‘’η γαρ αληθής πατρίς των ψυχών ο νοητός εστί κόσμος’’
–Ερμείας. Σχόλια στον Πλατωνικό «Φαίδρο»-
Εάν θέλουμε να κατανοήσουμε ποιες ενέργειες και ποιος τρόπος ζωής βρίσκονται σε συμφωνία με την φύση μας, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε ακριβώς ποια είναι η φύση μας. Τι είμαστε και τι σημαίνει άνθρωπος.
Για να το καταλάβουμε αυτό πρέπει να συλλογιστούμε τι είναι αυτό που είναι πάντοτε αμετάβλητο σε μας και μας καθιστά ξεχωριστές οντότητες με συγκεκριμένες αναμνήσεις εμπειρίες ,ιδέες και σκέψεις. Προφανώς αυτό δεν μπορεί να είναι το διαρκώς μεταβαλλόμενο υλικό μας σώμα, αφού κανένα μέρος του δεν παραμένει ίδιο από την γέννηση ως τον θάνατό μας ,παρά όλα τά μέρη του –κάθε κύτταρο- διαρκώς πεθαίνουν και άλλα δημιουργούνται στην θέση τους. Ως εκ τούτου δεν υπάρχει τίποτα υλικό που να παραμένει ίδιο ,ώστε να δικαιολογείται το γεγονός ότι μπορούμε να αναγνωρίζουμε ως εαυτό μας το ον πού είμαστε από τα παιδικά μας χρόνια.
Αν όμως ο άνθρωπος δεν μπορεί να ταυτιστεί με το υλικό σώμα του, τότε θα πρέπει να ταυτιστεί με την ψυχή. Άλλωστε και ο Πλωτίνος μας λέει ότι:’’ο άνθρωπος ταυτίζεται με την λογική ψυχή και,όταν συλλογιζόμαστε, είμαστε αληθινά εμείς ,επειδή οί λογισμοί είναι ενέργειες της ψυχής’’.*1
Τι όμως είναι η ψυχή; Αφού ο λόγος που αποκλείσαμε την ταύτισή μας με το σώμα είναι το γεγονός ότι ως υλικό διαρκώς φθείρεται και μεταβάλλεται κι αφού δεν μπορούμε να αποκλείσουμε και το ενδεχόμενο να είμαστε ψυχή, καθώς τότε δεν θα μας μένει καμία επιλογή, αναγκαστικά καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ψυχή πρέπει να είναι αμετάβλητη και άφθαρτη, άρα μη υλική .Σύμφωνα, λοιπόν , με τον Ιάμβλιχο :‘’Η ουσία της ψυχής είναι άυλη καθαυτή, ασώματος , αγέννητη , εντελώς και ανώλεθρη, έχοντας από τον εαυτό της την ύπαρξη και την ζωή της, εντελώς αυτοκινούμενη και αρχή της Φύσης και όλων των κινήσεων’’*2 .
Είπαμε, ωστόσο, ότι αυτό πού είμαστε έχει σκέψεις και ιδέες, άρα είναι κάτι που νοεί. Όμως ό,τι νοεί είναι εξ ορισμού νοητικό. Άρα η ψυχή είναι οντότητα νοητική κι εκείνα πού νοεί είναι για αυτήν εξ ορισμού νοητά. Σύμφωνα δε με τον Πρόκλο: ’’η ψυχή είναι μια οντότητα που βρίσκεται στη μέση μεταξυ των αληθινών και των γεννημένων όντων,και αποτελείται από το κράμα των μεσαίων γενών,και έχει διαιρεθεί σε έναν ουσιώδη αριθμό,και συνδέθηκε με όλες τις μεσότητες, και εναρμονίστηκε σύμφωνα με την διατονική αρμονία,και ζει ζωή μία και ταυτόχρονα διπλή΄΄*3.
