Η ερημικότητα, η ησυχία και το σκοτάδι συνήθως φοβίζουν γιατί μας τοποθετούν μπροστά στο άγνωστο, γεννούν φόβους, είναι αντίθετες με την κοινωνικότητα, το διάλογο, το φως. Από την άλλη μεριά κρύβουν θησαυρούς και αφυπνίζουν εσωτερικές δυνάμεις στο ανθρώπινο πνεύμα που τίποτε άλλο δεν μπορεί να ενεργοποιήσει. «Νυκτός μετά καρδίας μου ἠδολέσχουν καί ἔσκαλλε τό πνεῦμα μου». Αδολεσχία σημαίνει κίνηση, πνευματική ενασχόληση. Τη νύχτα η καρδιά πιο εύκολα κινείται και σκαλίζει το πνεύμα. Η νύχτα φανερώνει κόσμους που κρύβει το φως. Γι’ αυτό και οι ησυχαστές προτιμούν την ερημιά και το σκοτάδι της νύχτας, για να μελετήσουν τις λεπτομέρειες του εσωτερικού κόσμου και τους κόσμους του πνευματικού στερεώματος.
Ο αββάς Ισαάκ γράφει: «ἡ ἠσυχία τάς αἰσθήσεις τάς ἔξω νεκροῖ καί τάς κινήσεις τά ἔσω ἐγείρει». Ο διάλογος με τον κόσμο της νύχτας και της ερημιάς έχει μια μοναδικότητα. Σε ανοίγει σε κόσμους που τίποτε άλλο δεν μπορεί να φανερώσει.
Καθώς παρατηρείς και συλλογίζεσαι, μαθαίνεις και σκέπτεσαι καθώς συνειδητοποιείς τα ασύλληπτα μεγέθη του συμπαντικού κόσμου, μπορείς να νοιώσεις ταυτόχρονα ασύλληπτα μικρός, σχεδόν τίποτα, σχεδόν μηδέν.
Αυθόρμητα νοιώθεις τη μικρότητα σου ως απελπισία, τη ματαιότητα σου ως αναπάντητη απορία, τη μοναξιά σου ως αδιέξοδο. Υποψιάζεσαι όμως, ότι όλα αυτά τα συμπεράσματα είναι μάλλον λάθος.
Ό,τι είναι μικρό, ό,τι δεν φαίνεται δεν σημαίνει, ότι είναι αμελητέο και ασήμαντο και πολύ περισσότερο πως δεν υπάρχει. Οι μαύρες τρύπες δεν φαίνονται. Είναι όμως τόσο βέβαιη η παρουσία τους και τόσο μεγάλη η σπουδαιότητα τους. Κρύβουν μέσα τους μυστικό που δεν κοινοποιείται, αλλά εξυπονοείται. Μάλιστα καθώς μικραίνουν και καταρρέουν απειρίζουν το βαρυτικό πεδίο τους. Ίσως και στο σύμπαν όσο πιο μικρός δείχνεις, τόσο πιο ταπεινός νοιώθεις, τόσο περισσότερο να βλέπεις, τόσο πιο πολύ συναντάς την αξία σου, τη μεγάλη αλήθεια αυτού του κόσμου. Τότε νοιώθεις μικρός, αλλά πολύ γλυκά. Δυναμώνεις το βαρυτικό πεδίο σου. Μέσα από τη γεωμετρική μικρότητα και λογική συστολή σου αντικρίζεις την τεράστια πνευματική αξία σου, τη μεταμόρφωση του κόσμου σου.
Το σύμπαν μπορεί να έχει χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά γίνεται πολύ θερμό. Μπορεί να σπανίζουν τα φωτάκια σου, γίνεται όμως πολύ φωτεινό. Μπορεί να αποδεικνύει τη μοναξιά σου, το ζεις όμως γεμάτο κίνηση και παρουσία. Το γιατί συμπεριφέρεται έτσι, υποχρεώνει σε υποψίες ότι πίσω από το αθέατο σύμπαν κρύβεται η αλήθεια που δεν φαίνεται, αλλά μαγεύει περισσότερο από όσο η ορατή και κατανοητή ουσία του. Το σύμπαν είναι περισσότερο από αθέατη ύλη και ενέργεια και κρύβει κάτι, πέραν από την αδυναμία μας για να κατανοήσουμε, κάτι πιο πολύ από όσα όμορφα φανερώνει, κάτι πολύ πιο μεγάλο από τις ασύλληπτες διαστάσεις του. Έχει μια ετερότητα η ομορφιά του. «οἱ οὐρανοί διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, ποίηση δε χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τό στερέωμα»
