαδήποτε στιγμή.
Αυτά τα πλαίσια συχνά συνυπάρχουν με δυσκολία και συνειδησιακές συγκρούσεις εμφανίζονται όταν μία από τις προκείμενες που θωρείτε αληθή σε ένα σύνολο πεποιθήσεων αντιφάσκει με μία προκειμένη που θεωρείτε αληθή σε κάποιο άλλο σύνολο πεποιθήσεων. Για παράδειγμα, μπορεί να έρθετε αντιμέτωπος με την ιδέα «το διαζύγιο είναι αμαρτία». Από την άλλη λέτε στον εαυτό σας: «Οι γονείς μου είναι διαζευγμένοι και είναι καλοί άνθρωποι». Αναρωτιέστε αν και οι δύο προκείμενες μπορεί να είναι αληθείς, μα δεν είστε βέβαιοι ότι μπορείτε να θεωρήσετε μη έγκυρη τη θρησκευτική σας ανατροφή ή τη σοφία που έχετε λάβει από την οικογένειά σας.
Νιώθετε συγκρουόμενα συναισθήματα. Έχετε αυτό που οι ψυχολόγοι αναφέρουν ως «γνωστική ασυμφωνία». Οι φιλοσοφικοί σύμβουλοι το αποκαλούν «υπαρξιακή ασυμφωνία». Και οι κανονικοί άνθρωποι το αποκαλούν «ανάκατα συναισθήματα».
Εάν δεν έχετε ποτέ επεξεργαστεί, προς δίκη σας ικανοποίηση, ένα σύστημα προσωπικής ηθικής, αυτό είναι ένα σημάδι ότι χρειάζεται να το κάνετε. Εάν το έχετε κάνει, τότε μην αφήνετε μια φαινομενική σύγκρουση να σας πανικοβάλει ή να σας κάνει να χάσετε την πίστη στο σύστημά σας. Αφήστε το να σας ωθήσει στη διερεύνηση, κάνοντας τελειοποιήσεις.
Μπορεί να θέλετε να απορρίψετε ένα από τα δύο πιστεύω που συγκρούονται, μα και αυτό δεν είναι απαραίτητο. Μπορείτε να κρίνετε μια προβληματική κατάσταση σε μια βάση βήμα προς βήμα. Μπορεί επίσης να υπάρχουν τρόποι να εναρμονίσουν την ασυμφωνία διά της πράξης αντί (ή σε συνδυασμό) με τη λογική. Μιλήστε με τον πνευματικό σας. Ζητήστε από τους γονείς σας την άποψή τους για το χωρισμό τους. Διαλέξτε προσεκτικά το σύντροφο της ζωής σας και καταβάλετε τον απαραίτητο κόπο για να συντηρήσετε τη σχέση.
«Κανείς δεν διατηρεί ένα πιστεύω σε απόλυτη ανεξαρτησία από όλα τα άλλα πιστεύω. Οι πεποιθήσεις πάντα εμφανίζονται σε σύνολα ή σε ομάδες. Παίρνουν πάντα τη θέση τους σε συστήματα πεποιθήσεων, ποτέ απομονωμένα». Τόμας Γκριν
***
Λου Μαρίνοφ “Πλάτωνας όχι Πρόζακ! Η εφαρμογή της φιλοσοφίας στα καθημερινά προβλήματα.”
