Η ανθρωπότητα υπάρχει επειδή κάποιος, κάποτε, παραβίασε έναν κανόνα, αμφισβήτησε μια εντολή, έδειξε δυσπιστία σ’ ένα λόγο, δεν υπάκουσε σ’ ένα νόμο… Τυχαίο καταστάλαγμα βιβλικού μύθου;
Πάμε τώρα να δούμε μαζί μια ιστορία βιβλικής φαντασίας. Ας αναπτύξουμε μία εναλλακτική ιστορία κι ας δούμε το μύθο το χαμένου παράδεισο από νέα οπτική γωνία. Σ’ αυτή την εκδοχή –την οποία κάλλιστα θα μπορούσαν να είχαν σκηνοθετήσει ο Φελίνι, ο Αλμοδόβαρ ή ο Γούντι Άλεν- ο αρχικός μύθος αλλάζει τη στιγμή που η Εύα συναντάει το παμπόνηρο φίδι μπροστά στο δένδρο της γνώσης του καλού και του κακού
Πράγματι, ο όφις βάζει τη γυναίκα στον πειρασμό να φάει τον απαγορευμένο καρπό. Τώρα, όμως, η Εύα του λέει:
-Όχι! Ο καρπός είναι πολύ ελκυστικός, αλλά είναι απαγορευμένος. Έτσι διέταξε ο Θεός.
Το φίδι, παμπόνηρο και σαγηνευτικό, προσπαθεί να την πείσει με το επιχείρημα ότι ο Θεός φοβάται μήπως οι άνθρωποι γίνουν κι αυτοί Θεοί.
Όμως η Εύα αποκρίνεται ευγενικά.
-Όχι, ευχαριστώ.
Και συνεχίζει το δρόμο της στον Παράδεισο, γεμάτη περηφάνια…
Σ’ αυτή την εκδοχή, η Εύα δεν τρώει τον απαγορευμένο καρπό ούτε προτείνει στον σύντροφό της να φάει. Και όταν εμφανίζεται ο Θεός (που ξέρει ήδη τι συνέβη) τους επιβραβεύει.
Και ποιο είναι το βραβείο;
Οι δυο τους μπορούν πια να μείνουν αιωνίως στον παράδεισο τρώγοντας από το δένδρο της ζωής κι απ’ όλα τα άλλα (πλην ενός), να απολαμβάνουν το ιδανικό κλίμα, την υπεραφθονία τροφίμων, την ειρήνη και την ευλογία να μην χρειάζεται να δουλεύουν ούτε να τους απασχολεί ο θάνατος.
Όλα ωραία, πολύ ωραία, θεϊκά, για τα δυο αγγελούδια, τον Αδάμ και την Εύα. Θα τους δώσουμε για βραβείο ακόμα πιο νόστιμα φρούτα και επαινετικά χτυπήματα στην πλάτη… αλλά φυσικά, ούτε κουβέντα για ερωτικές σχέσεις!
Ας θυμηθούμε ότι η σεξουαλικότητα εμφανίζεται μόνο έξω από τις πύλες του Παραδείσου, όταν συνειδητοποιούν τον ερωτικό πόθο και αντιλαμβάνονται τη γύμνια τη δική τους και του άλλου, αποκτώντας ταυτοχρόνως τη γνώση του κακού (ή του καλού).
Σ’ αυτή την παραλλαγή της ιστορίας, με τον Αδάμ και την Εύα βραβευμένους από το Θεό, ο Αδάμ, φυσικά, ποτέ δεν μαθαίνει να χρησιμοποιεί το αλέτρι ούτε τίποτα παρόμοιο, γιατί δεν υπάρχει ανάγκη. Όλα είναι απολύτως τέλεια κι ο Αδάμ περνάει τις μέρες του χοροπηδώντας, βολτάροντας κι ακούγοντας τα πουλάκια…
Η Εύα δεν γνωρίζει ποτέ τους πόνους της γέννας, αφού δεν έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τις ηδονές του σεξ.
Και οι δυο ζουν αιώνια και δίχως απαιτήσεις ικανοποιημένοι, στείροι, μοναχικοί κι αθάνατοι.
Και κάτι ακόμα: οι άνδρες και οι γυναίκες από τους οποίους καταγόμαστε, σύμφωνα με τις γραφές, οι τελευταίο κρίκοι μιας φυσικής αλυσίδας γεννήσεων που αρχίζει μ’ εκείνους τους δύο πρώτους γονείς… τον Αδάμ και την Εύα.
Συνεπώς, αν εκείνοι δεν είχαν ποτέ τους «γνωριστεί»… κανενός είδους ανθρώπινη ζωή εκτός από τους ίδιους δεν θα είχε προκύψει, καμία πιθανότητα να βρεθεί κάποιος τρίτος μαζί τους, κάποιος απόγονος… Τίποτα.
Ανθρωπότης μηδέν. Κι από μας… προφανώς … το απόλυτο τίποτα!
Δηλαδή…
Αν η Εύα δεν ήταν ανυπάκουη, η ιστορία θα ήταν αυτή; Δηλαδή, αυτή είναι η άλλη ιστορία;
Μα τότε, μήπως πρέπει να σκεφτούμε ότι ήμασταν τυχεροί που έγινε όπως έγινε;
Η πρώτη γυναίκα ανέλαβε τη μεγαλύτερη ευθύνη να απελευθερώσει τον εαυτό της και τον άνδρα της από την προβλεπόμενη ανία και όλους τους περιορισμούς του αιώνιου Παράδεισου. Επιπλέον, έσωσε όλη την ανθρωπότητα από την ανυπαρξία.