Η ουσία της λοιπόν είναι μαθηματική. Όμως, σύμφωνα πάλι με τον Πρόκλο:’’Η μαθηματική ουσία κατ΄ανάγκη δεν ανήκει στα πρώτα ούτε στα τελευταία όντα, τα οποία έχουν υποστεί την έσχατη διαίρεση σε πλήρη αντίθεση με την απλή ουσία, αλλά έχει λάβει την μεσαία θέση ανάμεσα στις αμερείς, απλές, ασύνθετες και αδιαίρετες υποστάσεις και στις διαιρεμένες υποστάσεις που έχουν χαρακτηριστεί από κάθε λογής συνθέσεις και ποικιλόμορφες διαφοροποιήσεις. Γιατί ο αναλλοίωτος, μόνιμος και αδιάψευστος χαρακτήρας των συλλογισμών που την αφορούν δείχνει ότι αυτή υπερβαίνει τα ένυλα είδη’’*4.
Και σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο :’’ Ας έχουν ληφθεί, λοιπόν, από εμάς ως δεδομένα τούτα τα αξιώματα για όλα τα μαθηματικά από κοινού: ότι είναι ασώματα και αυθύπαρκτα, ενδιάμεσα μεταξύ των αμέριστων ουσιών και των περί τα σώματα μεριστών, ότι έχουν λάβει τη βαθμίδα μεταξύ του αδιαίρετου και του διαιρετού, ότι είναι καθαρότερα από τα δεύτερα και πιο ποικιλόμορφα από τα πρώτα, ότι χρησιμοποιούν τη σύνθεση και τη διαίρεση αλλά εξετάζουν με ασώματο και αιώνιο τρόπο αυτό που συντίθεται και διαιρείται, και ότι είναι υποδεέστερα από τα νοητά όντα αλλά ανώτερα από τα όντα που βρίσκονται μέσα στην Φύση, ότι υπερέχουν από τα ορατά αλλά υπολείπονται από τα νοητά σε συμμετρία, κάλλος και ακρίβεια, ότι διαθέτουν παρομοίως μια ενδιάμεση συμμετρία και συμφωνία, ότι έχουν μια δύναμη να προωθούν και να διαβιβάζουν προς τα αμέριστα είδη, επειδή είναι συγγενή με αυτά, ότι απομακρύνουν από τα σώματα όσους αποκτούν εξοικείωση μαζί τους, και ότι οδηγούν προς τα θεία όντα σαν μέσω μιας σκάλας που ανεβάζει ψηλά. Πρέπει, λοιπόν, να παρατηρήσουν ότι στα μαθηματικά κατεβαίνει μια χορηγία της ασώματης ουσίας όχι μόνο από το ένα γένος των όντων αλλά από όλα τα γένη που υπάρχουν στην αληθινή ουσία και στον νου. Γιατί από όλα αυτά κατεβαίνει στις ενδιάμεσες φύσεις των μαθηματικών η μεσολάβησή τους μεταξύ των αιτίων και των αποτελεσμάτων τους, και συνδέει τα όντα που γεννιούνται με τα όντα που υπάρχουν πάντα και προκαλεί τη μεταξύ τους επικοινωνία’’*5.
Από όλα αυτά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ή φύση της ψυχής είναι η νόησή της. Είμαστε πραγματικά ζωντανοί μόνον όταν στρέφουμε τον νου μας προς τα νοητά. Άλλωστε σύμφωνα με τον Πλάτωνα:΄΄ Στον ουρανό συνέβει η πρώτη γέννηση της ψυχής και εκεί βρίσκονται οι ρίζες μας-εκεί η θεική ψυχή προσαρτά και ριζώνει το κεφάλι μας, και απο εκεί ορθώνει προς τα κάτω όλο το σώμα΄΄.
