Κάθε μορφή χειρισμού -χειραγώγησης (από φίλους, γονείς, προϊστάμενο, συναδέλφους) είναι μία προσπάθεια επιβολής.
Το πρώτο βήμα σε κάθε χειραγώγηση είναι ο άλλος να πιστέψει ότι είναι ελεύθερος να αρνηθεί ή να αντιδράσει.
Αυτό γίνεται με ένα παραπειστικό τρόπο, ο οποίος στερεί την ελευθερία από τον άλλο που υποτάσσεται.
Ο στόχος της χειραγώγησης είναι να αφαιρεθεί η αμυντική ικανότητα και το κριτικό πνεύμα του ατόμου, η αποσταθεροποίηση του, η σύγχυση και τέλος η εξαπάτηση.
Δηλαδή η ψυχολογική δέσμευση του ατόμου ούτος ώστε αυτό να είναι στη διάθεση του άλλου.
Το πρώτο βήμα σε κάθε χειραγώγηση είναι ο άλλος να πιστέψει ότι είναι ελεύθερος να αρνηθεί ή να αντιδράσει.
Αυτό γίνεται με ένα παραπειστικό τρόπο, ο οποίος στερεί την ελευθερία από τον άλλο που υποτάσσεται.
Ο στόχος της χειραγώγησης είναι να αφαιρεθεί η αμυντική ικανότητα και το κριτικό πνεύμα του ατόμου, η αποσταθεροποίηση του, η σύγχυση και τέλος η εξαπάτηση.
Δηλαδή η ψυχολογική δέσμευση του ατόμου ούτος ώστε αυτό να είναι στη διάθεση του άλλου.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι χειραγώγησης και αυτή ξεκινά από την παιδική ηλικία, με πρώτους τους γονείς που χειρίζονται τα παιδιά και κατόπιν σε μεγάλο ποσοστό του δασκάλους.
Οι τρόποι που χειρίζονται οι γονείς τα παιδιά τους διαφέρει ανάλογα με την προσωπικότητα του γονέα.
Υπάρχουν ελαφρές μορφές χειραγώγησης και μπορεί να καταλήξουμε σε διαστροφικές μορφές από διαταραγμένους γονείς που αποβλέπουν στην εξόντωση της οντότητας και της ψυχικής ισορροπίας του παιδιού.
Οι τρόποι που χειρίζονται οι γονείς τα παιδιά τους διαφέρει ανάλογα με την προσωπικότητα του γονέα.
Υπάρχουν ελαφρές μορφές χειραγώγησης και μπορεί να καταλήξουμε σε διαστροφικές μορφές από διαταραγμένους γονείς που αποβλέπουν στην εξόντωση της οντότητας και της ψυχικής ισορροπίας του παιδιού.
Ένα είδος απλής χειραγώγησης είναι η ανταμοιβή για την καλή συμπεριφορά του παιδιού ή την καλή του απόδοση στο σχολείο, άλλη είναι η τιμωρία με στέρηση ή με περιορισμό κλπ.
Ακόμη οι γονείς χρησιμοποιούν τα δικά τους συναισθήματα για να «διορθώσουν» το παιδί τους:
«Θέλεις να με στεναχωρήσεις;» ή «Θέλεις να θυμώσω;».
Προχωράμε όμως σε πιο καταστροφικούς τρόπους χειρισμούς, όπως είναι ο εκβιασμός:
«Θα με αρρωστήσεις», «Θα με πεθάνεις» ή «Εσύ με αρρώστησες» και η ενοχοποίηση του παιδιού για ό, τι κακό συμβαίνει στο γονιό.
Ένας διαστροϕικός τρόπος χειρισμού είναι η σιωπηλή απαξίωση του παιδιού και οι ταπεινώσεις στις οποίες οι γονείς υποβάλουν το παιδί τους.
Όπως είπαμε όμως προηγουμένως οι χειρισμοί είναι πολλοί, πολύπλοκοι και ποικίλοι.
Ακόμη οι γονείς χρησιμοποιούν τα δικά τους συναισθήματα για να «διορθώσουν» το παιδί τους:
«Θέλεις να με στεναχωρήσεις;» ή «Θέλεις να θυμώσω;».
Προχωράμε όμως σε πιο καταστροφικούς τρόπους χειρισμούς, όπως είναι ο εκβιασμός:
«Θα με αρρωστήσεις», «Θα με πεθάνεις» ή «Εσύ με αρρώστησες» και η ενοχοποίηση του παιδιού για ό, τι κακό συμβαίνει στο γονιό.
Ένας διαστροϕικός τρόπος χειρισμού είναι η σιωπηλή απαξίωση του παιδιού και οι ταπεινώσεις στις οποίες οι γονείς υποβάλουν το παιδί τους.
