Ο Σωκράτης. Νωπογραφία από την Έφεσο (1ος αι. π.Χ.)
«Δύο είναι οι αιτίες για τις οποίες ο Σωκράτης ανέβηκε και μαρμάρωσε στο περίοπτο βάθρο του, μας λέει το σπουδαίο εγγόνι του στα γράμματα, που γεννήθηκε δεκαπέντε χρόνους μετά το θάνατο του Σωκράτη, ο Αριστοτέλης.
Η μία ότι εδίδαξε το "ὁρίζεσθαι καθόλου", και η άλλη ότι επινόησε τους "ἐπακτικούς λόγους".
Το πρώτο εξηγεί ότι ο Σωκράτης πέτυχε πρώτος να ορίσει τις έννοιες. Και ξέρεις τι άθλος είναι αυτός; Είναι πράμα τόσο σημαντικό, όσο και η θέσπιση των Ολυμπιακών αγώνων από τον Ηρακλή και το Λυκούργο.
Να ορίσεις μία έννοια είναι δυσχερέστατο έργο. Αν δεν ήταν έτσι, δε θα συνέβαινε το παράλογο που βλέπουμε σήμερα γύρω μας. Ερωτάς στην Ελλάδα τους ανθρώπους τι είναι δημοκρατία, και λαβαίνεις εννέα εκατομμύρια ορισμούς. Παρευρεθήκατε ποτέ σας στη στέψη της κασίδας και της παλάβρας; Του abrakatabra που λένε οι γερμανοί φυσικοί για τους γερμανούς θεολόγους;
Και το ίδιο συμβαίνει, αν ρωτήσεις τι είναι ελευθερία, αρετή, δικαιοσύνη, φιλότιμο και ό,τι άλλο.
Όμως ο ορισμός της κάθε έννοιας είναι ένας, εδίδαξε ο Σωκράτης. Για να ορίσεις μια έννοια, μας είπε, θα την περιγράψεις με τόσες και τέτοιες λέξεις, ώστε να μην ημπορείς να προσθέσεις ούτε μία λέξη, να μην ημπορείς να αφαιρέσεις ούτε μία, και να μην ημπορείς να αλλάξεις ούτε μία. Έτσι. Κι αν καταφέρεις στο τέλος να την ορίσεις την έννοια.
Αλλά αυτό, τίμιε αναγνώστη, είναι ανακάλυψη και εφεύρεση σαν εκείνες του Νεύτωνα, του Κολόμβου, του Δαρβίνου, του Αϊνστάιν, του Φρόυντ. Και ο Σωκράτης είναι το πρώτο φωτομετρικό για όλους αυτούς τους μεγαλόνοες άντρες.
Το δεύτερο που πέτυχε, λέει ο Αριστοτέλης πάντα, είναι οι "ἐπακτικοι λόγοι". Εισηγήθηκε δηλαδή στην έρευνα την επαγωγική μέθοδο.
Το δεύτερο τούτο είναι ακόμη σπουδαιότερο από το πρώτο. Γιατί στην ουσία σημαίνει ότι ο Σωκράτης εισήγαγε στην πνευματική ιστορία του ανθρώπου την επιστήμη, κατά την έννοια ότι εισηγήθηκε τη μέθοδο της επιστήμης.
Αυτός είναι ο λόγος που κοντά στα άλλα λέμε ότι την επιστήμη στην ιστορία του ανθρώπου την έφεραν οι έλληνες. Και κατά τούτο ξεχωρίζει ο ελληνικός απ’ όλους τους άλλους πολιτισμούς.
Καθώς είμαστε ημιμαθείς, και προχειρολόγοι, και πνευματικά νεόπλουτοι, ισχυριζόμαστε πολλές φορές ότι επιστήμη έκαμαν και άλλοι αρχαίοι λαοί. Οι αιγύπτιοι, για παράδειγμα, οι αζτέκοι, οι ασσύριοι, οι κινέζοι, οι χαλδαίοι, οι εβραίοι, οι πέρσες, και λέγε.
Λάθος. Επιστήμη έκαμαν μόνον οι έλληνες. Επιστήμη, με την έννοια ότι ανακαλύπτεις και οικοδομείς ένα σύστημα εφαρμοσμένων πληροφοριών που η οργανική τους δόμηση έχει τον ειρμό, την ακρίβεια και την αναγκαιότητα της οργανικής τάξης που υπάρχει μέσα στη φύση. Αιτία που κάνει τη φύση και τους νόμους της σύσταση αναλλοίωτη, και αιώνια, και ανώλεθρη.
Σε σύγκριση με τους έλληνες η επιστήμη που έκαμαν οι άλλοι είναι μία επίδοση προεμπειρική. Αστρολογία λόγου χάρη αντί για αστρονομία. Κομπογιαννιτισμός αντί για ιατρική. Ιερατείο και παπαδαριό αντί για φιλοσοφία. Αγροφυλακή αντί για γεωμετρία. Μαγεία και κατηχητικό αντί για ηθική. Κρυφτούλι και αμπάριζα αντί για αθλητισμός. Μουρλοβασιλιάδες από ξύλο ξερό αντί για πολιτική. Και παράβαλε αντίστοιχα.
Σήμερα την έρευνα σε όλους τους χώρους του επιστητού την υπηρετούν εννιακόσιες τόσες επιστήμες, που διδάσκονται στα πανεπιστήμια της υφηλίου.
Αρχή και πηγή και μητρίδα (όπως λέμε πατρίδα) όλου αυτού του βουερού πνευματικού οργασμού που έφερε τον άνθρωπο «μετάρσιος να πλήξει τα άστρα», κατά το στίχο του Οράτιου, είναι η Ελλάδα. Και γενάρχης ή πρωτομάστορας αυτής της πειθαρχίας είναι ο Σωκράτης.
Βέβαια, εδώ δεν ημπορεί να παραβλέψει κανείς το βαρύηχο προανάκρουσμα της προέλασης των Προσωκρατικών. Ούτε την καταληκτήρια ιαχή των μεγάλων φιλοσοφημάτων του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, και του Επίκουρου.
Ιδού γιατί ο Σωκράτης, ο γιος του Σωφρονίσκου και της Φαιναρέτης ο αθηναίος, είναι μεγάλος. Γιατί είναι η μαμμή που έφερε στο φως της ιστορίας την επιστήμη.»
Δημήτρης Λιαντίνης - "Γκέμμα"
