Πιο δύσκολο είναι το πρόβλημα της πρόγνωσης όσον αφορά εκείνους που θα παραμείνουν οριστικά μακριά από τον Θεό και κατά συνέπεια ο Θεός θα τους λησμονήσει αιώνια. Τέθηκε το ερώτημα: μήπως αυτή η πρόγνωση της μόνιμης μη – επιστροφής τους κάνει αδύνατη την επιστροφή τους; Μήπως η πρόγνωση Του αποκλείει τη δυνατότητα εκδήλωσης της ελευθερίας του Θεού έναντι αυτών των ανθρώπων, ή τη δυνατότητα εκδήλωσης της δικής τους ελευθερίας;
Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός έδωσε σ’ αυτή την ερώτηση την εξής απάντηση: «πάντα μεν προγινώσκει ο Θεός, ου πάντα δε προορίζει» Έκδοσις Ακριβής Ορθοδόξου Πίστεως, Βιβλίον Β΄, Λ΄ [ΜΔ΄]. Δηλαδή ο Θεός έλαβε υπόψη την ελευθερία των πλασμάτων στην πρόγνωση που τα αφορά. Ο Θεός προγινώσκει αυτό που θα πράξουν αυτά εν ελευθερία. Δεν ήθελε να τα προορίζει, για να τα προγινώσκει προορισμένα στη δυστυχία ή στην ευτυχία. Ο Θεός έλαβε υπόψη και την ελευθερία Του να κάνει το παν για να τα βοηθήσει στην περίπτωση που αυτά θα θελήσουν να επιστρέψουν. Η πρόγνωση Του περιέλαβε και το ότι, οτιδήποτε κι αν έκανε Αυτός στο μέλλον, αυτά θα αρνούνται ελεύθερα την επιστροφή.
Η πρόγνωση του Θεού σχετικά με εκείνους που θα πάνε στην αιώνια καταδίκη συνίσταται μόνο στο ότι δεν τους βλέπει στην τελική ενότητα μ’ Αυτόν, ενότητα η οποία γι’ Αυτόν είναι παρούσα και πριν ακόμα επιτευχθεί αληθινά. Ο Θεός βλέπει σ’ αυτούς τη δυνατότητα που τους είναι δοσμένη εξ’ αρχής, να κάνουν πράξη εκουσίως την ενότητα την οποία δυνάμει έχουν από την δημιουργία τους. Αυτός βλέπει στον Εαυτό Του τι θα μπορούσαν να γίνουν εκείνοι, αν ήθελαν να παραμένουν και να αναπτύσσονται εν Αυτώ. Αλλά δεν τους βλέπει αληθινά ενεργοποιημένους στο πλαίσιο της δυνατότητά τους, με την παραμονή εν Αυτώ. Τους βλέπει χωρισμένους οριστικά και εκούσια απ’ Αυτόν. Βλέπει ότι η ελευθερία Του έναντι αυτών δεν θα μπορούσε να κάνει τίποτε για την επαναφορά τους σ’ Αυτόν. Με άλλα λόγια, η σωτηρία του καθενός εξαρτάται από τη δική του θέληση, αφού το θέλημα του Θεού για τη σωτηρία των πάντων δυνάμει συμπεριλαμβάνεται στη φύση τους, που από την αρχή τάσσεται εν Θεώ (Α΄ Τιμ. 2,4). Ο ιερός Χρυσόστομος λέει: «Ει γαρ αυτού μόνου ήν, πάντες άνθρωποι αν εσώθησαν, και εις επίγνωσιν αληθείας ήλθον (Α΄ Τιμ. 2,4). Ει αυτού μόνου ήν, ουκ αν εγένοντο διάφοραι τιμαί· πάντας γαρ αυτός εποίησε, και πάντων ομοίως κήδεται» Contra Anomaeos, VIII, PG 48,775.
Όποιος θέλει να παραμείνει στην αρχική του ενότητα με τον Θεό και να την αναπτύξει, μπορεί να το κάνει εύκολα, ακριβώς με την δοσμένη σ’ αυτόν αρχική ένωση, αφού η ένωση με το Θεό είναι δυνάμει έμφυτη στον καθένα. Όποιος θέλει να σωθεί, αποδεικνύει ακριβώς μ’ αυτό ότι δεν είναι προορισμένος σε αιώνια καταδίκη. Θα πάνε στην καταδίκη μόνο εκείνοι που δεν θέτουν πραγματικά στον εαυτό τους το πρόβλημα αν θέλουν να σωθούν και εκείνοι που δεν αισθάνονται ποτέ τη φρίκη της ερώτησης: άραγε είμαι προορισμένος για την αιώνια καταδίκη; Επειδή, αν αισθάνονται κάποτε αυτή τη φρίκη, ακριβώς μ’ αυτό θα αποδεικνυόταν ότι θέλουν να σωθούν και θα σώζονταν.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΤΑΝΙΛΟΑΕ «Η ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΡΜΟΣ»