Όπως είπαμε όμως προηγουμένως οι χειρισμοί είναι πολλοί, πολύπλοκοι και ποικίλοι.
Η χειραγώγηση των παιδιών είναι πολύ εύκολη καθώς το παιδί έχει απεριόριστη ανοχή, είναι έτοιμο να συγχωρήσει και ακόμη να φορτωθεί οποιοδήποτε λάθος ή ακόμη και να δείξει περισσότερη κατανόηση από το γονιό του.
Αν η χειραγώγηση είναι μεγάλη και διαστροϕική μπορεί να γίνει η αιτία το παιδί να χάσει την αυτοπεποίθησή του, να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, να μισεί τον εαυτό του, να γίνει εύκολο στην χειραγωγία των άλλων ή στην τελική να μιμηθεί του γονείς του.
Αν η χειραγώγηση είναι μεγάλη και διαστροϕική μπορεί να γίνει η αιτία το παιδί να χάσει την αυτοπεποίθησή του, να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, να μισεί τον εαυτό του, να γίνει εύκολο στην χειραγωγία των άλλων ή στην τελική να μιμηθεί του γονείς του.
Στο χώρο της εργασίας υπάρχει η χειραγώγηση των ανωτέρων αλλά και των συναδέλφων.
Και εδώ ο στόχος είναι η υποταγή του άλλου και η συμμόρφωση, αλλά και πολλές φορές η ανάγκη εξόντωσης του άλλου λόγω φθόνου ή φόβου.
Οι τρόποι που γίνονται εδώ οι χειρισμοί είναι πάλι πολλοί και ποικίλοι, ανάλογα την προσωπικότητα του ατόμου που χειραγωγεί, το περιβάλλον και τη θέση του.
Κάποιοι συνήθεις τρόποι είναι ο αυταρχισμός, η κατάχρηση εξουσίας, οι πλάγιες ταπεινώσεις, η υποβάθμιση, οι διάφορες κατηγόριες ή το φόρτωμαν συνεπειών μίας σύγκρουσης στην προσωπικότητα του άλλου.
Ένας εγωκεντρικός εργοδότης ή ανεπαρκής προϊστάμενος μπορεί να προσβάλει, να λέει ψέματα, να κρατάει πέρα από το ωράριο τον υπάλληλο και τον υφιστάμενο από φόβο ότι θα χάσει τον έλεγχο.
Η άρνηση πληροφοριών, τα παράδοξα σχόλια που αποτρέπουν οποιαδήποτε απάντηση, η απουσία διαλόγου, η απομόνωση, τα κακόβουλα σχόλια, η έλλειψη σεβασμού, οι συχνές αλλαγές κανόνων, οι εκβιασμοί λόγω ανεργίας, οι επικρίσεις και οι ταπεινώσεις σαν μέσο μεγαλύτερης απόδοσης και πληθώρα άλλων είναι επίσης κάποιοι ακόμα τρόποι χειραγώγησης.
Και εδώ ο στόχος είναι η υποταγή του άλλου και η συμμόρφωση, αλλά και πολλές φορές η ανάγκη εξόντωσης του άλλου λόγω φθόνου ή φόβου.
Οι τρόποι που γίνονται εδώ οι χειρισμοί είναι πάλι πολλοί και ποικίλοι, ανάλογα την προσωπικότητα του ατόμου που χειραγωγεί, το περιβάλλον και τη θέση του.
Κάποιοι συνήθεις τρόποι είναι ο αυταρχισμός, η κατάχρηση εξουσίας, οι πλάγιες ταπεινώσεις, η υποβάθμιση, οι διάφορες κατηγόριες ή το φόρτωμαν συνεπειών μίας σύγκρουσης στην προσωπικότητα του άλλου.
Ένας εγωκεντρικός εργοδότης ή ανεπαρκής προϊστάμενος μπορεί να προσβάλει, να λέει ψέματα, να κρατάει πέρα από το ωράριο τον υπάλληλο και τον υφιστάμενο από φόβο ότι θα χάσει τον έλεγχο.
Η άρνηση πληροφοριών, τα παράδοξα σχόλια που αποτρέπουν οποιαδήποτε απάντηση, η απουσία διαλόγου, η απομόνωση, τα κακόβουλα σχόλια, η έλλειψη σεβασμού, οι συχνές αλλαγές κανόνων, οι εκβιασμοί λόγω ανεργίας, οι επικρίσεις και οι ταπεινώσεις σαν μέσο μεγαλύτερης απόδοσης και πληθώρα άλλων είναι επίσης κάποιοι ακόμα τρόποι χειραγώγησης.
