Η αυτοεκτίμηση αντανακλά τη σχέση που έχουμε με τον θάνατο. Η ύπαρξή της σε υψηλά επίπεδα κατά την ενήλικη ζωή επιβεβαιώνει τη συνειδητοποίηση του εφήμερου, ενώ η απουσία της την προσκόλληση σε αυτό. Η μεγαλύτερη απώλεια για τον ευάλωτο άνθρωπο είναι η ανικανότητά του να αντιληφθεί τη χρονική εναλλαγή και την προσέγγιση του αμετάκλητου αυτού γεγονότος, που νοηματοδοτεί όλα τα υπόλοιπα.
Η καθημερινότητα είναι έτσι δομημένη ώστε να εξαπατά. Πίσω από την κίβδηλη σταθερότητα ελλοχεύει η διαρκής μεταβολή, η αέναη ροή, η κίνηση και η ανατροπή. Ο εαυτός, για να διαφοροποιηθεί, διαρκώς αναζητά ή εφευρίσκει σημεία αναφοράς. Τα περικλείει με τον μανδύα της μονιμότητας και επανέρχεται πεισματικά σε αυτά, για να τεκμηριώσει τους αυτοπροσδιορισμούς και να ανακατασκευάσει την αυτοεικόνα, ώστε να παραμένει κατ’ επίφαση μόνο αναλλοίωτη.
Οικογένεια, φίλοι, συντροφικότητα, επάγγελμα, κοινωνία, όλα συμβολικές νοηματοδοτήσεις, που λαμβάνουν –ανάλογα με τη συγκυρία– βαρύνουσα σημασία, επειδή στοιχειοθετούν την ερμηνευτική του εγώ. Η ετυμηγορία για τον αληθινό εαυτό μία αντινομία: ανάγκες, προσδοκίες, κοινωνική σύγκριση, συμβάσεις, ιδανικά, όλα συνθέτουν το τελικό πόρισμα, το οποίο θα ανακοινωθεί στον καθένα από εμάς τη στιγμή ακριβώς που δεν θα μπορούμε να πράξουμε οτιδήποτε για να το αλλάξουμε.
Πρώτο μέλημα του ανθρώπου να αποτινάξει τις άγκυρες που τον καθηλώνουν, υποσχόμενες τη φενάκη της ασφάλειας και της προβλεψιμότητας. Τίμημα και κέρδος της απόφασης αυτής η έξοδος από το βαλτώδες λιμάνι της ρουτίνας και η εκστατική περιδίνηση στο παράτολμο και το αδοκίμαστο. Αλλά κι εκεί η ισορροπία δεν είναι διασφαλισμένη. Οι φυγόκεντρες δυνάμεις μπορούν να αποδομήσουν την ανυποψίαστη προσωπικότητα και να υποθηκεύσουν τη διαύγειά της με νευρωτικές συμπεριφορές και στρεβλώσεις.
Τόσο ο εφησυχασμός, όσο και η διακινδύνευση οδηγούν τον επιπόλαιο αναζητητή στους αργυραμοιβούς της ευτυχίας του. Κάθε ηλικιακό στάδιο που παρέρχεται αφήνει ένα μικρό κέρδος και ένα έλλειμμα στον άνθρωπο. Καμιά φορά εσχατολογικά γεγονότα στιγματίζουν ανεξάλειπτα την ύπαρξη, αλλά είναι τόσο σπάνια, που η σημασία τους είναι ολοφάνερη και αποκαλυπτική.
Το πρόβλημα όλων, σε τελική ανάλυση, είναι η αδυναμία να διακρίνουν τη σπουδαιότητα των ασήμαντων καθημερινών αλλαγών, οι οποίες περνούν συνωμοτικά απαρατήρητες, μέχρι που να σωρεύσουν τόση ενέργεια, ώστε αθροιστικά να μετασχηματίσουν την προσωπικότητα και να αφήσουν ξέπνοο τον αυτο-παρατηρητή να αναλογίζεται πώς έφτασε, χωρίς να το νιώσει, μέχρι εδώ.
Ο προνοητικός ταξιδευτής προς την αλήθεια ποτέ δεν υποτιμά τις κρυμμένες διαστάσεις των λεπτομερειών που συνέχουν το είναι του.
*****************
Ευστράτιος Παπάνης
Επίκουρος Καθηγητής
Κοινωνιολογίας
Πανεπιστημίου Αιγαίου
