Η παρούσα μελέτη έχει σαν θέμα τα περί ψυχής έργα του Μιχαήλ Ψελλού.
Αποτελείται από 27 κεφάλαια, εκτός του κεφαλαίου των συμπερασμάτων, καθώς υπάρχουν και 8 κεφάλαια με τον τίτλο περί ψυχής που βρίσκονται στο ίδιο έργο του, τη philosophica minora ΙΙ, αλλά έχουν φυσικά διαφορετικό περιεχόμενο.
1) Περί Ψυχής
1 αναφέρεται στις δυνατότητες της ψυχής στις δυνάμεις που χάνει μπαίνοντας στον υλικό κόσμο και στο σκοπό τον οποίο έχει σ’ αυτόν τον κόσμο.
Αν η ψυχή στραφεί προς τον εαυτό της και κατανοήσει τη φύση της θα δεχτεί την παρουσία και την ύπαρξη γενικά των ουρανίων νοημάτων.
2) De anima et mente
Ο νους είναι η τελειότερη έκφραση της ψυχής, η οποία είναι αυτοδύναμη ουσία και αθάνατη, αυτόνομη και ανεξάρτητη οντότητα.
Γνώρισμά της είναι η αυτοκίνηση, μπορεί δηλ. και κινείται μόνη της.
Αποτελείται από λογικές και άλογες δυνάμεις.
Οι λογικές δυνάμεις (το νοητικό κομμάτι της ψυχής) είναι η γνώση, η διάνοια και ο νους (=το ανώτερο κομμάτι της ψυχής).
Οι γνωστικές δυνάμεις περιλαμβάνουν τη φαντασία και την αίσθηση και οι ζωτικές δυνάμεις (θυμοειδές) το θυμικό και την επιθυμία.
Υπάρχουν και οι φυτικές δυνάμεις (επιθυμητικό), οι οποίες είναι η θρεπτική, η αυξητική και η γενετική.
3) Περί των 5 δυνάμεων της ψυχής
Νους= δέχεται τα νοήματα από τον Θεό,
Διάνοια= η ενέργεια του Νου, βάσεις της οποίας καταλαβαίνουμε τα νοήματα,
Δόξα= ελέγχει αν έχουμε κατανοήσει σωστά ή λάθος τα νοήματα,
Αίσθηση= ακριβής διάγνωση μετά την κρίση των νοημάτων,
Φαντασία= η ένδειξη του πως δεχτήκαμε τελικά τα νοήματα.
4) Ετέρας Πλατωνικής διανοίας εξήγησις από του Τιμαίου.
Η σύσταση της ψυχής είναι διπλή, σαν ένα Χ. τα μέλη αυτά ο δημιουργός τα έκαμψε και τα έκανε 2 κύκλους.
Και οι 2 έχουν την ίδια φύση.
Ο εξωτερικός στρέφεται προς τον ισημερινό και ο άλλος προς τον ζωδιακό.
Οι 2 κύκλοι της ψυχής, του ταυτού και του θατέρου
ο 1ος διανοητικός,
ο 2ος ο δοξαστικός.
Ο Ψελλός τους ταυτίζει ακολουθώντας τον Πρόκλο με τα 2 επίπεδα του λογικού.
5) Διάφοροι δόξαι Ελληνικαί περί ψυχής. Πρόκλος
η ψυχή των αγγέλων φωτίζεται από τη θεία φλόγα, που της δίνει τάξη και δύναμη, χωρίς να εμπλέκεται στην αταξία της ύλης, αλλά ενώνεται με το θείο φως που την κρατά καθαρή απέναντί της.
Το βάθος της ψυχής είναι οι 3 γνωστικές δυνάμεις, ο νους, η διάνοια και η δόξα.
Τα μάτια είναι οι ενέργειες των 3 αυτών δυνάμεων.
Το μάτι είναι σύμβολο της γνώσης και της ζωής.
Η ρίζα της κακίας είναι το σώμα και της αρετής ο νους.
Όλη η δημιουργία του κόσμου περιλαμβάνει τις ιδέες, με τις οποίες ο Πατέρας διαμόρφωσε την ύλη και πρόσθεσε σε αυτές τις αιτίες όλων πριν από τα τελικά αποτελέσματα.