Οι φίλοι ή οι συνάδελφοι έχουν τους δικούς τους τρόπους, οι οποίοι πολλές φορές μπορεί να κρύβονται σε αυτά που ονομάζουν αστειάκια, ακόμη σε κοροϊδευτικά σχόλια ή γελοία παρατσούκλια, υπαινιγμούς, εκδηλώσεις προτιμήσεων, απομόνωση, δημιουργία συμμαχιών και αντιθέσεων, συγκρούσεις ή κακή επικοινωνία.
Τέλος, στις προσωπικές μας σχέσεις οι χειρισμοί είναι το άλφα και το ωμέγα, εφ’ όσον δεν έχουμε καλή σχέση με τον εαυτό μας, δεν έχουμε μια αρκετά καλή γνώση αυτού και είμαστε επιρρεπείς στην κολακεία ή στη γοητεία του άλλου ή και στη ρομαντική πλευρά του έρωτα.
Στις σχέσεις αυτές οι χειρισμοί μπορεί να γίνουν πολύ σκληροί και καταστροφικοί και για τη σχέση, αλλά και για το άτομο, που δέχεται κάποιους κακόβουλους τρόπους ελέγχου, υποταγής και δέσμευσης του άλλου.
Κάποιοι τέτοιοι χειρισμοί μπορεί να μη γίνονται αντιληπτοί, ενώ κάποιοι άλλοι είναι επώδυνοι και εξοντωτικοί.
Η διαδικασία της σαγήνης είναι η δημιουργία μιας ακατανίκητης έλξης μέσω της εικόνας που εκπέμπει το άτομο προκειμένου να αιχμαλωτιστεί ο πόθος του άλλου, ο οποίος θαυμάζει απεριόριστα αυτή την εικόνα.
Είναι μια γοητεία, που στόχο έχει το άτομο να συγκεντρώσει γύρω του άτομα υποταγμένα με χαμηλή αυτοπεποίθηση.
Στις σχέσεις αυτές οι χειρισμοί μπορεί να γίνουν πολύ σκληροί και καταστροφικοί και για τη σχέση, αλλά και για το άτομο, που δέχεται κάποιους κακόβουλους τρόπους ελέγχου, υποταγής και δέσμευσης του άλλου.
Κάποιοι τέτοιοι χειρισμοί μπορεί να μη γίνονται αντιληπτοί, ενώ κάποιοι άλλοι είναι επώδυνοι και εξοντωτικοί.
Η διαδικασία της σαγήνης είναι η δημιουργία μιας ακατανίκητης έλξης μέσω της εικόνας που εκπέμπει το άτομο προκειμένου να αιχμαλωτιστεί ο πόθος του άλλου, ο οποίος θαυμάζει απεριόριστα αυτή την εικόνα.
Είναι μια γοητεία, που στόχο έχει το άτομο να συγκεντρώσει γύρω του άτομα υποταγμένα με χαμηλή αυτοπεποίθηση.
Άλλοι τρόποι χειρισμού είναι, ο αποκλεισμός από φίλους και συγγενείς με τη δικαιολογία της αποκλειστικής αγάπης και σχέσης, μέσω της ζήλειας και του ελέγχου, επίσης μέσω της ψευδαίσθησης επικοινωνίας (απόκρυψη πληροφοριών, δυσνόητα μηνύματα, μη ολοκληρωμένες φράσεις, τεχνικό δογματικό λεξιλόγιο κ.λπ.), καθώς και με την εξωλεκτική βία, μια βία καλυμμένη μέσα σε υπονοούμενα, και τέλος την άρνηση διαλόγου και τη σιωπή.
Στις περισσότερες περιπτώσεις χειρισμού χρησιμοποιούνται οι αδυναμίες του άλλου, ώστε να φτάσει στο σημείο να αμφιβάλει για τον εαυτό του, για τα συναισθήματα, την αντίληψη του και για τα πιστεύω του με απώτερο αποτέλεσμα να μην έχει άμυνες και να υποταγεί.
Στις περισσότερες περιπτώσεις χειρισμού χρησιμοποιούνται οι αδυναμίες του άλλου, ώστε να φτάσει στο σημείο να αμφιβάλει για τον εαυτό του, για τα συναισθήματα, την αντίληψη του και για τα πιστεύω του με απώτερο αποτέλεσμα να μην έχει άμυνες και να υποταγεί.
Τελικά, πως αντιμετωπίζεται ο χειρισμός και η χειραγώγηση;
Η αντιμετώπιση δε βρίσκεται στην αλλαγή του άλλου (ανεξάρτητα του πόσο πιστεύουμε ότι το πρόβλημα το έχει ο άλλος).
Βρίσκεται στον εαυτό μας και στον τρόπο που προσπαθούμε με τη σειρά μας να επηρεάσουμε τους άλλους (να τους ελέγξουμε, να τους χειριστούμε).