Και συνεχίζει:’’ Αν λοιπόν κάποιος έχει αφοσιωθεί στις επιθυμίες και τις έριδες και σπαταλάει εκεί όλη την ορμή του, οι σκέψεις του γίνονται αναγκαστικά θνητές.Θα γινόταν μάλιστα εξ ολοκλήρου και ο ίδιος θνητός ,αν ήταν δυνατόν,στην πραγματικότητα ελάχιστα απέχει απ αυτό αφού έχει αναπτύξει μόνο το θνητό μέρος του. Αν όμως έχει αφιερωθεί στην αγάπη της μάθησης και της αληθινής σοφίας και καλλιεργεί αυτήν κυρίως την πλευρά του εαυτού του, για να προσεγγίσει την αλήθεια, είναι υποχρεωμένος να σκέφτεται τα αθάνατα και τα θεία’’*6.
Είναι, λοιπόν, η προσκόλληση στις έριδες και τις παντοειδής επιθυμίες αντίθετη στην ίδια την φύση της ψυχής. Σκορπίζεται ή ψυχή στα πάθη, όταν λησμονεί την φύση της και ταυτίζει τον εαυτό της με τα θνητά μέρη που φέρει όσο βρίσκεται στον κόσμο της γένεσης. Βυθίζεται τότε στις επιθυμίες των αισθήσεων και την συναισθηματική σύγχυση και κατακερματίζεται.
Γράφει, λοιπόν, ο Πορφύριος στην επιστολή του προς την Μαρκέλλα: ‘’εγώ δεν είμαι για σένα ο συγκεκριμένος χειροπιαστός άνθρωπος που τον αντιλαμβάνεσαι με τις αισθήσεις σου,αλλά ο τελείως απομακρυσμένος από το σώμα ,ο χωρίς χρώμα και μορφή,αυτός που τα χέρια δεν μπορούν να τον αγγίξουν και μόνο ο νους μπορεί να τον συλλάβει - ή όχι; Και τις αρχές που είναι εγκατεστημένες μέσα μας δεν τις παίρνουμε από τα εξωτερικά πράγματα. Παίρνουμε μόνο τον αρχικό σκοπό, όπως στην χορωδία, που μας κάνει να ανακαλούμε στην μνήμη μας τι εντολές μας έδωσε ο εντολέας μας όταν μας έστελνε στην περιπλάνησή μας. Πέρα απ’ αυτά, κάθε πάθος της ψυχής δεν είναι άραγε απόλυτα εχθρικό προς την σωτηρία της; Και μητέρα όλων των παθών δεν είναι η έλλειψη παιδείας; ΄΄*7.
Μητέρα όλων των παθών είναι, λοιπόν η άγνοια. Όταν η ψυχή γνωρίσει την φύση της κι αναγνωρίσει το οικείο της ,θα μπορέσει να θεραπεύσει τον εαυτό της από τα πάθη και θ αρχίσει να ενεργεί κατά την εαυτής φύση. Όσο περισσότερο στρεφόμαστε προς τα νοητά τόσο περισσότερο επιθυμούμε την επιστροφή στον εαυτό μας ,ενώ όσο περισσότερο στρεφόμαστε προς τα πάθη τόσο περισσότερο θρυματιζόμαστε μέσα σε αυτά και μεριζόμαστε έτσι ακόμα περισσότερο. Για τούτο μας λέει ο Ιεροκλής ότι:’’Καθαρμοί της ψυχής είναι οι μαθηματικές επιστήμες και ανυψωτική λύση η διαλεκτική εποπτεία των όντως όντων’’*8.
*1-Πλωτίνος ‘’Εννεάδα 1η:Περί του τι το ζώον και τις ο άνθρωπος’’
*2-Στοβαίος’’Ανθολόγιο:από την επιστολή του Ιαμβλίχου στον Μακεδόνιο,για την Ειμαρμένη΄΄.
*3-Πρόκλος’’Εις Τίμαιον Πλάτωνος’’
*4-Πρόκλος ‘’Είς πρώτον Ευκλείδου Στοιχείων΄΄
*5-Ιάμβλιχος’’Περί κοινής Μαθηματικής Ουσίας
*6-Πλάτων’’Τίμαιος
*7-Πορφύριος’’προς Μαρκέλλαν’’
*8-Ιεροκλής ‘’Υπόμνημα στα Χρυσά Έπη των Πυθαγορείων