Έννοιες= δημιουργικές, νοήσεις= δημιουργήματα.
6) Περί νου.
Αντιλήψεις περί νου στις ελληνικές δοξασίες
Πρόκλος
Νους= αδιαίρετος ή διαιρετός.
Ο αδιαίρετος ηγείται, καθώς δημιουργήθηκε πρώτος.
Όσον αφορά την ενέργεια, ο νους κατανοεί τον εαυτό του και κανέναν άλλον πέρα από αυτόν.
Ο αμέθεκτος νους κατανοεί τα πάντα έχει αιώνια ουσία, δύναμη και ενέργεια.
Η ουσία του δεν έχει μέγεθος, σώμα και κίνηση.
Ο μεθεκτός =θεϊκός =δημιουργημένος από τους θεούς ή νοερός= αποτελείται από τις κατ’ ουσίαν και κατ’ ενέργεια νοερές ψυχές.
7) Περί ψυχής
2. Ελληνικά δόγματα περί ψυχής.
κάθε ψυχή ή είναι θεϊκή ή υποδεέστερη αυτών.
Όλες οι θεϊκές= θεοί ψυχικά και όσες είναι δεκτικές σε κάθε είδους μεταβολή δεν ακολουθούν ποτέ τους θεούς.
Κάθε ψυχή= μια ασώματη ουσία, γνωρίζει τον εαυτό της, πάντα επιστρέφει σε αυτόν, δεν καταστρέφεται, δεν φθείρεται.
Ό,τι καταστρέφεται είναι σωματικό είδος ή σύνθετο είδος.
Κάθε ψυχή είναι ζωή, δηλ. ζωντανός οργανισμός που ζει από μόνος του, επιστρέφει πάντα στον εαυτό του, δική του υπόσταση και βρίσκεται ανάμεσα στα αμέριστα και μεριστά είδη γύρω από τα σώματα.
Η ουσία της ψυχής αιώνια και η ενέργειά της υπάρχει μέσα στο χρόνο.
άτοπα για Ψελλό.
8) Αποριών λύσις τελεία και αναγκαία.
Έλληνες φιλόσοφοι περί νου και ψυχής
Πλωτίνος
νους & ψυχή = διαφορετικά πράγματα. Το ίδιο και ο Απολλινάριος.
Αριστοτέλης
ο ενεργεία νους έρχεται από έξω, ο δυνάμει όχι.
Ο θύραθεν νους δε συντελεί στην ύπαρξη του ανθρώπου, αλλά στην προκοπή του για τη γνώση των φυσικών πραγμάτων.
Πλάτων
κατά τους νεοπλατ.
Η ψυχή δεν είναι χωριστή από το σώμα.
Ο άνθρωπος βρίσκεται στα όρια μεταξύ αισθητής και νοητής ουσίας.
Ένωσε ο θεός δηλ. τη σάρκα και τα οστά με το λογικό και άλογο μέρος.
Κάθε σώμα κινείται επειδή δέχεται κίνηση από έξω (άψυχα) ή από μέσα (έμψυχα).
Η ψυχή του Παντός είναι μία και οι επιμέρους είναι διαφορετικές ανάλογα με το είδος του ζωντανού οργανισμού και της ψυχής.
Η επαφή με τα νοητά είναι ένωση και όχι αλλοίωση.
Τα νοητά μπορούν να χωρέσουν σε κάθε σώμα.
Ευνόμιος
οι θείες δυνάμεις ενώθηκαν με τις δυνάμεις του σώματος και καθοδήγησαν τις αισθήσεις, αυτό είναι ενσάρκωση.
Η καθαρή και ασώματη φύση χωράει σε όλα και τίποτα σε αυτήν.
Πορφύριος
η ψυχή συναντά και γνωρίζει τα ορατά, αφού περιέχει τα πάντα.
Η όραση βλέπει σε ευθείες γραμμές, πρώτα τα χρώματα, μετά αριθμούς, κινήσεις και στάσεις, έπειτα την υφή και τη μορφή, κοινά χαρακτηριστικά δηλ. αφής και όψης.
Η ψυχή αντιλαμβάνεται τα αισθητά μέσω των αισθητηρίων και γίνεται σκέψη και γνώμη και μέσω του νου γίνεται νόηση.