Το πρόβλημα βρίσκεται στη μειωμένη αυτοεκτίμηση, στην αυτό-καταπίεση, στη χαμηλή αυτοπεποίθηση και στην εγκατάλειψη του εαυτού.
Βρίσκεται ακόμα στο πλεόνασμα θυμού και ενοχών.
Βρίσκεται στην εξάρτηση, στην αναζήτηση χαράς, ευτυχίας και πληρότητας έξω από τον εαυτό.
Βρίσκεται στον εαυτό μας και στον τρόπο που προσπαθούμε με τη σειρά μας να επηρεάσουμε τους άλλους (να τους ελέγξουμε, να τους χειριστούμε).
Το πρόβλημα βρίσκεται στη μειωμένη αυτοεκτίμηση, στην αυτό-καταπίεση, στη χαμηλή αυτοπεποίθηση και στην εγκατάλειψη του εαυτού.
Βρίσκεται ακόμα στο πλεόνασμα θυμού και ενοχών.
Βρίσκεται στην εξάρτηση, στην αναζήτηση χαράς, ευτυχίας και πληρότητας έξω από τον εαυτό.
Άνθρωποι που αγκιστρώνονται στον οποιοδήποτε ή σε οτιδήποτε με την πεποίθηση ότι θα βρουν εκεί την ευτυχία και την πληρότητα, που τους λείπει, ότι θα γεμίσουν το κενό μέσα τους, είναι άνθρωποι που αναζητούν απεγνωσμένα την αγάπη και την αποδοχή.
Όταν αποτυγχάνουν κατηγορούν, απειλούν, εξαναγκάζουν, συμβουλεύουν, διαγράφουν την λέξη όχι από το λεξιλόγιο τους και έχουν μια άσχημη επικοινωνία.
Είναι άνθρωποι με ευάλωτα όρια, έχουν έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους, στα συναισθήματά τους, στις αποφάσεις τους και στα άλλα άτομα, και δεν έχουν πίστη σε κάτι ανώτερο.
Είναι άτομα τα οποία φοβούνται το θυμό τους ` αλλά και το θυμό των άλλων ή/ και φοβούνται μήπως θυμώσουν τους άλλους.
Όταν αποτυγχάνουν κατηγορούν, απειλούν, εξαναγκάζουν, συμβουλεύουν, διαγράφουν την λέξη όχι από το λεξιλόγιο τους και έχουν μια άσχημη επικοινωνία.
Είναι άνθρωποι με ευάλωτα όρια, έχουν έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους, στα συναισθήματά τους, στις αποφάσεις τους και στα άλλα άτομα, και δεν έχουν πίστη σε κάτι ανώτερο.
Είναι άτομα τα οποία φοβούνται το θυμό τους ` αλλά και το θυμό των άλλων ή/ και φοβούνται μήπως θυμώσουν τους άλλους.
Τελικά, η αντιμετώπιση του χειρισμού επιτυγχάνεται με μία μόνον συμπεριφορά, μία νέα συμπεριφορά (όχι τόσο εύκολη, βέβαια).
Είναι η συμπεριφορά της φροντίδας του εαυτού μας, είναι η μάθηση της εμπιστοσύνης στον εαυτό μας, είναι η μάθηση της μεγαλύτερης ευθύνης που έχουμε στη ζωή:
«η φροντίδα, η αποδοχή και η συγχώρεση του εαυτού μας».
Κάθε άτομο είναι υπεύθυνο για τον εαυτό του και μόνο γι’ αυτόν.
Και μία μεγάλη αλήθεια είναι, ότι ζούμε τις συνέπειες των αποφάσεων που πήραμε στο παρελθόν.
Ζούμε τη ζωή που προγραμματιστήκαμε να ζήσουμε όταν είμαστε ακόμη παιδιά.
Είναι η συμπεριφορά της φροντίδας του εαυτού μας, είναι η μάθηση της εμπιστοσύνης στον εαυτό μας, είναι η μάθηση της μεγαλύτερης ευθύνης που έχουμε στη ζωή:
«η φροντίδα, η αποδοχή και η συγχώρεση του εαυτού μας».
Κάθε άτομο είναι υπεύθυνο για τον εαυτό του και μόνο γι’ αυτόν.
Και μία μεγάλη αλήθεια είναι, ότι ζούμε τις συνέπειες των αποφάσεων που πήραμε στο παρελθόν.
Ζούμε τη ζωή που προγραμματιστήκαμε να ζήσουμε όταν είμαστε ακόμη παιδιά.
Γώγα Κυριακίδου
Σύμβουλος- Ψυχολόγος