Για μένα φαίνεται προφανές, ύστερα απ’ αυτή την ελάχιστα ορθόδοξη ανάλυση, ότι ο βιβλικός μύθος, έτσι όπως έφτασε ως εμάς, έχει κάτι αποκαλυπτικό να μας πει. Ένα γεγονός στο οποίο θέλει να μας τραβήξει την προσοχή:
Η ανθρωπότητα υπάρχει επειδή κάποιος, κάποτε, παραβίασε έναν κανόνα, αμφισβήτησε μια εντολή, έδειξε δυσπιστία σ’ ένα λόγο, δεν υπάκουσε σ’ ένα νόμο
Η ευλογία της τιμωρίας
Η πολιτιστική μας ιστορία, όπως ακριβώς και η ατομική, μας βάζει να επιλέξουμε ανάμεσα στην ηρεμία και την ακίνητη άνεση της υπακοής, από τη μια, και την αναστάτωση που θα προκύψει από τη στιγμή που θα γίνουμε ανυπάκουοι, ριψοκίνδυνοι παραβάτες, αγωνιστές για την κατάκτηση της ελεύθερης βούλησης.
Η ελευθερία κατακτάται, όπως πολύ ωραία υποδεικνύουν οι Γραφές, αφού πρώτα τολμήσουμε να γνωρίσουμε το καλό και το κακό. Και σ’ αυτή τη γνώση δεν φτάνεις –φαίνεται να λέει ο μύθος-, αν δεν τολμήσεις πρώτα να επαναστατήσεις κατά του κατεστημένου…
Παρότι αυτό ακούγεται αιρετικό, η ελεύθερη βούληση αρχίζει έξω από τον Παράδεισο…
Αν ερμηνεύσουμε την ιστορία μ’ αυτόν τον καινούργιο τρόπο, μπορεί η πτώση από τον Παράδεισο να φανεί ως μια ευκαιρία και μια απελευθέρωση, και όχι ως θεϊκή εκδίκηση. Στο εξής, ο Θεός θα έπαυε να φαντάζει ως ένας παντοδύναμος, εκδικητικός και μνησίκακος άγριος, και θα γινόταν ένας λαμπρός και τρυφερός στρατηγός…
Μετά την έξωση από τον Παράδεισο, όλα αρχίζουν να αποκτούν νέο νόημα: η έξοδος είναι γεμάτη προειδοποιήσεις. Μεταφορικά νοήματα για διδαχή, μάλλον, παρά για τιμωρία. Οι «τιμωρίες» (να δουλεύουν για να κερδίσουν το ψωμί τους, να εξαρτάται ο ένας από τις αποφάσεις του άλλου, να γεννάει με πόνο η γυναίκα, να πεθάνουν), είναι απλώς, μια ειλικρινής προειδοποίηση για τη ζωή έξω από τον Παράδεισο, όταν δεν εξαρτάσαι πια από κανέναν και είσαι πάντοτε εσύ ο κυριότερος υπεύθυνος για ό,τι σου συμβαίνει.
Η φαντασία της δημιουργίας είναι θαυμάσια… Και η Αγία Γραφή, ως μεταφορικό κείμενο, μπορεί να μας εξηγήσει την ανθρώπινη εξέλιξη, αν μπορούμε να τη διαβάσουμε διαφορετικά μ’ άλλα μάτια. Χάρη σ’ αυτήν την «τιμωρία», υπάρχουμε εμείς. Χάρη σ’ αυτήν την «τιμωρία», η ανθρωπότητα προοδεύει και συνεχίζει να αυξάνεται…
Ο μύθος της Δημιουργίας, εκτός από την ιδέα του παντοδύναμου και δημιουργού Θεού, εξιστορεί το τι είμαστε: διωγμένοι από τον Παράδεισο, θα βρούμε εμπρός μας όλες αυτές τις δυσκολίες που θα μας κάνουν να μεγαλώσουμε. Θα φανούν εμπόδια… κι αυτό θα είναι το τίμημα της ελευθερίας: η επίγνωση της απλής αλήθειας ότι η ζωή μας δεν είναι ατελείωτη, ότι δεν θα ζούμε για πάντα, κι αυτό είναι αναπότρεπτο γεγονός.
Έτσι, όμως, δεν φαίνεται η έξωση από τον Παράδεισο μεγάλη τιμωρία. Γιατί, πράγματι, εάν μπορούσαμε να επιλέξουμε, ποιος λογικός άνθρωπος θα επέλεγε την αθανασία;
Προφανώς, το μόνο θλιβερό σ’ αυτό το επεισόδιο είναι η απόλυτη βεβαιότητα ότι η ζωή μας έχει τέλος, κι αυτό, φυσικά, δεν είναι τιμωρία: είναι αφύπνιση.
Ο Bateson έλεγε:
Δεν μπορούμε ν’ αντιληφθούμε τον κόσμο, παρά μόνο να στηριχθούμε στην ερμηνεία που κάνουμε γι’ αυτόν. Ο κόσμος δεν είναι όπως εμείς τον αντιλαμβανόμαστε. Απλώς, κατοικούμε μέσα στο χάρτη που εμείς οι ίδιοι κατασκευάζουμε. Ζούμε τη ζωή μας κατ’ αναλογία και σύμφωνα μ’ αυτόν το χάρτη, κι όχι με τον αληθινό κόσμο
[ΠΗΓΗ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΝΟΙΑ ΣΤΗ ΣΟΦΙΑ Το Ταξίδι της Σιμρίτι του Χέρχε Μπουκάι, Εκδόσεις Opera 2012]