9) Περί αρχών και περί ενώσεως ψυχής και σώματος.
Πλωτίνος περί ενώσεως ψυχής και σώματος.
η ψυχή του ανθρώπου δεν αναμιγνύεται αμέσως με το σώμα, αλλά η ψυχή τοποθετεί τον εαυτό της στο σώμα και όταν το σώμα γεννιέται ονομάζει την προϋπάρχουσα λάμψη της ίνδαλμα ψυχής και αναμειγνύεται με το σώμα.
Έτσι διαφοροποιείται η απλή ζωντανή ύπαρξη από τον άνθρωπο, αφού ο άνθρωπος έχει πάθη, συναισθήματα.
10) Περί ψυχής
3. Ουσία και είδος της ψυχής.
Η ψυχή είναι τέλεια και εγκαθίσταται στο σώμα.
Άτοπη η θεωρία περί ατελούς ψυχής.
Ψυχή και σώμα είναι εναρμονισμένα μεταξύ τους, επηρεάζονται το ένα από το άλλο και όταν συμβαίνει μεταβολή στο ένα αυτόματα συμβαίνει και στο άλλο.
Υπάρχει δηλ. κύκλος ανάμεσα στα 2, του αιτίου και του αιτιατού.
Όμως καθώς το σώμα γερνά, η ψυχή παραμένει πλήρης, άφθαρτη και τέλεια.
11) Ει μνημονεύουσιν αι ψυχαί σωμάτων απορραγείσαι.
Αν έχουν μνήμη οι ψυχές μετά θάνατον.
Η μνήμη των ψυχών που είναι εδώ δείχνει κάποια διαίρεση της ψυχής και έτσι κάποιο κομμάτι της θα λάμψει και κάποιο θα σκοτεινιάσει.
Έτσι η ψυχή είναι χωρίς μνήμη και γι αυτά που είδε και για αυτά που έκανε.
Όχι γιατί δεν έχει δύναμη μνήμης, αλλά γιατί ερχόμενη σε επαφή με το Θεό και με κάθε άλλη ανώτερη σχέση λησμονεί κάθε τι κατώτερο, είτε θεωρία, είτε πράξη.
12) Ότι ουκ εστιν ο νους οφθαλμός της ψυχής.
Ο Ψελλός πιστεύει ότι ο οφθαλμός δεν μπορεί να έχει αυτή τη θέση, γιατί είναι όργανο που κινείται από ένα άλλο όργανο και διεγείρεται με την αίσθηση.
Ο νους είναι αυτός που διοικεί την ψυχή και την ανάγει στις θεϊκότερες ελλάμψεις του θείου φωτός.
Η ψυχή μετέχει στα άυλα είδη , όσον αφορά την ουσία της και μαζί με το Νου δέχεται τα άνωθεν απόρρητα γράμματα του Θεού.
Ο νους είναι ακίνητος σε σχέση με την ψυχή που έχει δική της κίνηση.
13) Περί του πως η ψυχή του σώματος εισκρίνεται και πως διαλύεται.
Η ψυχή έρχεται στο σώμα, όπως η ανυπαρξία γίνεται ύπαρξη.
Είναι διασκορπισμένη σε όλο το σώμα.
Ελεύθερη και όχι αιχμάλωτη σε αυτό.
Ο δεσμός της με αυτό δημιουργείται από τους αρμονικούς λόγους, τις υποστάσεις των ειδών όλης της φύσεως, από τους θείους λόγους της εντελέχειας, της συνοχής του είδους της και τις καλύτερα κατασκευασμένες δυνάμεις του σώματος.
Η διάλυση αυτής της σχέσης είναι άλλη διαδικασία.
Ο άγγελος που φυλάσσει την ψυχή παίρνει εντολή άνωθεν για τη λύση της ένωσης, να τη φωτίσει με το άρρητο φως και να ετοιμάσει την υποδοχή της.
14) Περί ψυχής
4. Η ψυχή που απελευθερώνεται από το σώμα είτε προχωρεί αμέσως προς τους οικείους τόπους, είτε χρειάζεται κάποιους οδηγούς για να την επαναφέρουν στην προηγούμενη κατάσταση.
