Το κείμενο βρίσκεται στη συλλογή ευθυμογραφημάτων του Ουμπέρτο Έκο, Πώς να διαψεύσετε μια διάψευση και άλλες οδηγίες χρήσεως.
Λαρς φον Τρίερ – Nymphomaniac (2013)
Δεν ξέρω αν σας έτυχε ποτέ να δείτε μια ταινία πορνό. Δεν εννοώ ταινίες που περιέχουν στοιχεία ερωτισμού, έστω και απαράδεκτα για πολλούς, όπως λόγου χάρη Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι. Εννοώ πορνογραφικές ταινίες, των οποίων ο μόνος και πραγματικός σκοπός είναι να διεγείρουν τον πόθο του θεατή από την αρχή μέχρι το τέλος, ενώ, πέρα απ’ αυτό το ξύπνημα του πόθου του θεατή με εικόνες ποικίλων και πολυποίκιλων ζευγαρωμάτων, τα υπόλοιπα δεν έχουν καμιά απολύτως σημασία.
Πολλές φορές οι αρχές οφείλουν ν’ αποφασίσουν αν κάποια ταινία είναι απλώς πορνογραφική ή έχει κάποια καλλιτεχνική αξία. Δεν ανήκω σ’ αυτούς που πιστεύουν ότι η καλλιτεχνική αξία συγχωρεί τα πάντα. Μερικές φορές τα αυθεντικά έργα τέχνης είναι πιο επικίνδυνα για την πίστη, τα ήθη, τις τρέχουσες απόψεις απ’ ό,τι τα έργα μικρότερης αξίας. Επί πλέον πιστεύω ότι όποιος ενήλικας το επιθυμεί έχει το δικαίωμα να καταναλώνει πορνογραφικό υλικό, ελλείψει κάτι καλύτερου. Ωστόσο παραδέχομαι ότι μερικές φορές τα δικαστήρια πρέπει να αποφασίσουν αν μια ταινία έχει γίνει με πρόθεση να εκφράσει ορισμένες έννοιες ή αισθητικά ιδεώδη (έστω και μέσω σκηνών που προσβάλλουν τη δημόσια αιδώ) ή αν έγινε με το μόνο σκοπό να ξυπνήσει τα ένστικτα του θεατή.
Λοιπόν, υπάρχει ένα κριτήριο που ορίζει αν ένα φιλμ είναι πορνογραφικό ή όχι και βασίζεται στον υπολογισμό των νεκρών διαστημάτων. Ένα μεγάλο αριστούργημα του κινηματογράφου όλων των εποχών, το Κόκκινες σκιές, διαδραματίζεται συνέχεια και αποκλειστικά (εκτός από την αρχή, μερικά σύντομα διαλείμματα και το φινάλε) σε μια άμαξα. Αλλά χωρίς αυτό το ταξίδι, η ταινία δε θα είχε νόημα. Η Περιπέτεια του Αντονιόνι είναι φτιαγμένη αποκλειστικά από νεκρούς χρόνους: ο κόσμος πάει, έρχεται, μιλάει, χάνεται και ξαναβρίσκεται, χωρίς να συμβαίνει τίποτα. Αλλά αυτό ακριβώς θέλει η ταινία, να μη συμβαίνει τίποτα. Μπορεί να μας αρέσει ή όχι, αλλ’ αυτό ακριβώς θέλει να πει.
Αντίθετα, ένα πορνογραφικό φιλμ, για να δικαιολογήσει την αγορά του εισιτηρίου ή της βιντεοκασέτας, μας λέει ότι ορισμένα άτομα σμίγουν ερωτικά, άντρες με γυναίκες, άντρες με άντρες, γυναίκες με γυναίκες, γυναίκες με σκύλους ή άλογα (επισημαίνω ότι δεν υπάρχουν πορνό με άντρες που ζευγαρώνουν με φοράδες ή σκύλες: γιατί;). Και ως εδώ καλά: μα μια τέτοια ταινία είναι γεμάτη νεκρούς χρόνους.
Αν ο Τζιλμπέρτο, για να παρθεί με την Τζιλμπέρτα, πρέπει να πάει από την Πιάτσα Κορντούζιο στο Κόρσο Μπουένος Άιρες, η ταινία δείχνει τον Τζιλμπέρτο με το αυτοκίνητο να κάνει ολόκληρη τη διαδρομή, φανάρι προς φανάρι.
Τα πορνογραφικά φιλμ είναι γεμάτα κόσμο που μπαίνει στο αυτοκίνητο και οδηγεί για χιλιόμετρα και χιλιόμετρα, ζευγάρια που χάνουν απίστευτο χρόνο, ώσπου να κλείσουν δωμάτιο στο ξενοδοχείο, άντρες που περνούν λεπτά ολόκληρα στο ασανσέρ, ώσπου ν’ ανεβούν στο δωμάτιο, κοπέλες που ρουφάν διάφορα λικέρ και χαζολογούν με φρου-φρου και δαντελίτσες, ώσπου να εξομολογηθούν η μια στην άλλη ότι προτιμούν τη Σαπφώ από τον Ντον Τζιοβάνι. Για να τα πούμε λιανά και χωρίς περιστροφές, στα πορνοφίλμ, προτού να δει κανείς ένα καλό γαμήσι, πρέπει να υποστεί ένα σποτ του Υπουργείου Συγκοινωνιών.
Οι λόγοι είναι προφανείς. Ένα φιλμ όπου ο Τζιλμπέρτο θα έπαιρνε συνεχώς την Τζιλμπέρτα από μπρος, πίσω και πλάγια, δε θα μπορούσε να σταθεί. Ούτε από σωματική άποψη για τους ηθοποιούς ούτε από οικονομική για τον παραγωγό. Μα ούτε και από ψυχολογική άποψη για το θεατή: διότι, για να θεωρηθεί μια παρανομία επιτυχημένη, πρέπει να διαγράφεται σ’ ένα φόντο καθημερινότητας. Η απεικόνιση της καθημερινότητας είναι ένα από τα δυσκολότερα πράγματα για κάθε καλλιτέχνη —ενώ η απεικόνιση της παρέκκλισης, του εγκλήματος, του βιασμού, των βασανιστηρίων είναι πανεύκολη.
Έτσι η πορνογραφική ταινία πρέπει ν’ αναπαραστήσει την καθημερινότητα —απαραίτητη προϋπόθεση για ν’ αποκτήσει ενδιαφέρον η παρανομία— με τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε θεατής να τη συλλάβει. Έτσι αν ο Τζιλμπέρτο πρέπει να πάρει το λεωφορείο, για να πάει από το Α στο Β, θα δούμε τον Τζιλμπέρτο να παίρνει το λεωφορείο και το λεωφορείο να πηγαίνει από το A στο Β.
Αυτό συχνά εκνευρίζει τους θεατές, διότι θα ήθελαν να βλέπουν συνεχώς ακατονόμαστες σκηνές. Αλλά πρόκειται για αυταπάτη. Δε θ’ άντεχαν μιάμιση ώρα ακατονόμαστων σκηνών. Επομένως, οι νεκροί χρόνοι είναι απαραίτητοι.
Λοιπόν, το ξαναλέω. Μπείτε σ’ έναν κινηματογράφο. Αν οι πρωταγωνιστές, για να παν από το Α στο Β, κάνουν περισσότερη ώρα απ’ όση θα θέλατε, αυτό σημαίνει ότι το φιλμ είναι πορνογραφικό.