Η ψυχή δεν άγεται από αυτές τις δυνάμεις, αλλά τις ακολουθεί.
Όσες ψυχές έμειναν αμόλυντες κερδίζουν ως αμοιβή τον υπερκόσμιο προορισμό.
Όσες είναι αρκετά προσκολλημένες στην υλική πραγματικότητα κατατάσσονται και φυλάσσονται γύρω από τον ουρανό.
15) Περί ψυχής
5. Επειδή η ψυχή είναι αμερής και αδιάστατη, έτσι ακριβώς βρίσκεται στο σώμα.
Δεν εκτίνεται σε αυτό αλλά ολόκληρη του δίνει ζωή.
Έτσι, σύμφωνα με τους οπαδούς του Αριστοτέλη, η ψυχή κατεβαίνει προσλαμβάνοντας άλογες ζωές και ανεβαίνει αποβάλλοντας όλες τις γενεσιουργές δυνάμεις με τις οποίες περιβλήθηκε κατά την κάθοδο.
16) Τινα τρόπον ο Πλάτων οίεται εισοικιζεσθαι τας ψυχας τοις των αλόγων ζώων σώμασι.
Ο κόσμος των ιδεών είναι η βασική διδασκαλία του Πλάτωνα.
Ο κόσμος που βλέπουμε είναι ένα αντίγραφο του πραγματικού κόσμου, του κόσμου των ιδεών και επιπλέον ο κόσμος των φαινομένων είναι η πτώση από τον πραγματικό.
Ο όρος ιδέα δηλώνει τις ολοκληρωμένες έννοιες, που αποτελούν το μόνιμο ποιόν της ουσίας των όντων.
Η ψυχή διατηρεί στη μνήμη τις αναμνήσεις των ιδεών αυτών, πριν φυλακισθεί στο σώμα.
Άρα η λύτρωση επιτυγχάνεται με την αποδέσμευση της ψυχής από το σώμα.
Σκοπός της ψυχής είναι να παλέψει στον αισθητό κόσμο για να οδηγηθεί μετά θάνατον στο δημιουργό της.
Οι ψυχές που είναι φιλοχρήματες, φιλήδονες ή γοητεύτηκαν με κάποιο άλλο πάθος, τοποθετούνται σε άλογα σώματα.
17) Τινος χάριν τριμερή την ψυχή οι περί Πλάτωνα και Αριστοτέλη ειρήκασι.
Οι οπαδοί των 2 αυτών φιλοσόφων χωρίζουν την ψυχή σε μέρη και όχι σε δυνάμεις και την αποκαλούν τριμερή.
Η ψυχή είναι αδέσμευτη από το σώμα και δεν της αναγνωρίζουν καμία ελευθερία.
Βυθιζόμενη στο σώμα, εγκαθιστά το λογικό της κομμάτι στον εγκέφαλο, το θυμοειδές στην καρδιά και το επιθυμητικό στο ήπαρ.
Το σώμα δηλ. μοιράστηκε γύρω της μη μπορώντας να περιλάβει την αμέριστη φύση της.
Η ψυχή είναι κατ’ αυτούς τριμερής και όχι τριδύναμη.
Οι δυνάμεις δεν περιγράφονται αλλά αλληλεπιδρούν και η ψυχή γίνεται ένα κράμα με το σώμα.
Το μέγεθος αναφέρεται σε ποσοτικό μέγεθος ενώ η δύναμη σε μέγεθος ουσίας και ποιότητας.
Άρα η ψυχή πριν έρθει σε επαφή με το σώμα αποτελείται από δυνάμεις.
Μέρη αποκτά κατά την προσαρμογή της στο σώμα.
18) Περί των ιδεών ας ο Πλάτων λέγει.
Πολλοί ορισμοί δόθηκαν σχετικά με την «Ιδέα» του Πλάτωνα.
Σημαίνει κίνηση, ενέργεια, η οποία δεν επηρεάζεται και δεν κατευθύνεται από πουθενά.
Σημαίνει ένα είδος που μένει πάντα ίδιο.
Στο σύστημα αυτό η ύψιστη ιδέα του αγαθού, του καλού, γίνεται ένα με το θεό.
Ο θεός λέει ο Πλάτων δημιούργησε τον κόσμο για να υπάρχουν οι ιδέες ως παραδείγματα.
Η ψυχή μας υπήρξε πριν γεννηθούμε και με τη γέννηση ήρθε στο σώμα μας σαν σε τάφο.
Εφόσον η ψυχή είδε τις ιδέες υπήρχε πριν από το σώμα, τις θυμάται καθώς βλέπει τον φθαρτό και γήινο κόσμο, ο οποίος είναι μια αντανάκλαση, μια λειψή αποτύπωση των ιδεών.
Τα αισθητά πράγματα δεν είναι τίποτε άλλο από απατηλές εικόνες των αισθήσεών μας, σε αντίθεση με τις ιδέες, οι οποίες είναι άυλες οντότητες που μένουν αναλλοίωτες και αιώνια σταθερές υπάρξεις και συνιστούν την αληθινή πραγματικότητα.
Ο Πλάτων πιστεύει ότι η ψυχή δε μοιράζεται κανένα από τα πάθη των αισθήσεων.
Ο Πλωτίνος πιστεύει ότι η ψυχή έχει ανάγκη τον κόσμο των αισθήσεων γιατί μέσω αυτών αντιλαμβάνεται τον εξωτερικό κόσμο.
19) Εις το οι μεν άνθρωποι τρεπτοί, οι δε δαίμονες άτρεπτοι.
Το είδος της ψυχής του ανθρώπου και των αγγέλων, τις διαφορές και τον προορισμό τους στον κόσμο.
Δαίμονες: κάποιοι από αυτούς όντας άγγελοι αρχικά οδηγήθηκαν στην πτώση τους είτε θελημένα είτε από λάθος τους, δηλαδή δεν ήταν συνειδητή επιλογή τους το κακό.
Τονίζει τη διαφορά της ανθρώπινης ψυχής και των αγγέλων.
Δεν είναι απαραίτητο να καταστραφεί η ψυχή μπαίνοντας στο σώμα.
Έχει τη δυνατότητα να επανέλθει στο αγαθό με το να μην εξομοιωθεί απόλυτα με την ύλη, δηλ. με το σώμα.
Αν ο άνθρωπος αγνοεί ότι με την είσοδο στο σώμα φεύγει από την επιρροή του αγαθού, τότε γίνεται δούλος της ύλης.
Μπορεί όμως να συνειδητοποιήσει την πραγματική πορεία και αποστολή.
Η ψυχή πρέπει να αποτελεί μέσω σωτηρίας του σώματος και να μην ακούει τις εντολές του αυθαίρετα.
Όταν εισέρχεται στο σώμα δε χάνει την υπόστασή της.
Αντίθετα τη διασώζει, γιατί πτώση σημαίνει και μεταβολή της κατάστασης, από τη μια πραγματικότητα σε μία άλλη.
Η ψυχή έχει τη δυνατότητα να επιλέξει τον τρόπο με τον οποίο θα επιβληθεί στο σώμα, τον τρόπο με τον οποίο θα εργαστεί για να επανέλθει στο αγαθό.
Οι απλές ψυχές, οι ανθρώπινες μετέχουν στο αγαθό ή προσπαθούν τουλάχιστον να το ακολουθήσουν, αλλά δεν τα καταφέρνουν πάντα να γίνουν ενάρετες.
20) Περί ψυχής
6. Όσον αφορά την ένωση της ψυχής με το σώμα, ο Ψελλός υποστηρίζει ότι δεν μπορούν να ενωθούν ουσίες που δεν ταιριάζουν.
Έτσι ενώνονται βάσει των ενεργειών τους και όχι της ουσίας του, γιατί η ψυχή είναι άυλη και το σώμα υλικό.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η ψυχή έχει την υπόστασή της μέσα στο σώμα και το σώμα διαμέσου της ψυχής έχει αποκτήσει αισθήσεις, όρεξη και πάθη.
21) Περί ψυχής
7. Η ουσία της ψυχής βρίσκεται σε κατάσταση δύναμης ή ενέργειας και είναι μέσα στο σώμα, ή είναι ασώματη ή κατά κάποιον τρόπο και τα 2 και από τα στοιχεία της πρέπει να κατανοήσουμε την ουσία της.
Το λογικό κομμάτι μας, ο νους κατά τον Αριστοτέλη είναι η προς το σώμα κατεύθυνση της ψυχής και αποτελείται από τον παθητικό νου, που συνδέεται με τα πάθη και είναι θνητός και από τον ποιητικό νου, που είναι απαθής, θεωρητικός και αθάνατος.
22) Περί ψυχής
8. Συνεχίζοντας τις αναφορές στη θεωρία του Πλάτωνα για την ψυχή, λέει πως η ψυχή που γνωρίζει τον εαυτό της και αντιλαμβάνεται τη θεϊκή της ουσία βρίσκεται πολύ κοντά στη συνειδητοποίηση της πραγματικής φύσης και του σκοπού της γενικότερα.
Είναι η αρχική αιτία της ζωής, δηλ. κινήσεις οργανωμένες που έχουν έναν ενιαίο σκοπό.
Στέλνεται από τον θεό.
Όταν όμως το αγνοεί αυτό χάνει την ελευθερία της και γίνεται δούλος του σώματος.
Η ψυχή δεν είναι δυνατόν να γίνει άγγελος ή αρχάγγελος, μιμείται όμως τις ενέργειες αυτών και απεικονίζεται στα όντα που υπερέχουν.
Αυτό συμβαίνει επειδή έχει γίνει κατ’ εικόνα του θεού.
23) Ει άναρχος η ψυχή.
Στην ψυχή δίνεται ουσία από την πνοή που εμφύσησε ο θεός στον πρώτο άνθρωπο.
Οι Έλληνες φιλόσοφοι έλεγαν ότι ο θεός δημιουργεί μόνο με στόχο την τελειότητα αυτά που παράγει.
Και το σύμπαν με τη σειρά του για να αποδείξει αυτήν την τελειότητα παράγει τα πάντα και καθένα από αυτά το κατατάσσει σε ιδιαίτερη τάξη.
Έτσι το ον προέρχεται από τον ίδιο του τον εαυτό, η ζωή από το ον, ο νους από τη ζωή και η ψυχή από τον δημιουργό νου.
24) Ακριβέστερον περί ψυχικών δυνάμεων.
Οι νοερές δυνμάμεις ανάγονται στο καλύτερο κομμάτι της ψυχής, το νοητικό, δηλαδή το άυλο, οι δε άλλες συμπληρώνουν την ψυχή.
Το νοητικό κομμάτι συνυπάρχει με τον αιώνιο νου.
25) Πως ο Πλάτων γεννητόν ομού την ψυχήν και αθάνατον αποφαίνεται.
Ο Πλάτων θεωρεί αγέννητη την ψυχή, η οποία έχει ουσία και ζωή.
Κάθε τι που έχει ζωή, που μπορεί και κινείται αφ’ εαυτού του έχει ψυχή.
Εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο στα διάφορα μέρη των ζωντανών σωμάτων.
Η ψυχή του ανθρώπου μοιάζει με την ψυχή του κόσμου και άρα με τον ανώτερο νου που δημιουργεί την ψυχή και τις δίνεται θεϊκές ιδιότητες.
26) Περί αρετών.
3 είναι οι αρετές της ψυχής:
πάθος
επιθυμία, οργή, φθόνος, φόβος, θάρρος, θράσος, φιλία, χαρά, μίσος, έλεος, πόθος.
Δύναμη
η κατάσταση κατά την οποία γινόμαστε παθητικοί δέκτες των παραπάνω συναισθημάτων και αναλόγως εκφράζουμε τις προηγούμενες ψυχικές διεργασίες.
Έξις
η ροπή που καλώς ή κακώς έχουμε προς τα πάθη.
Όταν οργιζόμαστε πχ κακώς ακολουθούμε την οργή μας.
Οι αρετές δεν είναι πάθη, ούτε δυνάμεις, αλλά έξεις.
Δεν χαρακτηριζόμαστε καλοί ή κακοί από τα πάθη μας αλλά από τις αρετές μας.
Οι αρετές είναι προαιρέσεις, δηλ. η πρόθεση που έχουμε για κάτι.
Επιλέγουμε ελεύθερα, χωρίς καταναγκασμό ή καθοδήγηση.
27) Δόξαι περί ψυχής.
Όπως ανέφερα και πιο πριν οι δυνάμεις τις ψυχής είναι λογικές και άλογες.
Οι λογικές διαιρούνται σε γνωστικές, ζωτικές και ορεκτικές.
Με τον ίδιο τρόπο διαιρούνται και οι άλογες.
Οι γνωστικές των λογικών δυνάμεων διαιρούνται σε δόξα, διάνοια και νου.
Την αθανασία της ψυχής δεν την αντιλαμβάνεται η Δύναμη αλλά η διάνοια.
Όπως αναφέρεται στο Σοφιστή του Πλάτωνα, η δύναμη γνωρίζει μόνο ότι η ψυχή είναι αθάνατη.
Τη διαδρομή που ακολουθείται μέχρι να φτάσουμε σε αυτό το συμπέρασμα την αντιλαμβάνεται η Διάνοια, η οποία ουσιαστικά μεταβαίνει από τις προτάσεις στα συμπεράσματα.
Ο νους έχει ως έργο του να κρίνει αν είναι σωστό ή λάθος το αποτέλεσμα και να επιβάλλει την απόφασή του μέσω των αισθήσεων.
Η ενέργεια του νου οδηγεί το συμπέρασμα να γίνει γνώσει στα πράγματα και να οδηγήσει στην ανάπτυξη των επιστημών.
Έτσι ο νους είναι η τελειότερη έκφραση της ψυχής.
Καταγίνεται με τα νοητά και τις έννοιες αυτών.
Πιο σημαντική δύναμη είναι ο νους, ακολουθεί η διάνοια και μετά βρίσκεται η δόξα, η οποία μοιάζει με τη δική μας ψυχή, επειδή και αυτή κατέχει τη μεσαία θέση στην παγκόσμια τάξη.
Μέσω της διάνοιας μπορεί η ψυχή και ανάγεται στη θεωρία των νοητών.
Εξαιτίας όμως της επαφής της ψυχής με τον αισθητό κόσμο και με τα ερεθίσματά του, δεν μπορεί να πλησιάσει και να κατανοήσει τη θεωρία των νοητών και των άυλων και πιστεύει ότι και αυτά ακόμα έχουν μέγεθος και σχήμα.
Από την άλλη μεριά οι πρακτικές δυνάμεις των λογικών είναι η βούληση και η προαίρεση.
Η βούληση πηγάζει από το αγαθό και η προαίρεση από την ένωση της ψυχής με την άλογη ψυχή.
Πριν ενωθεί με το σώμα ενεργεί κατά βούληση, μετά την ένωση η βούληση γίνεται προαίρεση, όταν ακολουθεί τα άλογα μέρη.
Οι γνωστικές δυνάμεις της άλογης ψυχής είναι η φαντασία και η αίσθηση.
Η αίσθηση κατευθύνεται προς τα έξω και η φαντασία έχει τη γνώση μέσα της.
Αυτό σημαίνει ότι η αίσθηση αντιλαμβάνεται μόνο το παρόν και όχι τα μηνύματα από έξω, η φαντασία λαμβάνει τους τύπους των αισθητών πραγμάτων από την αίσθηση και τους αναπλάθει.
Γι’ αυτό ο Αριστοτέλης την αποκαλεί παθητικό νου.
Η αληθινή γνώση της ψυχής συμβάλει πολύ σε όλα τα είδη της φιλοσοφίας.
Όπως επίσης συμβάλλει και στην ηθική, τη θεολογία αλλά και τη φυσική.
Στην ηθική συμβάλλει επειδή δεν είναι δυνατόν να δημιουργήσουμε ήθη και ηθικές αξίες χωρίς να χρησιμοποιήσουμε τις δυνάμεις της ψυχής μας.
Η θεολογία μας ωθεί στο να αναρωτηθούμε για τον ανώτερο νου, το Δημιουργό νου και γνωρίζοντας για την ψυχή μας βεβαιωνόμαστε όχι μόνο για την αθανασία της αλλά και για την αθανασία του Δημιουργού Νου.
Η φυσική επωφελείται από τη γνώση της ψυχής, καθώς έργο της είναι να ερευνά τα πάντα περί των σωμάτων, τα είδη τους και τις δυνάμεις τους και η ψυχή είναι το τελειότερο αυτών.
